Rekabet Dergisi 2009, 10(4): 117-154 Kerem Cem SANLI
136
15
Toplam para cezasının dağılımı
425
83
Gazete karteli
Nevşehir Otobüs
Yonga Levha I
Ytong karteli
Yonga Levha II
Yemek Çeki karteli
Sakarya Otobüs Karteli
Roche-Eczacıbaşı karteli
refrakter karteli
Maya Karteli III
Kömür karteli
Kozmetik karteli
Konya Otobüs karteli
kiraz karteli
ilaç karteli
emaye bobin karteli
Ege Hazırbeton Karteli
Ege Çimento Karteli
Çelik karteli
Alçı Karteli
akü karteli
Akdeniz çimento karteli
örneklemde rastlandığından daha sık uygulama alanı bulabilir. Fakat mevcut
dosyalarda, bu halin uygulanmasına imkân verecek bilgiye rastlanmamıştır
39
.
Đncelemeye yardımcı olmak şeklinde formüle edilen diğer hafifletici hal
ise, üç vakada dört teşebbüs için uygulanmıştır. Ytong (Gaziantep Ytong), Yonga
Levha I (Divapan ve Çamsa) ve Nevşehir Otobüs (Aksaray Birlik) kartellerinde,
teşebbüsler yasal yükümlülüklerin ötesine geçen bazı bilgiler verdiklerinden
dolayı, bu teşebbüslerin incelemeye yardımcı oldukları varsayılmıştır
40
.
Đhlalde diğer teşebbüslerin zorlamasının bulunması şeklinde ifade
edilen ağırlaştırıcı hal, incelenen dosyalar kapsamında uygulanmamıştır. Fakat
bu halin de, karardaki satır arasındaki ifadelerden iki kartel dosyasında,
Kozmetik karteli ve Sakarya Otobüs karteli davalarında düşünülebilir.
5.1.3.Toplam Para Cezasının Kartellere Göre Dağılımı ve Çelik Karteli
V nolu Grafik
Yukarıdaki grafik ise, 757 milyon TL’lik nihai para cezasının kartellere
göre dağılımını göstermektedir. Grafik, açık bir nispetsizliğe; anormalliğe işaret
39
Mesela bu hal, inceleme kapsamında yer almayan Süt Đhalesi kartelinde de karşımıza
çıkmaktadır (bkz. 19.1.2004 T. ve 04-04/54-15).
40
Yonga Levha II ve Trafik Sinyalizasyon (10.3.2005 T. ve 05-13/156-54 sayılı Karar) kararlarında
da incelemeye yardımcı olunduğu belirtilmektedir (ARI vd. 2008, s.158,159). Yonga Levha II
kararında, buna ilişkin veri elde edilememiştir, diğer karar ise inceleme kapsamı dışındadır.
Ceza Yönetmeliği’nin Geçmiş … Rekabet Dergisi 2009, 10(4): 117-154
137
etmektedir. Nihai para cezasının çok önemli bir kısmı; yarıdan fazlası tek bir
kartele; Çelik karteline verilen para cezasından oluşmaktadır. Diğer vakalarda
ise bu ölçüde bir sapma görülmemektedir
41
.
Peki, bu durumun incelememiz açısından bir etkisi var mıdır? Bu
sorunun cevabı olumludur. Bu oranda bir para cezasının tek bir kartelden
sağlanması, yapılan incelemenin geçerliliğinde bazı tereddütlere yol açmaktadır.
Zira diğer kartellerden elde edilen ceza tutarları ortalama birbirine yakın
düzeydeyken, Çelik karteli kendisine en yakın olan kartelden 5 kat daha fazla
para cezasının uygulanmasına sebebiyet vermiştir. Bu itibarla, neden bu tür bir
fark olduğunu ve bunun incelemenin geçerliliğini etkileyip etkilemediğini
araştırmak gerekir. Bunun için ise, bu kartelin ayrıca analiz edilmesi uygun olur.
Çelik karteli incelendiğinde, bu kartelin belki de Rekabet Kurulu’nun şu
ana kadar soruşturduğu en başarılı kartellerden biri olduğu görülmektedir. Çok
çeşitli konularda anlaşmayı içeren ve 16 teşebbüsün taraf olduğu kartel, takriben
10 sene sürmüş ve ilgili piyasayı ciddi şekilde etkilemiş. Bu verileri dikkate
aldığımızda, Yönetmelik hükümlerine göre baz cezanın %3 ila %4 arasında
takdir edileceği, süre nedeniyle de %100’lük bir artırım yapılacağı kolaylıkla
söylenebilir. Bu durumda ağırlaştırıcı-hafifletici hallerin etkisi bir kenara, temel
para cezası ciroların %6 ila %8’i arasında olmaktadır. Teşebbüslerin yüksek
cirolara sahip olduğu dikkate alınırsa, doğal olarak bu oranlar, para cezalarının
yüksek olmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla Yönetmeliğe göre hesaplanan para
cezası miktarı ilk bakışta makul gözükmektedir.
Oysa karara baktığımız zaman, ilgili teşebbüslerin cirolarının binde 1’i
ila on binde 5’i arasında para cezaları verildiği görülmektedir. Kurul
muhtemelen teşebbüslerin cirolarının yüksekliğini dikkate alarak (ve toleranslı
yaptırım politikasının sınırlarını zorlayarak) son derece düşük para cezalarına
hükmetmiştir. Aşağıdaki VI nolu grafik, para cezaları arasındaki farkı
göstermektedir.
41
Bkz. VIII nolu Grafik
Rekabet Dergisi 2009, 10(4): 117-154 Kerem Cem SANLI
138
Demir-çelik kartelinde para cezasının
teşebbüslere göre dağılımı
Para cezası
Yeni Ceza
Asil Çelik
Çebitaş
cemtaş
Çolakoğlu
Çukurova
diler demir
Ege Çelik
Ege Metal
Ekinciler Demir Çelik
Habaş
Đçdaş
Đzmir
Kaptan demir çelik
Kroman
Yazıcı
Yeşilyurt
425 TL
5 TL
VI nolu Grafik
Görüldüğü üzere bu kartelde verilen toplam para cezası, 5 milyon TL
olarak gerçekleşmiştir. Yönetmelik hükümlerine göre verilmesi gereken para
cezası ise, 425 milyon TL olmaktadır. Aradaki bu 80 katlık fark, mevcut cezaya
esas olan ciro oranları dikkate alındığı zaman anlaşılabilir gözükmektedir. Ama
incelememiz açısından bu fark, uygulanan oranlar açısından çok ciddi bir
sapmaya işaret etmektedir. Yukarıda belirttiğimiz üzere, bu karar dâhil tüm
kartel kararlarında Yönetmelik, 11 katlık bir farka neden oluyor. Bu karardaki
sapma o kadar yüksek ki muhtemelen (11 katlık) bu fark, ortalama değeri
yansıtmamaktadır
42
. Dolayısıyla ortalama değerleri bulmak için en isabetli
yöntem, bu vakanın atipik olmasını dikkate alarak incelemeden ayrı tutulması
olacaktır
43
.
Yukarıdaki grafik aynı zamanda, teşebbüslerin aldıkları para cezalarını
göstermektedir. Burada Çolakoğlu ve Habaş adlı teşebbüslerin, yüksek
miktarlarda para cezasına muhatap oldukları görülmektedir. Para cezalarının bu
kadar yüksek olmasının temel nedeni, ilgili teşebbüslerin cirolarının yüksek
42
Diğer bir ifade ile Kurul burada ortalama toleranslı yaklaşımından önemli ölçüde ayrılan bir
tutum ile çok düşük ciro oranları takdir etmiş ve bu durum, ilgili teşebbüslerin ciro büyüklülükleri
ile birleşince, çalışmanın geçerliliğini tehlikeye düşürmüştür.
43
Bkz. aşağıda II. Kurgu