Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11.2.16. ”Tarixi kasira”
ё ki ”Tarixi sayyid Roqim” ”Tarixi kasira” ё ki ”Tarixi sayyid Roqim”, “Tarixi sayyid Roqim Samarqandiy” nomlari bilan mashh’ur bwlgan asarni Mulla Sharafuddin Alam yaratgan. U XVII asrning ikkinchi yarmi va XVIII asrning birinchi choragida yashab wtgan shoir va tarixchi olimdir. V.R.Rozen va A.A.Semenovlar keltirgan malumotlarga qaraganda, Mulla Sharafuddin Alam asli andijonlik, ё sh paytida Samarqandga, otasi h’uzuriga kelib qolgan. Otasining ismi mullo Nuriddin bwlib, xalq orasida oxund mulla Farh’od nomi bilan mashh’ur bwlgan. Mulla Sharafuddin ё shligidan meh’natsevar vailmga chanqoq bwlgan. Otasining ё rdami bilan yaxshi wqidi, turli ilmlarni kasb etdi va keng malumotli olim va shoir bwlib etishdi. V.R.Rozen va A.A.Semenovlarning tadqiqotlaridan anglishilishicha, mulla Sharafuddin Samarqandning eng malumotli olimlaridan mulla Boqijon Buxoriyning xizmatida bwlgan va uning vafotidan keyin wrniga alamlik vazifasigawtirgan. Bazi malumotlarga qaraganda, u qozilik mansabida h’am turgan. Olim “Tarixi kasira” asari bilan mashh’ur. Unda mashur shaxslarning h’a ё tiga oid mamlakatda bun ё d etilgan katta binolar, usti ё piq bozor, timlar, h’ammamlar qurilishi va mashur kishilar h’a ё ti bilan bog’liq sanalarga bag’ishlangan tarix-xronogrammalar majmuidan iboratdir. U Amir Temur tavalludi(1336 y.)dan to XVIII asrning wrtalarigacha kechgan voqealarni wz ichiga oladi. “Tarixi kasira” asarining qwl ё zma nusxalari va toshbosma nashrlari kwp. Asarning birinchi toshbosma nashr olim va yirik davlat xizmatchisi Mirza Salimbek tarafidan 1913 yili Toshkentda amalga oshirilgan. Shu erda mazkur asarni “Tarixi tomm” nomi bilan 1998 yili bosmadan chiqqanligini eslatib wtmoqchimiz. “Tarixi kasira” bazi muh’im voqealar tarixini aniqlashda qimmatli manba rolini wynaydi. Dalil sifatida bir necha misollar keltiramiz. Yirik tarixnavis olim va vazir Rashiduddinning wldirilishi voqeasi 1318 yil 27 oktyabr kuni sodir bwlgan. Shoir Kamol Xwjandiyning vafoti 1391 yili yuz berdi. Amir Temur zamonida wtgan yirik alloma Taftazoniy h’aqida quyidagi malumotlar keltirilgadi. 1322 yili tavallud topgan. 18 ё shlik paytida G’ijduvonda “Sharxi Zandoniy” asarini ё zgan. 1347 yilning 10 iyun kuni Jom viloyatida “Sharxi mulaxxas al-miftax” kitobini ё zib tamomlagan. 1373 yil 23 may kuni Samarqandda “Maqosid ul-kalom va sharh’i maqosad” kitoblarini ё zib tamomlagan. Vafoti 1392 yili sodir bwldi. “Tarixi kasira”da Amir Temur davrida wtgan yana bir yirik olim Mir Sayyid Sharif Jurjoniy h’aqida quyidagilarni wqiymiz. Asli Mozandaronning Toun 136 qishlog’idan. 1377 yili tug’ilgan. Sherozdagi “Dor ush-shifo” wquv yurtida mudarrislik qilgan. Amir Temur Sherozni ishg’ol qilgan 1393 yili Samarqandga kwchib kelgan va h’azrat soh’ibqironning inoyat va marh’amatlariga sazovor bwlib, uning saroyida xizmat qilgan. 76 ё shida Sherozda vafot etgan. Movarounnah’rlik iloh’i ё t olimi xoja Muh’ammad Porsoning vafoti 1419 yili yuz bergan. Mirzo Ulug’bekning birinchi muallimi shayx Ozariy, h’aqiqiy ismi Hamza ibn Abdulmalik at-Tusiy 1440 yili vafot topgan. “Tarixi kasira”da uning h’aqida yana quyidagilar aytiladi. Otasi sarbadorlar jamoasiga mansub bwlgan. Wz davrining etuk olimi va shoirlari jumlasidan bwlgan. Sherlari mashh’ur bwlib, nazm va nasrda bir necha asar ё zib qoldirgan. “Javoh’ir al-asror”, “Tug’royi h’umoyun” va “Ajoyib ul-g’aroyib” shular jamlasidandir. Shayboniylar, xususan, Muh’ammad Shayboniyxon, Ubaydullaxon, Abdullaxon soniy davrida, Movarounnah’r va Balx shah’arlarida bir talay katta qurilishlar, madrasalar, masjidu xonaqolar, timlar, yirik suv inshoatlari qurib ishga tushirilgan. “Tarixi kasira”da bular h’aqida h’am muh’im malumotlarni uchratamiz. Bir necha misol: Kesh(Shah’risabz)da Oqsaroy binosining qurilishi asosan 1382 yilda tamomlangan 44 . Mirzo Udug’bekning Samarqanddagi madrasasi 1425 yili qurib bitkazilgan. Mirzo Ulug’bekning rasadxonasi 1429 yili qurib ishga tushirilgan. Alayka kwkaltoshning Samarqanddagi jome masjidida Kwchkinchixon tarafida qurilgan marmar minbar 1528 yili bitkazilgan. Buxoroda Ubaydullaxon tarafida Mir arab madrasasining bino qilinishi 1536 yili sodir bwlgan. Mavlono Mir muftiy tarafidan Buxoroyi sharifda qurilgan kutubxona 1558 yili bitkazilgan. Juvonmard Alixon tarafidan Buxoroda h’ammom qurilishi 1574 yili po ё niga etgan. Muh’tar Qosim tarafidan G’ijduvon ё nida, Kwh’ak dar ё si ustiga qurilgan kwp oshi ё nalik suv ayirg’ich inshooti 1576 yili qurilib ishga tushirilgan. Abdullaxon soniy tarafidan Buxoroda bun ё d etilgan chorbog’ 1584 yili qurib tamomlandi. Mazkur xon tarafidan Buxoroda Chorsu bozorining qurilishi 1587 yili tamomlandi. Karmina ё nida, Kwh’ak dar ё si ustiga kwprik qurish ishlari 1587 yili tamomlandi. Kitobda mashh’ur asarlarning ё zib tamomlangan vaqtih’am kwrsatilgan. Masalan, Ulug’bek mirzoning “Ziji jadidi kwragoniy” kitobi 1437 yili, Abdurah’mon Jomiyning “Nafah’ot ul-uns” asari 1469 yili, “Husni Husayn” kitobi 1606 yili ё zib tamomlangan. 44 Лекин , Испания элчиси Луи Гонсалес де Клавихонинг сўзларига қараганда бу ерда қурилиш ишлари 1404 йилда ҳам давои этган . 137 “Tarixi kasira” asari, uning qiymati va idm-fan uchun zarurligi keltirilgan misollardan h’am kwrinib turibdi. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|