Microsoft Word 2011 teqvim son doc
Yüklə 3,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnternetdə
396 qəzetlərində müntəzəm olaraq məqalələr çap etdirmiş- di. 1923-cü ildə “Qızıl işıq”, “Türkçülüyün əsasları”, “Türk adəti” kimi kitablarını nəşr etdirmişdir. Res- publika Xalq Partiyasının proqramını araşdıran və şərh edən “Doğru Yol” (1923) adlı araşdırmasını da yenə bu dövrdə qələmə almışdır. O dövrdə yazdığı “Türk mədəniyyət tarixi” adlı kitabı isə 1926-cı ildə ölümündən sonra çap olunmuşdu. Yenə ölümündən sonra müxtəlif qəzet və jurnallarda çıxmış yazılarıyla məktubları müxtəlif kitablarda yığılmışdır. 1939-cu il- də “Çinaraltı”, 1947-ci ildə “Təriqət nədir?”, 1950-ci il- də “Ziya Göyalp deyir ki” adlı kitabları işıq üzü gör- müşdür. Ziya Göyalpın nəşr edilməmiş yeddi əsəri və ailə məktubları olmuşdur. Görkəmli ictimai xadim və yazıçı 25 oktyabr 1924-cü ildə vəfat etmişdir.
Türkçülüyün əsasları /Ziya Göyalp; Azərbaycan türkcəsinə çevirən, ön söz, izah və şərhlərin müəllifi E.Mustafaoğlu; hazırlayan İ.Allahverdiyev.- Bakı: Maarif, 1991.-175 s. Aydın Abi Aydın. Ziya Göyalp: Anadan olmasının 130 illiyi münasibətilə /Aydın Abi Aydın; red. R.Təhməzoğlu.- Bakı, 2006.- 64 s. Qaliboğlu, E. Böyük ideal sahibləri Ziya Göyalp türkçülük, millətçilik sahəsində sistem yaradıb /E.Qaliboğlu //Xalq cəbhəsi.- 2009.- 24 iyul.- S.14.
www.az.wikipedia.org Adilə Abdullayeva
397
Mustafa Kamal Atatürk 1881-ci ildə Səlanikdə (Saloniki) dünyaya gəlmişdir. 1896-1899-cu illərdə müa- sir Makedoniya ərazisində yerləşən Monastır Hərbi məktəbini bitirərək İstanbul Hərb Məktəbinə qəbul olunmuşdur. 1902-ci ildə leytenant rütbəsi ilə məzun olmuş, Hərbi Akademiyada təhsilinə davam etmişdir. 1905-ci il yanvar ayının 11-də kapitan rütbəsi ilə akademiyanı bitirmişdir. 1905-1907-ci illər arasında Dəməşqdə 5-ci Orduda xidmət etmiş, 1907-ci ildə adyutant rütbəsi almışdır. Daha sonra Monastıra 3-cü Orduya təyin olunmuşdur. 1909-cu il aprel ayının 19-da İstanbula girən Hərəkat Ordusunda qərargah rəisi olaraq xidmət etmişdir. 1910-cu ildə Fransaya göndərilmiş, Pikardi manevrlərində iştirak etmişdir. 1911-ci ildə İstanbulda Baş Qərargah Mərkəzində xidmətə başlamışdır. Mustafa Kamal 1911-1912-ci illərdə Türk-İtaliya müharibəsində bir qrup yoldaşıyla birlikdə Tobruk və Dərnə bölgəsində xidmət etmiş, 31 oktyabr 1918-ci ildə İldırım Orduları Qrupuna komandir təyin olunmuş, bu ordunun ləğvindən sonra 13 noyabr 1918-ci ildə İstanbula gələrək Müdafiə Nazirliyində vəzifəyə başlamışdır. 1919-1923-cü illərdə Antanta dövlətlərinin Os- manlı ərazilərini işğal etməyə başlamasından sonra Mustafa Kamal 19 may 1919-cu ildə Samsuna get- mişdir. 1919-cu il 23 iyul -7 avqust tarixləri arasında Ərzurum, 4-11 sentyabr tarixləri arasında isə Sivas Konqresini çağıraraq ölkə- nin işğal olunan ərazilərinin geri qaytarılması üçün gö- rülməsi lazım olan işləri müəyyənləşdirmişdir. Osmanlı dövlətinin müs- təqil dövlət kimi varlığına əslində son qoyan Mudros barışığı (1918) ilə razılaş- mayan Atatürk 1919-cu il mayın 19-da Samsunda “mübarək Vətəni və milləti parçalanmaq təhlükəsindən qurtarmaq, yunan və ermə- ni istəklərinə qurban ver- məmək üçün” milli qur- tuluş savaşına başlamış və sonradan onun adı ilə ad- lanan “Kamalçılar hərə- katı”nın rəhbəri olmuşdur. Antanta orduları İstanbulu ələ keçirəndən (1920, 16 mart) və ingilislər ”Məclisi- Məbusan”ı (“Deputatlar palatası”) dağıtdıqdan son- ra, Atatürk 1920-ci il apre- lin 23-də Ankarada yeni Parlament – Türkiyə Böyük Millət Məclisini (TBMM) yaratmışdır. Atatürk
2011 130 illiyi Mustafa Kamal Atatürk
1881-1938
Siyasi xadim 398 TBMM-in və onun təşkil etdiyi hökumətin başçısı (prezident seçkilərinədək) olmuşdur. “Ya istiqlal, ya ölüm!” çağırışı ilə işğalçılara qarşı Milli azadlıq mübarizəsinə başçılıq edən Atatürk İstiqlal Savaşını uğurla başa çatdırmış, müxalifətçilərin ölkədən qovulmasına və Türkiyənin ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsinə nail olmuşdur. Sakarya zəfərindən sonra 19 sentyabr 1921-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi Mustafa Kamala “Marşal” rütbəsi və “Qazi” (“qalib”) titulu vermişdir. İşğalçıların ordularını darmadağın edən Atatürk bununla böyük dövlətlərin Türkiyə ərazisini bölüşdürərək, dünyanın sonuncu türk dövlətini yox etmək planlarını, habelə mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxan və xaricdən kömək alan erməni-daşnak quldurlarının Şərqi Anadoluda “Böyük Ermənistan” yaratmaq niyyətlərini puça çıxarmışdır. Qurtuluş Mübarizəsi 24 iyul 1923-cü ildə imza- lanan Lozanna müqaviləsi ilə sona çatmışdı. Beləliklə, Sevr müqaviləsi ilə parçalanan, türklərə 5-6 vilayət böyüklüyündə ərazi verilən Türkiyə torpaqları üzə- rində, milli birliyə əsaslanan yeni türk dövlətinin qurulması üçün heç bir əngəl qalmamışdır. 1 noyabr 1922-ci ildə xilafət və monarxiya bir- birindən ayrılmış, monarxiya ləğv edilmiş, Osmanlı İmperiyasının mövcudluğuna son qoyulmuşdur. 29 oktyabr 1923-cü ildə Respublika elan edilmiş, Atatürk yekdilliklə ilk prezident seçilmişdir. 30 oktyabr 1923-cü ildə İsmət İnönü tərəfindən respublikanın ilk hökuməti qurulmuşdur. Türkiyə Respublikası, “Hakimiyyət qeyd-şərtsiz millətindir” və “Yurdda sülh, cahanda sülh” ideoloji əsasları üzə- rində qurulmuşdur. Dahi dövlət xadimi olduqca müd- rik, uzaqgörən xarici siyasət yeritməklə və cəsarətli daxili islahatlar keçirməklə Türkiyəni müasir inkişaf yoluna çıxardı və çağdaş dünyaya qovuşdurdu. Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti 20-ci, xüsusilə 30-cu illərdə ölkənin inkişafı, millətin mütəşək- killiyinin gücləndirilməsi üçün bir çox mədəni-mənə- vi tədbirlər görülməsinin təşəbbüsçüsü olmuşdur. Ona görə də biz bu gün Atatürkün mədəniyyət, mə- nəviyyat, dil siyasətindən cəsarətlə danışır, böyük dövlət qurucusunun bu sa- hədəki təcrübəsinin uğurlu örnək olduğunu qəbul edi- rik. Bu gün demokratik, hü- quqi, dünyəvi dövlət kimi dünya birliyində böyük nü- fuz qazanan və türk islam dünyasının önündə gedən qüdrətli Türkiyə Cümhu- riyyəti Atatürk ideyalarının və onun əməli fəaliyyətinin parlaq bəhrəsidir. Atatür- kün dahiliyi onda idi ki, o, yaşadığı dövrdə dağılmış Osmanlı imperiyasının xa- rabaları üzərində yenicə yaranan, lakin hələ çox zəif olan Türkiyə Cümhuriy- yətinin o zaman öhdəsindən gələ bilməyəcəyi ağır bey- nəlxalq hərbi-siyasi qarşı- durmalara girməsinə yol vermədi. Dahi siyasətçi qurmaqda olduğu gənc və hələ cana gəlməkdə olan Türkiyə Cümhuriyyətini qoruyub saxlamaqla, əslin- tarix səhnəsindən silinməyə qoymadı. Atatürk, bununla, həm də əsarətdə olan dünya türkləri üçün, yeganə ümid yerini – Türkiyə dövlətini qoruyub saxladı. 29 yanvar 1923-cü ildə Latifə xanımla evlənmiş, bu evlilik 5 avqust 1925-ci ilədək davam etmişdir. Uşaqları çox sevən Atatürk Yüklə 3,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|