Rekabet Dergisi 2009, 10(4): 117-154 Kerem Cem SANLI
134
12
Yönetmelik hükümlerine göre toplam ceza
miktarı ve bunun bileşenleri
382
757
19
258
136
66
Mevcut para cezası
tutarı (milyon TL)
Baz
Ceza
Süre
Ağırlaştırıcı
unsurlar
Hafifletici
unsurlar
Nihai para
cezası tutarı
(milyon TL)
IV nolu Grafik
Bu grafik ise, nihai para cezasını ve bileşenlerini göstermektedir.
Yapılan hesaba göre, Yönetmeliğin uygulandığı bir kurguda nihai para cezası
tutarı 757 milyon TL olmaktadır. Dolayısıyla ağırlaştırıcı ve hafifletici haller
dikkate alındığı zaman, temel para cezası 117 milyon TL artmaktadır. Grafiğin
gösterdiği bir başka husus, nihai para cezasını oluşturan bileşenlerin toplam para
cezası içerisindeki tutarlarıdır. Baz ceza tutarı 382 milyon TL’sına, süreden
kaynaklanan ceza miktarı ise 258 milyon TL’sına ulaşmaktadır. Yukarıda da
belirttiğimiz üzere süre, temel para cezasını ciddi bir şekilde etkilemektedir
34
.
Temel para cezasının dışında, 4 ve 5. sütunlar ise, ağırlaştırıcı ve hafifletici
hallerin uygulanması sonucu elde edilen ceza miktarlarını göstermektedir. Buna
göre ağırlaştırıcı hallerin uygulanması temel para cezasına 136 milyon TL
eklenmesine neden olmaktadır. Bu rakam nihai para cezası tutarının takriben
1/6’sı tutarındadır. Hafifletici haller ise sadece 19 milyon TL’lik bir indirime
sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla ağırlaştırıcı hallerin nihai ceza üzerindeki
etkisi, hafifletici hallere göre (7 kat) çok daha fazla olarak gerçekleşmiştir.
Bu grafik çerçevesinde Yönetmeliğin nihai para cezası tutarında
11 katlık bir artışa neden olduğu görülmektedir. Tabiatıyla bu artış, olağandışı
bir değişime işaret etmektedir. Dolayısıyla yaptırım politikasının köklü bir
şekilde değişeceği söylenebilir.
34
Sürenin nihai para cezası içerisindeki payı 1/3’ten fazla ve baz cezayı da 2/3 oranında arttırmış.
Ceza Yönetmeliği’nin Geçmiş … Rekabet Dergisi 2009, 10(4): 117-154
135
5.1.2. Ağırlaştırıcı ve Hafifletici Haller
Đncelemeyi biraz derinleştirip, hafifletici ve ağırlaştırıcı unsurların etkisine
baktığımızda ilginç bazı sonuçlar ile karşılaşılmaktadır. Đncelenen vakalarda
ağırlaştırıcı unsurlar temel para cezasını %20 oranında arttırmaktadır. “Ne
etkilemiş?” diye sorulduğu zaman ise, özellikle
tekerrürün ciddi bir etkisinin
olduğu söylenebilir
35
. Zira ağırlaştırıcı hallere dair 136 milyon TL’lik ceza
miktarının 107 milyon TL’si tekerrürden kaynaklanmaktadır. Đncelenen 124
teşebbüsün, 20’si için tekerrür hali uygulanmıştır. Çimento, basın, ilaç gibi bazı
sektörlerde kartelleşmenin ve diğer ihlallerin yaygın bir şekilde görülmesi,
bunun temel sebebi olarak gösterilebilir
36
.
Ağırlaştırıcı haller kapsamındaki diğer bir faktör olan “
incelemeye
yardımcı olmamak” Konya Otobüs, Kozmetik ve Çelik kartellerinde; yani
sadece üç vakada karşımıza çıkmıştır
37
. Soruşturma sonrası kartele devam ise,
tek vakada; “akü toplama” kartelinde görülmüştür. Bu vakada, tüm teşebbüsler
açısından ağırlaştırıcı hal uygulanmıştır.
Hafifletici hallerin tutarı, nihai para cezasının sadece %2,5’luk bir
kısmını oluşturmaktadır. Dolayısıyla temel para cezası üzerinde pek etkili
olmadığı söylenebilir. Đhlal konusu faaliyetlerin ilgili teşebbüsün yıllık gayri
safi gelirleri içerisindeki payının düşük olması, en fazla uygulama alanı bulan
hafifletici hal olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hal, Akü karteli (tüm
teşebbüsler), Emaye bobin (Hes)
38
, Kozmetik (YKM ve Boyner), Konya otobüs
(Metro) ve Ege hazır beton (Akçansa ve Batıçim) kartelleri olmak 5 kartel
vakasında (14 teşebbüs için) tatbik edilmiştir.
Diğer bir hafifletici hal olan kamu otoritesinin teşviki sadece tek vakada,
Akü kartelinde karşımıza çıkmıştır. Bazı piyasalarda devletin ekonomik
yaşamdaki müdahalesi dikkate alınırsa, muhtemelen bu hafifletici neden, bu
35
Bkz. bu konuda 21.10.2002 T. ve 02-64/803-325 sayılı Reklam Yerleri karteli
36
Örneğin Akdeniz çimento, Ege hazır beton, Ege çimento ve Gazete kartellerinde neredeyse
kartele taraf olan tüm teşebbüsler için tekerrür hali uygulanmıştır.
37
Bu dosyalardan Kozmetik kartelinde Altuğ Kozmetik eksik bilgi verdiği, Çelik kartelinde
Çolakoğlu ve Konya Otobüs kartelinde de Metro Taşımacılık adlı teşebbüslerin yerinde incelemeyi
engellediği gerekçeleriyle, ağırlaştırıcı hal uygulanmıştır. Belirtilen bu kararlar dışında, Ege
Çimento, Ege Hazır beton ve Gübre (08.2.2002 T. ve 02-7/57-26 sayılı karar) kartellerinde
incelemeye yardımcı olmamak halinin söz konusu olduğu belirtilmektedir (bkz. ARI vd. 2008,
s.157). Gübre karteli bu çalışmada incelenmemiş, diğer karteller açısından ise kararda bu tür bir
veriye rastlanmadığı için, bu hal uygulanmamıştır.
38
Karşı oy yazısından anlaşıldığı üzere, Emaye Bobin kartelinde Hes Kablo için verilen para
cezası, hukuka aykırı bir şekilde tüm ciro değil, ilgili piyasa cirosu üzerinden verilmiştir.