Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
971 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan adi, sıravi insanlar mühitinin bir üzvüdür, lakin güclü vətəndaşdır. Qanuna hamının eyni dərəcədə hörmət etməsini istəyən bir insandır. Əsərdə çox obraz vardır, ancaq burada dolaşıqlıq hiss olunmur, əksinə onların daxili monoloqları obrazları daha dərindən tanımağa, xeyirlə şəri ayırd etməyə kömək edir. Qərib hadisələr əsasında sürətlə böyüyür, bu böyümə daha çox Qəribin daxili aləmində gedir, biz bunu onun daxili monoloqundan görürük. Bir müddət xəstə yatan Qəribi hərkəs dəli adlandırırdı, buna görə də o mənəvi cəhətdən tənha idi. Biz onun necə biri olduğunu, fikir və düşüncələrini daxili monoloqundan öyrənmiş oluruq. O həm də sirdaşsız idi, çünki onu anlayan yox idi, sevdiyi qiza-Gülsümə belə içini aça bilməmişdi. “Görəsən Gülsüm məni düşünür mu? Yoxsa o da məni dəli sanır”. Qərib qoruqda keşikçi idi, bəzi quşları ovıanmaqdan qoruyurdu, lakin kəndin varlı, ədəbaz, bığıburma kişiləri quşları ovlamaq üçün qoruğa gələr və tez-tez Qəriblə mübahisə edərdilər. Mühitin insanları Qəribin qəbul etdiyi qanunlara riayət etmirdilər, qorunan quşları ovlayırdılar, əsər boyu Qərib onları bu işdən uzaqlaşdırmağa çalışsada alınmır. Yazıçı Qəribi daha çox mühitə uyuşa bilməyən bir qüvvə kimi göstərir, Qəribi anlamayanlar onu dəli adlandırırlar. Çünki mühit saxta idi, insanlar saxta idi, Qərib kimi qanunlara riayət edən biri onlar üçün təbii ki dəli olacaqdı. Əsərdə belə bir məna bizi düşündürməyə vadar edir-Qərib onları dəyişə bilmədi, yəqin ki, heç kim dəyişə bilməyəcək, dəyişmək istəyənlər də “dəli” adıandırılacaq. Qərib məhz bu fikirləri düşünərək yaşıl gecədə qoruğun düşmənləri tərəfindən öldürülür. Əsər Qəribin bu monoloqu ilə bitir: “Sərxanın Bakıdan gələn qonaqlarıdır...Külə döndərəcəklər qoruğu...Viran qoyacaqlar buranı...”. TƏPƏGÖZ ARXAİK QƏHRƏMAN KİMİ Türkan CƏFƏROVA Bakı Slavyan Universiteti ceferova19@gmail.com AZƏRBAYCAN
Ta qədim dövrlərdən bədii ədəbiyyatda dini motivlərdən, rəmz və obrazlardan istifadə dünya ədəbiyyatının geniş yayılmış ənənələrindən olmuşdur. Homerin "İliada" və "Odisseya" sı; antik yunan ədəbiyyatından Roma ədəbiyyatına keçmiş motivlər, Virgilinin "Eneida"sınin janrını, müasir dillə desək, "tarixi" janr adlandırmaq olar; bu, eyni zamanda, həm Qərb, həm də Şərq ədəbiyyatında, kinematoqrafda İisusun cəzalandırılması, Məhəmmədin həyatı haqda süjetlər, İblisin invariasiyaları və sairədir. Şekspirə qədər 200 variantı mövcud olmuş "Romeo və Cülyetta", "Leyli və Məcnun" dastanı kimi qeyri-dini motivlər də arxetip süjetlərə çevril- mişdir. Fransız dilində köhnə tip, ilkin nümunə mənalarıni verən arxetip sözünə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında da rast gəlmək olar. Dünya ədəbiyyatında, daha dəqiq desək, Azərbay- can, yunan, hind və digər eposlar arasındakı bənzəyişlərdən söz açarkən, alınma süjetlər və arxetip süjet yaxud arxetip obrazlardan danışmaq daha doğru olar. Bu eposda əski təsəvvür və etiqadlar, türk eposçuluğu ənənələrini əks etdirən süjetlərlə yanaşı, əski qəhrəman arxetipini əks etdirən süjet, motiv və obrazlar da vardır. Onlar eposun hələ tədqiqinin ilk dövründən araşdırıcıların diqqətini cəlb etmiş, onlarla bağlı müxtəlif dövrlərdə ayrı-ayrı araşdırıcılar müəyyən mülahizələr irəli sürmüşlər. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanın mövzu və məzmunu, onun əski dünyagörüşləri əks etdirməsi barədə müəyyən fikirlər söylənmişdir. Onlar zaman keçdikcə daha da dərinləşmiş, yeni faktlarla zənginləşmiş, lakin vahid nəticənin əldə edilməsi zamanla, tədricən mümkün olmuşdur. Bəzən də həlli mümkün olmayan nəticələrə gedib çıxmışdır. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
972 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan “Kitabi-Dədə Qorqud”da özünü göstərən belə arxaik qəhrəman tipləri içərisində obraz- ların tarixi qruplaşması geniş və əhatəlidir. Belə ki, günümüz üçün eposun bir sıra süjetləri tam arxaikdir. Oğuz həyat və məişətininin, dövlətçiliyinin arxaik hökmdarı Bayanır xan, qoşun başçısı Qazan bəy, oğuz bəyləri, ozan obrazının ən qədim arxetipi Dədə Qorqud, Qanturalı və onun sevgilisi Sarı donlu Selcan xatun, mifik obraz olan Təpəgöz, Dəli Domrul və başqaları eposun arxaik qəhrəman arxetipləri sırasına məxsusdurlar. Onların bir çoxunun eposdakı yeri, mövqeyi ilə yanaşı, tarixi qaynaqlarla bağlılığının əsas və başlıca istiqamətləri üst-üstə düşməmişdir. Bütün bunlar gələcək tədqiqatların obyekti ola bildiyi kimi, eposdakı daha qədim dövrün arxaik qəhrəman arxetipləri olan Təpəgöz və Dəli Domrul barədə aparılan araşdırmaların yekununa böyük ehtiyac vardır. “Kitabi-Dədə Qorqud”un arxaik qəhrəman arxeotipləri içərisində mühüm yer tutan və müxtəlif mülahizələrə səbəb olan qəhrəman Təpəgözdür. Tədqiqatçı A.Acalovun fikrincə “Kitabi-Dədə Qorqud” boyları içərisində mifoloji xarakter daşıyan iki oğuznamədən biri olmuşdur. Təpəgöz obrazının mifoloji xarakterinin göstəricisi bu dastanda kifayət qədərdir. Səkkizinci boydakı Təpəgöz obrazı dastanın qədim etiqadlarla bağlı və Qafqaz yayılmış bir motivi üzərində qurulmuşdur. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü” boyu dünya xalqları üçün ənənvi olan bir sıra görüşlərlə bağlıdır və onları təkcə türk təfəkkürünün məhsulu hesab etmək düzgün olmaz. Dünya eposçuluğu ilə sıx, qarşılıqlı əlaqə və təsir zəminində yaranıb üzə çıxan qədim oğuznamələrin bir çoxu qədim yunan, roma və skif qaynaqlarından, Qafqazd və slavyan xalqlarında yaranan bir sıra əski süjetlərdən istifadə yolu ilə yaranmışdır. Qorqudşünaslığın aparıcı məsələlərindən biri kimi bu arxaik qəhrəman olan Təpəgöz surəti diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Belə ki bir çox tədqiqatçılar bu mövzu ətrafında müəyyən fikirlərə gələrək qeyd edirlər ki, Təpəgöz məhz oğuz türklərinin məhsuludur. Və dastanın arxaik süjetlərinin özünəməxsus xüsusiy- yətlərinin öyrənilməsi isə son dərəcə aktual məsələdir. Bu sahədə araşdırmalar davam etmək- dədir. Bu obrazın Şərq və Qərb eposuna, nağıl və sujetlərinə yayılması ehtimal ki, onun barbar xüsusiyyətlərini mühafizə etməsi, arxaik düşüncədə yaranmış modelin çətin rekonstruksiya edilməsi ilə bağlıdır. Bu obraz Qərbə yayıldıqca mülayimləşmiş, bir çox cəhətlərdən yumşal- mağa başlamış, lakin çox cuzi deformasiyaya uğramışdır. Odur ki, mənşə etibari ilə Şərq bar- bar modelində yaranan bu insan Şərqdə öz mühafizəkarlığını sona qədər davam etdirmiş, insan övladına qənim kəsilməsi ilə özünə milli düşüncədə əbədi yer tutmuşdur. Təpəgözün insan mənşəyi ilə bağlılığı özü də maraq doğurur və obrazın gələcəkdə ayrıca tədqiqinə ehtiyac do- ğurur.
İDEYA-MƏZMUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ Fidan CUMAYEVA Azərbaycan Universiteti fidancumayeva@yahoo.com AZƏRBAYCAN Yazıçılarımızı indi cəmiyyətin keçmişi, hazırkı vəziyyəti və gələcəyi ilə bağlı daha böyük sosial-psixoloji məsələlər, daha humanist ideallar narahat edir, qlobal problemlər düşündürür. Problemlərin yüksək sənət dili ilə ifadəsi üçün səbr və təmkinlə işləmək, dəfələrlə götür-qoy etmək, ustalıqla ümumiləşdirə bilmək bacarığı, xüsusi zəhmət və istedad tələb olunur. Yazıçı nədən yazır-yazsın, əsəri humanist ideyalar təbliğ etməli, insan və onun əzəməti yazıçı sənəti ilə daha çox mühafizə olunmalıdır.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|