Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Turli masalalar h’aqidagi h’ujjat, farmonlar va maktublar
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Turli masalalar h’aqidagi h’ujjat, farmonlar va maktublar
Er-suv, Juybor xojalarini soliq va jarimalardan ozod qilish, ularga tegishli erlarga Vaxsh dar ё sidan suv chiqarish uchun turli viloyatlardan h’asharchilarni safarbar qilish, oldi-sotti h’aqida berilgan farmonlar va Juybor xojalariga jwnatilgan maktublar, masalan, shayboniy sultonlarining Abdullaxon soniydan shikoyat qilib Juybor xojalariga yuborgan arznomalari, Koshg’ar va Badaxshon h’ukmdorlarining xoja Muh’ammad Sad (1531-1532 – 1589 yy.) nomiga ywllagan maktublari Badriddin Kashmiriyning “Ravzat ar-rizvon” asarida h’am kwp keltirilgan. Shuni aloh’ida takidlab wtish kerakki, asar muallifining wz swzlariga qaraganda, uning qwlida xoja Muh’ammad İ slom bilan xoja Muh’ammad Sad nomiga kelgan jami maktublar soni 500 dan ortiq bwlgan. Shundan u wz asariga 132 maktubni kiritgan. Maktublar shayboniy sultonlar Muh’ammad Amin Sulton, Xudoyberdi Sulton, Juvonmard Ali Sulton, Kepak Sulton, Dinmuh’ammad Sulton, Xusrav Sulton, Abulquddus Sulton va boshqalarga tegishli bwlib, ulardan mamlakatdagi beqarorlik va ur-yiqitlarning avj olib ketganligi, soliq va jarimalarning h’addan ortiqligi va soliq yig’uvchilarning zulmi tuvayli raiyat ah’voli og’irlashib ketganligi, xon tarafidan qwyilgan amaldorlarning zulmidan shikoyat qilinadi. Masalan, Sulton Saidxon (1530-1533 yy.)ning inisi Xuboyberdi Sultonga tegishli bir xatda xususan bunday deyilgan: “Qwshh’okimiyat orqasida Shayxin va Ofarinkent tumanlari xalqi Buxoro va Mi ё nqol taraflarga kwchib ketdi”. Maktub oxirida Xudoyberdi Sulton Xoja İ slomdan ularni vatanlariga qaytarishda kwmak berishlarini iltimos qiladi. Sulaymon Sultonning wg’li Mah’mud Sultonning Xoja Sadga ywllagan maktubi h’am etiborga molikdir. Maktubda Sulton Abdullaxon tarafidan wziga otaliq 86 etib tayinlangan Xushimbiy ustidan ustidan shikoyat qiladi. Maktubdan malum bwlishicha, otaliq sultonga tegishli h’amma narsani, xususan davlat ishlari va mulkidan keladigan barcha laromadni egallab olgan. Masalan, h’ar yili xirojdan twplanadigan 30 ming xoniydan sultonga bir chaqa h’am bermay qwygan. Mazkur asarda, uning beshinchi bobida, Hindiston, Koshg’ar, Turkiya va Eron prdshoh’lari tarafidan Juybor xojadariga yuborilgan maktubdarning nusxalari keltirilgan. Masalan, Koshg’ar xoni Abdurashidxon, Muh’ammad Quraysh Sulton va Badaxshon h’ukmdori temuriyzoda Sulaymonshoh’ning maktublarida mamlakatning ichki ah’volidan va Balx xonlarining tazyiqidan shikoyat qilinadi. 86 Оталиқ - Темурийлар , Шайбонийлар , Аштархонийлар ва Манғитлар давлатида энг олий мансаб . Улар шаҳзодалар балоғатга етгунларича уларнинг мол - мулки ва ҳокимиятини идора қилганлар . 165 XVI asrda wtgan xurosonlik ё zuvchi Zayniddin Vosifiyning “Badoyi ul- voqoyi” (“Ajoyib voqealar”) degan memuar asarida shayboniy h’ukmdorlarning maktublari, fath’nomalari va ё rliqlaridan bazilarining nusxalari ilova qilingan. Masalan, ulardan ikkitasida shayboniy sultonlar Ubaydullaxon, Jonibek Sulton va boshqalarning 1512 yili temuriyzoda Boburning Najmi soniy boshliq Eron (qizilbosh) askarlari ustidan qozongan g’alabasi va wsha Ubaydullaxonning Koshg’ar xoni Abjurashidxon bilan ittifoqda qozoq sultonlari ustidan qozongan g’alabasi munosabati bilan Movarounnah’rning barcha viloyatlari, Koshg’ar va boshqa mamlakatlarga yuborgan fath’nomalari bor. Mazkur asarda Toshkent xoni Navrwz Ah’madxon-Baroqxon tarafidan berilgan bir h’ujjat, ё rlig’ diqqatga sazovordir. Hujjatda mazkur xonning Sayyid Shamsuddin Muh’ammad Kurtiy sadrga viloyatda, Toshkent viloyatidagi barcha konlar suyurg’ol 87 qilib berilgani aytilgan. Va yana nomi tilga olingan sadrga ushbu viloyatda yangidan wzlashtirilgan barcha erlar mulk sifatida inom qilib berilgani aytilgan. Huquqiy h’ujjatlar, ё rliqlar “Ravzat ar-rizvon” kitobida h’am bor. Ulardan bazilarini qaydga olib wtamiz. 1) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxonning 1579 yilgi farmoni. Unda Hisor, Deh’i nav - Denov, Kubodi ё n va shah’ri safoning h’okimlari-arbobon va kalontaronga xoja Sadga tegishli erlarni sug’orish uchun Vaxshdan chiqarila ё tgan ariqni qazish ishlariga 10 ming ishchi, markidor yuborish majburiyati yuklatilgan. 2) Mazkur xonning juyboriy xojalaridan xoja Sadga Toshkent yaqinidagi Zah’ ariqni tortiq qilingani h’aqidagi 1583 yilgi farmoni. 3) Toshkent h’okimi Abdulquddus Sultonning Zax ariq atrofidagi erlarni xoja Sadga suyurg’ol qilib berilgani h’aqidagi va wsha erlarni barcha soliq va jarimalardan ozod qilingani, uning erlarida ishlash uchun ishchi, koranda yuborish h’aqidagi farmoni. 4) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxonning h’azrat xoja Sadning Marvi shoh’ijah’on viloyatidagi barcha er-suvi va boshqa mulkini uning faqat bir wziga tegishli ekanligini va uni molu jih’ot, muqarrariy, tarh’, sabon 88 va boshqa soliqlardan ozod etilganligi h’aqidagi 1578 yil avgustdagi farmoni. 5) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxon tarafidan mulla Muh’ammadbiy nomiga berilgan 1585 yil aprel oyidagi ё rlig’. Unda Hisor viloyatining h’okimlari unga xoja Sadning mazkur viloyatdagi erlarni sug’orish uchun Vaxsh dar ё sidan chiqarila ё tgan nah’rni qazish ishiga 10 ming ishchi, mardikor twplab berishlari va nomi zikr etilgan amirning barcha kwrsatmalarini swzsiz bajarishlari zarurligi aytilgan. 6) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxonning xoja Kalonga, xoja Sadga Yazd va İ sfah’on viloyatlaridan er-suv inom qilish-darubast h’aqidagi 1588 yil oktyabr-noyabr oyidagi farmoni. 87 Суюрғол – давлат олдидаги катта хизматлар учун берилган ер - сув , мулк . 88 Сабон - ҳосил байрами , сабан тўйни ўтказиш учун аҳолидан олинадиган йиғим , сабан тўй харажатлари . 166 7) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxonning xoja Sadning suyurg’ol erlarini wg’illari xoja Tojiddin bilan xoja Abdurah’im wrtasida taqsimlash va bu erlarni soliq va jarimalardan ozod qilish twg’risidagi 1590 yil yanvar-fevral oylaridagi farmoni. 8) Abulg’oziy Abdulla Bah’odirxonning xoja Tojuddin Hasanning Marv viloyatidagi er-suvini barcha soliq va jarimalardan ozod qilish twg’risidagi 1590 yil fevral-mart oylaridagi farmoni. Yurtimiz tarixiga oid h’ujjatlarni wrganish va ilmiy tadqiqotlarga tadbiq etish h’ali talab darajasida emas. Bu ishni kuchaytirish lozim, chunki bularsiz tarixni, ayniqsa uning ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini wrganib bwlmaydi. Bizning fikrimizcha, eng avvalo, ularni ilmiy tavsiflab, kataloglarini nashr qilish zarur. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|