Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx

40 

 

Ə

mək  bazarı,    gəlirlik  və  məşğulluq.  Əmək  bazarının  təhlil  edilməsi  real 

Kektorda fəaliyyət göstərən investor üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.  Bu sahədə ən 

aktual  mövzular  aşağıdakılardır:  sahə  nöqteyi-nəzərindən  əmək  haqqınm  səviyyəsi; 

adambaşma  düşən  gəlirlik  səviyyəsi;  əhalinin  pul  gəlirlərinin  istifadə  olunduğu 

sahələr; işsizliyin səviyyəsi və dinamikası.  

Azərbaycanda  iqtisadi  artım  tempinin  yüksək  olması  məşğulluq  səviyyəsinin  də 

yüksəlməsinə  səbəb  olmuşdur.    Son  7  il  ərzində  Azərbaycanda  oməkhaqqı  və 

pensiyalar  orta  hesabla  5  dəfə  artıb.    Hazırda  ölkəmizdə  orta  pensiya  məbləği  150 

dollar  təşkil  edir  ki,    bu  da  respublikamızın  həmin  göstərici  üzrə  MDB  ölkələrinin 

ə

ksəriyyətini  üstələdiyini  təsdiqləyir.    Məsələn,    pensiyaların  orta  aylıq  həcmi 

Ermənistanda  21,  6  dollar,    Belarusda  82,  1  dollar,    Qırğızıstanda  17,  1  dollar,  

Moldovada  48,  5  dolfar,    Rusiyada  98  dollar,    Tacikistanda  18,  3  dollar,  

Özbəkistanda 55, 3 dollar,  Ukraynada 89, 8 dollar,  Qazaxıstanda 170 dollar təşkil 

edir.  Azərbaycan bu göstəriciyə görə MDB məkanında Qazaxıstandan sonra 2-ci yeri 

lutur.  

Tədiyyə  balansı.  nvestisiya  təhlilinin  həyata  keçirilməsində  ilk  öncə  lədiyyə 

balansmın  aşağıdakı  mövqeləri  maraq  kəsb  edir:  cari  əməliyyatların  saldosu,    xalis 

investisiya  gəliri,    ölkədə  və  ya  xaricdə  olan  birbaşa  və  ya  portfel  investisiya,  

həmçinin  digər  investisiyalarm  strukturu  və  dinamikası.    Bir  şeyi  də  qeyd  etmək 

lazımdır  ki,    xarici  investisiya  yalnız  səmərəli  istifadə  olunduğu  zaman  tədiyyə 

balansma  müsbət  təsir  göstərir.  Səmərəli  istifadə  yalnız  əmtəə  və  xidmət  sahəsində 

ixracm  aıtdığı,    idxalın  isə  azalmağa  doğru  getdiyi  halda  olur.  Belə  ki,    portfel 

investisiyası köhnə borcların yenidən maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edildiyindən 

onların artırılması gec-tez maliyyə iflasma gətirib çıxarır.  

2015-cu ildə cari əməliyyatlar hesabında 15. 0 mlrd. məbləğində profisit yaranmış,  

o  cümlədən  neft  -  qaz  sektoru  üzrə  cari  hesabın  profısiti  19.  9  mlrd.    məbləğində 

olmuşdur.    Neft-qaz  sektorunun  pTofısiti  qeyri-neft  sektoru  üzrə  cari  hesabın  4.  8 

mlrd.  $ məbləğində kəsirini tam'örtmüşdür.  Xarici ticarət dövriyyəsi 33. 2 mlrd.  $ 

təşkil  etmiş  və  xarici  ticarət  balansı  19.  7  mlrd.    $  məbləğində  müsbət  saldo  ilə 

nəticələnmişdir.  

---

41 

 

2015-cu  ildə  Azərbaycanın  dünyanın  150-dək  dövləti  ilə  ticarət  əlaqələri 

olmuşdur. Xarici ticarətin 12%-i MDB üzvü olan dövlətlərin,  88%-i isə digər xarici 

dövlətlərin payına düşür. Ölkənin  taliya,  ABŞ,  Fransa,  Rusiya,   srail,  Birləşmiş 

Krallıq,    Türkiyə,    Ukrayna,    Gürcüstan  və  Çin  ilə  daha  intensiv  ticarət  əlaqələri 

olmuşdur. (Ümumi ticarətdə bu ölkələrin payı 68% təşkil etmişdir).  

2015-cu  ildə  xaricdən  cəlb  olunmuş  kapitalın  ümumi  həcmi  əvvəlki  illə 

ınüqayisədə 48% artaraq 8. 3 mlrd.  $ təşkil etmişdir.  Bu göstərici əsasən ölkəyə cəlb 

olunmuş birbaşa investisiyaların və xarici kreditlərin hesabına formalaşmışdır.  

Birbaşa  investisiyalar  formasında  xaricdən  cəlb  olunmuş  sərmayələrin  ümumi 

məbləği  3347.  3  mln.    $  olmuşdur.    Bu  investisiyaların  strukturunda  neft-qaz 

sektorunun xüsusi çəkisi 76. 9% təşkil etmişdir.  

Qiymətləndirmələrə  görə  qeyri-nefit  sektoruna  cəlb  olunmuş  birbaşa 

investisiyaların ümumi məbləği 773. 9 mln.  $ olmuşdur.  Bu da ölkəyə cəlb olunmuş 

hirbaşa xarici investisiyalarm ümumi həcminin 23. 1%-ni təşkil etmişdir.  

Ə

vvəlki  illə  müqayisədə  2011-ci  ildə  xarici  kapitalın  strukturunda  kreditlər  və 

digər  investisiyalar  formasında  cəlb  olunmuş  sərmayələrin  xüsusi  çəkisi  1.  8  dəfə 

artaraq  59.  7%  (4966.  2  mln.  $)  təşkil  etmişdir.  Artım  əsasən  neft-qaz  sektoru  və 

banklar  tərəfindən  cəlb  edilmiş  kreditlər  hesabına  olmuşdur.  Kreditlərin  21.  8%-i 

(735.  5  mln.    $)  birbaşa  dövlət  və  dövlət  təminatı  əsasında  cəlb  olunmuş  kreditlər 

(beynəlxalq  maliyyə  və  digər  təşkilatlar  tərəfindən  ayrılmış  kreditlər),    78.  2%>-i 

(2635. 3 mln.  $) isə dövlət təminatı olmayan kreditlərdir ki,  bunun da 1686. 6 mln. 

$-ı banklar,  667. 6 mln. $-ı neft-qaz sektoru,  281. 1 mln. $-ı isə digər müəssisələr və 

fırmalar tərəfındən cəlb olunmuşdur.  

Pul  və  valyuta  siyasəti.  Pul  sferasının  vəziyyəti  şübhəsiz  olaraq  investisiya 

ınühitinə  öz  təsirini  göstərir.  Bu  ilk  öncə  onun  nominal  faiz  tarifmə  təsir  etməsi  ilə 

bağlıdır.  Yüksək  faiz  dərəcələri  uzunmüddətli  investisiya  layihələrinə  mənfı  təsir 

göstərir.    Makroiqtisadi  fundamental  təhlil  zamanı  pul  sferasınm  göstəriciləri 

tırasında  aşağıdakılara  diqqət  yetirmək  lazımdır: pul sferasınm  balansı və tədavüldə 

olan pul həcmi; iqtisadiyyatın   pulla dolğunluğu; qızıl valyuta ehtiyatmm vəziyyəti 

və onun pul bazası ilə qarşılıqlı münasibəti; valyuta kursu. 2015-cu də pul siyasətinin 

---

42 

 

ağırhq  mərkəzi  məzənnə  siyasətinin  üzərinə  ılüşmüşdür.  Ölkəyə  xarici  maliyyə 

axınlarının azalmasma və qonşu öikələrdəki ılevalvasiya dalğasının psixoloji təsirinə 

baxmayaraq,    manatm  məzənnəsinin  sabitliyi  qorunmuşdur.  Mərkəzi  Bank  valyuta 

bazarında  tələb  və  təklifı  vaxtında  Inrazlaşdırmış,  nəticədə  manatın  məzənnəsinin 

kəskin ucuzlaşmasmın qarşısı alınmışdır.  

Azərbaycanm  yeni  milli  valyutası  son  5  ildə  həm  dollar,    həm  də  avro  və  digər 

valyutalar qarşısmda öz məzənnəsini möhkəmləndirərək ən yüksək templə uktiv pul 

aiətinə  çevrilib.  Bu  müddət  ərzində  milli  valyuta  dollarla  nisbətdə  20  laizə  yaxın 

möhkəmlənib  və  1  dollar  0,    84  qəpiyə  bərabərdir.  Avro  isə  son  5  ildə  manat 

qarşısında 50 faizdən də artıq dəyərini itirib. 2015-ci ildə 1 avro almaq üçün I manat 

50  qəpik  tələb  olunurdusa  indi  bu  rəqəm  95  qəpiyə  bərabərdir.  Ümumiyyətlə,    son 

illərdə  valyuta  bazarmda  çoxseqmentli  proseslər  gedib  və  Onların  heç  biri  milli 

valyutanm  dəyərinin  dəyişməsinə  gətirib  çıxarmayıb.  Əksinə,    bu  proseslər  milli 

valyutanm möhkəmlənməsinə əsaslı zəmin yaradıb.  

Depozit  və  əmanətlərin  valyutalar  üzrə  strukturunda  milli  valyutaya  inamın 

artması  hökumətin  aıdıcıl  və  səmərəli  inkişaf  strategiyasının  nəticəsində  mümkün 

olmuşdur.  Milli valyutada qoyulan əmanət vo depozitlərin 58, 8%-i tələb olunanadək 

və  41,  2%-i  müddətli  olmuş,    xarici  valyutada  qoyulan  vəsaitlər  lizrə  isə  bu  bölgii 

müvafiq  olaraq  30%  və  70%  təşkil  etmişdir.Ölkəm zdə  gücümakroiqtisadiyyat 

potensialının  yaradılması,    iqtisadiyyatda  maliyyə  ehtiyatlarınm  artması  iqtisadi 

islahatlarm keçirilməsinə şərait yaratmaqla bərabər,  valyuta bazarının güclənməsinə 

səbəb  olmaqdadır.  Respubiikamızm  40  milyard  dollardan  artıq  strateji  valyuta 

ehtiyatlarının  yaradılması,    Azərbaycanm  iqtisadiyyatınm  və  maliyyə  bazarınm 

həddindən  artıq  güclü  və  sağlam  olması  maliyyə  sistemində  davamiılığı  artırır  və 

milli valyutanm aktiv,  aparıcı dəyər aləti kimi mövqeyini möhkəmləndirir.  

Manatm  məzənnəsinin  sabitliyi  idxalın  və  daxili  istehsalda  istifadə  olunan 

xarici  mənşəli  əmtəəiərin  kəskin  bahaiaşmasımn  qarşısmı  aimış,    habelə  əhaiinin 

ə

manətiərinin dəyərsizləşməsinin,  xarici vaiyutada borc yükünün artmasmm,  manata 

etimadın  azalmasınm  və  iqtisadiyyatda  yüksək  doliarlaşmanm  qarşısmı  almışdır.  

2011-ci iidə Mərkəzi Bank məzənnə siyasətini valyuta bazarmda təklif monbələrinin 

---