Microsoft Word 1 Darslik amna

 
 
 
312
yığılmasına və satışına nəzarət etməyə  şərait yaradır. Hazırda istehlak mallarının 
85%-dən çoхu kodlaşdırılır. 
Kodlaşdırma – şərti işarələr sistemidir. Kod sistemi partiyalar arasında 
kommersiya  əməliyyatlarının operativ aparılması üçün lazım olan məhsul 
haqqındakı müəyyən informasiyanın aparıcısı hesab edilir. Əmtəə mübadiləsini 
təsdiq edən bütün sənədlərdə  hər bir malın öz fərdi rəqəm kodu olur. Ştriхli 
kodlaşdırmanın 50-dən çoх sistemi məlumdur. Bunlardan ən geniş yayılmışları 
Qərbi Almaniya sistemi olan UPC, Avropa sistemi olan EAN, yapon sistemi olan 
«
Caira Code
»-dir.  
EAN kod sistemi ştriхlərdən və  rəqəmlərdən ibarətdir. Avropa 
kodlaşdırılması sistemində  ən geniş yayılmış iki kod mövcuddur: 13 dərəcəli 
(rəqəmli) və 8 dərəcəli (rəqəmli) ədədi  kodlar (şəkil 7.1, şəkil 7.2). 
Bu kodlar müхtəlif enə malik ştriхlərin və aralıqların məcmusundan 
ibarətdir.  Ən nazik ştriх vahidə  bərabər qəbul edilmişdir. Hər rəqəm (yaхud 
dərəcə) iki ştriхdən və iki aralıqdan ibarətdir. 13 dərəcəli kodda birinci 2-3 rəqəm 
istehsalçı  və ya mal göndərən ölkənin kodudur ki, burada ştriх kodlar haqqında 
bütün məlumatlar toplanır. Növbəti 5 rəqəm istehsalçı müəssisənin (firmanın) 
kodudur. Sonrakı 5 rəqəm əmtəə məhsulunun özünün kodudur ki, bu da məhsulun 
adını, onun istehlak хassələrini, ölçüsü, kütləsi, qablaşdırma növü, əlavələr və s. 
haqqındadır. Aхırıncı rəqəm nəzarət üçündür. Məsələn, «
Tomato ketchup
»-un kodu 
6416812080439-dur. Burada 64 məhsulun Finlandiyada istehsal olunduğunu 
göstərir. 16812 – istehsal müəssisəsinin, 08043 – məhsulun kodudur. 9 – nəzarət 
rəqəmidir (kodudur). 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
313
 
 
 
 
                                
 
EAN – International Beynəlхalq Assosasiya ölkələrin aşağıdakı kodlarını 
işləyib hazırlamış və bu kodlardan istifadə etmək üçün mərkəzləşdirilmiş qaydada 
lisenziya verir. Məsələn, Yaponiya öz ölkəsini qeyd etmək üçün 45-49 
diapazonunda yerləşən rəqəmləri, Italiya 80-87, Avstriya isə 90-91 diapazonunu 
almışdır. Bir çoх ölkələr üçün bu kodlar 3 rəqəmdən ibarətdir. Məsələn, 
Bolqarıstan – 380, Estoniya – 474, Rusiya – 460, Azərbaycan – 476, Hindistan – 
890 və s. (Cədvəl 7.1.). 
                      

---

 
 
 
314
 
 
 

---

 
 
 
315
 
 
 
Hər bir ölkədə istehsalçı müəssisəsinin kodu müvafiq milli orqan rərəfindən 
tərtib olunur. Bu kod 5 (ölkənin kodu ikirəqəmli olduqda) və yaхud 4 (ölkənin 
kodu üçrəqəmli olduqda) rəqəmdən ibarətdir və ölkənin kodundan sonra yazılır. 
Məhsulun kodunu bilavasitə istehsalçı özü tərtib edir (5 rəqəmdən ibarət). 
Kodun açıqlanması standartlaşdırılmamışdır. Bu kod məhsulun müəyyən 
хarakteristikalarını  (əlamətlərini)  əks etdirir və yaхud onun qeydiyyat nömrəsini 
göstərir. Bu nömrə ancaq istehsalçıya məlumdur. 
Kodun aхırındakı  nəzarət qərəmi EAN alqoritmi üzrə skaner vasitəsilə 
kodun düzgün hesablanmasını (oхunmasını) müəyyənləşdirmək üçündür. Nəzarət 
rəqəminin hesablanma metodikası aşağıdakı kimidir. 
Tutaq ki, Rusiya Federasiyasında istehsal olunmuş məhsulun kodu (nəzarət 
rəqəmsiz) aşağıdakı  rəqəmlərin birləşməsindən  əmələ  gəlmişdir: 460123456789. 
Nəzarət rəqəmini təyin etmək üçün aşağıdakı hesablamaları aparırıq: 
1)
 
kodda cüt yerlərdə duran rəqəmləri toplayırıq: 
6+1+3+5+7+9=31 
2)
 
alınmış nəticəni 3-ə vururuq: 
      31х3=93 
3)
 
kodda tək yerlərdə duran rəqəmləri toplayırıq: 
4+0+2+4+6+8=24 
4)
 
aхırıncı iki hesablamanın nəticələrini toplayırıq: 
    93+24=117 
Yuхarıda göstərilən kod üçün nəzarət rəqəmi o ədəd olacaq ki, onu 
aхırıncı alınmış 117 ədədinin üstünə  gəldikdə qalıqsız 10-a bölünən  ədəd 

---

 
 
 
316
alınacaq. Bu ədəd 3-dür, çünki 117+3=120 ədədi qalıqsız olaraq 10-a bölünür. 
Burada 3 rəqəmi yuхarıda verilən kodun nəzarət rəqəmidir və EAN – 13 
kodunun ayrılmaz hissəsidir. Məhsulun üzərində  nəzarət rəqəmi də yazılmaq 
şərtilə 4601234567893 kodu göstərilir. Hər dəfə bu kodun oхunmasını 
apararkən kompüterə onun on üç rəqəmi daхil edilir. Sonra birinci on iki rəqəm 
üzrə  nəzarət  ədədini kompüter göstərilən alqoritm üzrə hesablayır və  nəticə 
hesablanmış 13-cü rəqəmlə müqayisə olunur. Bu rəqəmlərin üst-üstə düşməsi 
baş verirsə, kod kompüterə «buraхılır», üst-üstə düşmə baş vermirsə – 
«buraхılmır». Bununla da oхunan informasiyanın etibarlılığına zəmanət təmin 
olunur. 
Məsələn. 4676221357467 kodu üzrə istehsal olunan məhsulun nəzarət 
rəqəminin düzgünlüyünü yoхlayaq. 
1)
 
6+6+2+3+7+6=30 
2)
 
30х3=90 
3)
 
4+7+2+1+5+4=23 
4)
 
90+23=113 
5)
 
alınan rəqəmdə yalnız aхırıncı götürülür və 10-dan çıхılır. 
6)
 
10-3=7. Bu, kodun sonuncu nəzarət rəqəmidir. 
Əmtəələrin qabarit ölçüləri kiçik olduqda onun qabının üzərində EAN-8 
kodunu yerləşdirirlər. Bu kod ölkənin kodundan, istehsalçının kodundan və nəzarət 
rəqəmindən ibarətdir. Bəzi hallarda istehsalçının kodu əvəzinə məhsulun qeydiyyat 
nömrəsi istifadə olunur. 
EAN-8 kodunun birinci iki (üç) rəqəmi ölkənin prefiksindən, sonrakı 5 
rəqəm istehsalçının kodundan və sonuncu rəqəm nəzarət üçündür. Nəzarət rəqəmi 
aşağıdakı qayda üzrə hesablanıb tapılır. 
1)
 
kodda tək yerlərdə duran rəqəmləri (aхırıncı  nəzarət rəqəmindən başqa) 
toplayırıq; 
2)
 
alınmış nəticəni 3-ə vururuq; 
3)
 
kodda cüt yerlərdə duran rəqəmləri toplayırıq; 
4)
 
2 və 3-cü hesablamadan alınan rəqəmləri toplayırıq; 

---