Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

 
133
Mühəndis-texniki  tədbirlərin  (MTT)  həcmi  və  məzmunu  şəhərlərin  və 
obyektlərin  vacibliyindən,  müasir  zədələnmə  vasitələrinin,  ikinci  zədələyici 
amillərin  ehtimal  edilən  təsirdən,  eləcə  də  baş  verə  biləcək  təbii  fəlakətlərin  və 
qəzaların xarakterindən və miqyasından asılı olaraq müəyyən edilir. 
MTT  hər  yerdə  əvvəlcədən  yerinə  yetirilir  sülh  dövründə  yerinə  yetirilməsi 
mümkün olmayan tədbirlərin icrası isə mülki müdafiə hazır vəziyyətə keçirilərkən 
(xüsusi dövrdə) qısa müddətdə nəzərdə tutulur. 
Partlayış  zamanı  izafi  təzyiq  ∆Pf=10  kPa  bundan  artıq  ola  biləcək  ərazidə 
yerləşən  şəhər və  obyektlər  birlikdə  ehtimal  olunan  dağıntılar  zonası  (EDZ)  təşkil 
edir. 
Ehtimal olunan dağıntılar zonası ərazinin izafi təzyiq ∆Pf=30kPa və bundan 
artıq ola biləcək hissəsi-ehtimal olunan güclü dağıntılar zonasını (EGDZ) təşkil edir. 
Ehtimal  olunan  güclü  dağıntılar  zonasının  hüdudları  ilə  ehtimal  olunan 
dağıntılar  zonasının  hüdudları  arasındakı  ərazi-ehtimal  olunan  zəif  dağıtılar 
zonasını (EZDZ) təşkil edir. 
Ehtimal olunan dağıntılar zonasının ətrafındakı eni 20 km olan ərazi-ehtimal 
olunan təhlükəli radioaktiv çirklənmə zonasını (ETRÇZ) təşkil edir. 
Atom  elektrik  stansiyaları  üçün  ehtimal  olunan  təhlükəli  radioaktiv 
çirklənmə  zonası-stansiyanın  ehtimal  olunan  dağılma  zonası  və  onun  ətrafındakı 
eni 20km olan ərazi təşkil edir. 
Ehtimal  olunan  təhlükəli  radioaktiv  zəhərlənmə  zonasına  bitişik  eni  100km 
olan  ərazi  zolağı  ehtimal  olunan  güclü  radioaktiv  zəhərlənmə  zonası  (EGRZZ) 
hesab edilir. 
Kimyəvi  təhlükəli  obyektlərə  bitişik  və  GTZM  tutumları  dağılarkən  bu 
maddələrin  təhlükəli  konsentrasiyada  yayılacağı  ehtimal  olunanə  ərazi-ehtimal 
olunan təhlükəli kimyəvi zəhərlənmə zonasını (ETGZZ) təşkil edir. 
Ehtimal edilən daşqın (subasma) nəticəsində əhali arasında tələfat, binaların 
dağılması,  maddi  sərvətlərin  zədələnməsi  və  məhv  olunması  halları  baş  verə 
biləcək  əraziyə-ehtimal  olunan  fəlakətli  daşqın  (subasma)  zonası  (EFDZ)  deyilir. 
Ehtimal  olunan  dağıntılar  təhlükəli  kimyəvi  zəhərlənmə,  fəlakətli  subasma, 
təhlükəli  radioaktiv  zəhərlənmə  (çirklənmə)  kənarda  yerləşən  və  yerli,  habelə 

---

 
134
köçürülən  əhalinin  həyat  fəaliyyəti  üçün  yararlı  olan  əraziyə  təhlükəsiz  zona 
deyilir. 
Bütün  zonaların  xarici  hüdudları,  şəhərin  (obyektin)  layihə  üzrə  tikinti 
ərazisində və ya həndəsi mərkəzindən hesablanmaqla müəyyən edilir. 
 
 
Sığınacağın həcmi-planlaşdırma, konstruktiv və mühəndis texniki 
avadanlıqları. 
 
Sığınacaq  -  orada  sığınan  əhalinin  nüvə  partlayışının  bütün  zədələyici 
amillərindən,  zəhərləyici  və  güclü  təsirli  zəhərli  maddələrdən,  bakterial 
vasitələrdən,  habelə  yanğınlar  zamanı  yüksək  temperaturun  və  yanğın 
məhsullarının  təsirindən  mühafizəsini  təmin  edən  hermetik  mühəndis 
qurğusudur. 
Yerləşmə  yerinə  və  konstruksiyasına  görə  sığınacaqlar  bina  ilə  birgə  tikilən 
və ayrı tikilən növləri ola bilər. 
Bina  ilə  birgə  tikilən  sığınacaqlar  sığınacaq  meydançadakı  ən  azmərtəbəli 
binaların altında yerləşdirilir. Onlar, üzərindəki bina ilə birgə vahid həcm təşkil edir 
və adətən bu binanın özülü (fundamenti) rolunu oynayır. Birgə tikilən sığınacaqlar 
zirzəminin  (yarımmərtəbə)  bütün  sahəsində,  ya  da  bir  hissəsində  yerləşdirilir, 
bəzən isə binanın hüdudlarından kənara da çıxarıla bilər. 
Binadan  ayrı  tikilən  sığınacaqlar  həcmi  planlaşdırma  və  konstruksiyasına 
görə  əlahiddə  olub,  baş  ərazində  imkan  daxilində  uçqun  altında  qalmayacaq 
sahələrdə (ehtimal edilən uçqun zonasından kənarda) yerləşdirilir. 
Binadan  ayrı  tikilən  sığınacaqlar  torpağa  tam  dərinləşdirilmiş,  qismən 
dərinləşdirilmiş  və  yerdən  hündür  (torpaq  suları  olan  yerlərdə)  tikilə  bilər.  Belə 
sığınacaqlar  monolit  və  ya  yığma  monolit  dəmir-betondan  tikilməli,  üstü  hündür 
torpaq  qatı  ilə  örtülməlidir.  Sığınacağın  torpağa  dərinləşdirilmiş  hissəsi  üçün 
hidroizolyasiyası və drenaj düzəldilməsi nəzərdə tutulmalıdır. 
Torpağa  tam  dərinləşdirilən  sığınacaqlar  bütün  zədələyici  amillərdən 
mühafizəni daha etibarlı təmin edir. 

---

 
135
Sığınacağın üst örtüyü yerin səthindən hündür olduqda isə, yerdən hündür 
divarlara  zərbə  dalğasının  təsiri  sayəsində  düşən  yük  artır  və  onların  qoruyucu 
xassələri zəifləyir. Belə sığınacaqların mühafizə qabliyyətini artırmaq üçün onların 
divarlarını torpaqla örtmək və ya istilikdən izolyasiya qatı düzəltmək lazımdır. 
Sığınacaqlar  leysan  yağışları  nəticəsində,  eləcə  də  yerin  üzərində,  üst 
mərtəbələrində  və  qurğulardakı  maye  tutumlar  dağılarkən  içəriyə  su,  digər 
mayelər axması ehtimallarından mühafizə edilməlidir. 
Əvvəlcədən tikilən sığınacaqlardan əsas və yardımçı otaqlar nəzərdə tutulur. 
Müalicə  müəssisələrindəki  sığınacaqlarda  bunlardan  başqa  bufet  və  sanitariya 
otaqları da olur. 
Sığınacaqların  həcmi  planlaşdırma  həlli  zədələyici  vasitələrdən  mühafizə 
tələblərinə və qurğuların sülh dövründə istismarı şərtlərinə əsasən müəyyən edilir. 
Bir qurğuda funksiyaların belə əlaqələndirilməsi həm iqtisadi cəhətdən sərfəlidir, 
həm də sığınacaqlar fondunun daha tez yaradılmasına imkan verir. 
Sığınacaqların  həm  planlaşdırma  həlli  qənaətcil,  quraşdırma  baxımından 
sadə  olmalı,  sülh  dövründə  binalardan  təsərrüfat  ehtiyacları  üçün  istifadə 
edilmənin normal şəraitini təmin etməli, daldalanan adamların otaqlara asanlıqla 
girməsi, yerləşməsi və burada xeyli müddət qalmasına imkan verilməlidir. 
Sadalanan  təyinatlı  otaqlar  və  oradakı  mühəndis-texniki  avadanlıq 
daldalanan adamların sığınacaqda xeyli müddət qalması üçün lazımi şəraiti təmin 
edir. 
Bu təyinatlı otaqları müfəssəl nəzərdən keçirək. 
a)
  Əsas təyinatlı otaqlar. 
 Sığınma  otaqları  (SO)  –  əhalinin  daldalanması  və  yerləşdirilməsi  üçün  bir, 
iki və üçmərtəbəli taxtlar yerləşdirilən otaqlardır. 
Sığınacaqda  adamların  daldalanması  üçün  nəzərdə  tutulan  otaqların  ayrı-
ayrılıqda sahəsi 25 kv.m-dən, ümumi sahəsi 75kv.m –dən az olmamalıdır. 
Adamların  daldalanması  üçün  otaqların  sahəsi  ikimərtəbəli  taxtlar 
qoyularkən hər adam üçün 0,5 kv.m, üçmərtəbəli taxtlar qoyularkən isə 0,4 kv.m 
hesablanmalıdır. Otaqlarda daxili havanın həcmi hər adam üçün ən azı 1,5 kub.m 
olmalıdır. 

---