Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

18.3. Foydalanilgan adabi
ё
tlar rwyxati.
1. B. A. Ah’medov. Wzbekiston tarixi manbalari. - Toshkent: “Wqituvchi”. 
2001.
2. T. S. Saidqulov. Wrta Osi
ё
xalqlari tarixining tarxnavisligidan lavh’alar. 
- Toshkent: “Wqituvchi”. 1993. –B. 3-9. 
3. Sobranie vostochn
ı
x rukopisey Akademii nauk Respubliki Uzbekistan. 
İ
storiya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 
1998. –S. 3-7. 
18.4. Mavzuni mustah’kamlash uchun berilgan savollar.
1.
Elchi va say
ё
xlarning asosiy maqsadi nima?
2.
Elchi va say
ё
xlar esdaliklarida qanday masalalar 
ё
ritiladi?
3.
Elchi va say
ё
x esdaliklarini tarixni wrganishdagi ilmiy 
ah’amiyati nimada?
 
19-mavzu. Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davriga oid 
manbalar 
 
 Darsning mazmuni:
Turkiston wlkasining chor Rossiyasi 
mustamlakasiga aylanishi, uning sabablari, mustamlakachilik tuzumining xalqlar 
boshiga solgan zulmu bedodliklari twg’risidagi tarixiy manbalar asosiy 
xususiyatlari, ularning ilmiy ah’amiyati talabalarga tushuntiriladi.
 
Reja:
19.1. Asosiy si
ё
siy-ijtimoiy voqealar.
19.2. Mah’alliy manbalar.
19.3. Rossiya manbalari.
19.4. Rasmiy h’ujjatlar va ushbu davr twg’risidagi adabi
ё
tlar. 

---

234
19.5. Foydalanilgan adabi
ё
tlar rwyxati.
19.6. Mavzuni mustah’kamlash uchun berilgan savollar.
 
Asosiy tushunchalar: 
Chor Rossiya, Turkiston wlkasi, mustamlaka, oq 
podshox, mardikor.
19.1. Asosiy si
ё
siy-ijtimoiy voqealar.
Movarounnah’rdagi yirik davlat bwlgan Buxoro va Xiva xonligi XVIII 
asrning birinchi yarmida Eron shoxi Nodirshox tasir doiraisga tushdi. 1753 yili 
Nodirshoxni vasiy sifatida tan olgan Muh’ammad Rah’im wzini Buxoro amiri 
deb elon qildi va 1920 yiligacha xukm surgan mang’itlar sulolasiga asos soldi.
Fag’ona vodiysida yashab turgan wzbek qabilalaridan biri minglar wz 
etakchisi Shoxruxbiyni xokimiyat tepasiga kwtardilar va Qwqon xonligi tashkil 
topdi.
XIX asr boshida Muh’ammad Raximxon avval (1806-1825) mustaqil Xiva 
xoni sifatida mustaqil faoliyat kwrsata boshlaydi. Shunday qilib, XVIII oxiri 
XIX asr boshlarida Movarounnah’rda uchta mustaqil davlat faoliyat kwrsata 
boshlaydi.
Rossiya iqtisodiy va h’arbiy qudratga erishishi munosabati bilan uning 
Qwqon, Xiva xonliklari va Buxoro amirligiga bwlgan munosabatida istilochilik 
ruxi ustun kelib, XIX asrning ikkinchi yarmidan wlkani zabt etishga kirishdi. 
1860 yili Rossiya Qwqon xonligiga qarshi elon qilinmagan urush boshladi. 
Polkovnik Mixail Chernyaev 1864 yili avli
ё
ota shaxri tomon yurish boshladi va 
shaxarni egallab, general darajasiga kwtarildi. 1865 yil general M.Chernyaev 
Toshkentni egalladi. 1866 yili general M.Chernyaev Buxoro amirligiga qarshi 
istilochilik h’arakatlarini boshladi va 2 yil davomida uning yarim xududining 
egalladi.
Rossiya xukumati yangi bosib olingan erlarni boshqarish uchun va bu 
h’arakatni davom ettirishni muvofiqlashtirish uchun 1867 yilning 11 iyulda 
Turkiston general gubernatorligini tasis etdi va uning rah’bari etib general 
K.P.fond Kaufanni (1867-1881) tayinladi.
1872 yil oxirlarida h’arbiy vazir boshchiligiga Peterburgda Turkiston, 
Orenberg, general – gubernatorlari va Kavkazdagi podshox noiblari ishtirokidagi 
maxfiy kengashda Xiva xonligini bosib olishga qaror qilinadi. 1873 yili may 
oyida ruslar Xiva shaxrini egallaydilar.
Bu esa kuchayib bora
ё
tgan Rossiya davlatining osonlikcha wlkani wz tasir 
doirasiga wtkazish imkonini berdi. 1917 yilgi Sank-Peterburgda yuz bergan 
Oktyabr twntarilishi Rossiya davlati tarixida Shwrolar h’ukmronligiga asos 
soldi.
Bu davrda yuz bergan voqealar bir toionda wsha davr rasmiy h’ujjatlarida 
mah’alliy xalq vakillari va rosiyalik mualliflar tomonidan turlicha 
ё
ritilgan. 
Mana shuning uchun h’ar manba aloh’ida wrganilishi, turli tomonlar qarashlari 
wzaro qi
ё
siy tah’lil qilinishi maqsadga muvofiq. Ushbu davr voqealari keyingi 
davr adabi
ё
tlaridan h’am turlicha talqin etib kelindi. Chunki ularga si
ё
siy tuzum 

---

235
tazyiqi juda kuchli edi. Wzbekistonning mustaqillikka erishishi bilan 
mustamlaka bavri tarixini xolislik va odilona tarzda 
ё
ritish imkoni yaratildi.