Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. nflyasiyanın sosial - iqtisadi n ətic əl əri v ə qiym ətl əndirm ə meyarları
28
deyil. Yüksək və aşağı səviyyəli nflyasiyanın müşahidə edildiyi ölkələr timsalında empirik tədqiqatlar aparan R. Lükas sübııt etmişdir ki, nflyasiyanın yaratdığı qeyri- sabitlik iqtisadi artıma kəskin zərbə vurur. stər R. Lukasm tədqiqatlarmda, istərsə də ondan sonra bu mövzuda aparılan tədqiqatlarda ana fıkir ondan ibarət idi ki, artan qeyri- ınüəyyənlik şəraitində qiymət bir iqtisadi alət kimi öz müsbət təsir gücünü itirir. Alan Stoskman 1981-ci ildə apardığı tədqiqatların nəticəsində Tobin defektindən fərqli olaraq, belə bir fıkir irəli sürür ki, nflyasiyanın yüksəlməsi iqtisadi artımı azaldır. Bu aşağıdakı kimi baş verir: bəzən fırmalar öz investisiya lahiyələrini səhm paketləri və qiymətli kağızları əhaliyə satınaqla onlardan yığdıqları nəqd pullar əsasında maliyyələşdirirlər. Yəni nəqd pullar maliyyələşmə paketinin bir hissəsini təşkil edə bilər. Bu halda banklar öz balanslarının kompensasiyasmı tələb edə bilərlər. Stockman kapital və istehlak bazarlıqları ilə avvəlcədən məhcfudlaşdırılmış nəqd pul şəklində olan nəqd investisiyanı modelləşdirir. nflyasiya insanların alıcılıq qabiliyyətini zəiflətdiyindən insanlar əmtəə və kapital almalarım azaldırlar. Müvafıq olaraq buraxılışın səviyyəsi aşağı düşür, nflyasiya səviyyəsi isə yüksəlir. Pul təklifini artırmaqla iqtisadi artımı yüksəltməyin mümkünlüyünü iddia c*dən baxışlar Latın Amerikası ölkələrinin təcrübəsində tamamilə iflasa uğradı. Bu ölkələrin təcrübəsi bir daha göstərdi ki, iqtisadi artımın yüksəldilməsi üçün makroiqtisadi sabitliyin mövcudluğu olduqca zəruridir. Eyni zamanda bu ölkələrin timsalında sadə statistik təhlillər ilə sübut olundu ki, pul təklifini artırmaqla iqtisadi artımı yüksəltmək həmişə özünü doğrultmur. Büdcə tarazlığının saxlanılması və nflyasiyanın məqbul səviyyəyə qədər (15-30%) endirilməsi Meksika və Çilidə iqtisadi artıma müsbət təsir etmişdir. 1980-ci illərin ikinci yarısı və 1990-cı illərin birinci yarısı Braziliyada iqtisadi artım problemləri yüksək nflyasiya səviyyəsi və makroiqtisadi qeyri-sabitlik ilə əlaqədar olmuşdur. R. Berqoeinq 2014-ci ildə Meksika və Çili ölkələrinin 1983-1987-ci illər üzrə statistik verilənlərinin təhlili ilə ikidəbir nəticəyə gəlmişdir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi artım məsələsinə monetarçı yanaşma müsbət effekt vermir. Belə ki, pul təklifı və nflyasiya səviyyəsinə görə, Çilini geridə qoyan Meksika iqtisadi artım səviyyəsinə görə ondan ciddi şəkildə geridə qalır lflyasiya və iqtisadi artım arasında
29
müxtəlif dövrlərdə müxtəlif tədqiqatlar aparılmışdır. nflyasiya-iqtisadi artımmünasibətlərində əsas diqqət çəkən məsələlərdən biri də uzunmüddətli və qısamüddətli dövrlərdə bu əlaqənin necəliyidir. Mövcud nəzəriyyələrə (Keyns və monetarçı) görə, qısamüddətli dövrdə hu əlaqə tərs və ya düz xarakterilidirsə, uzunmüddətli dövrdə bu göstəricilər arasmda statistik əhəmiyyətli bir əlaqə yoxdur. Bu nöqteyi-nəzərdən Braziliyanm 1980-1995-ci illəri əhatə edən verilənləri əsasında Rikardo Faria və Qalrao Kamerionun yüksək nflyasiya səviyyəsinin uzun və qısamüddətdə iqtisadi artıma necə təsir etməsini müəyyənləşdirmək iqtiqamətində 2014-ci ildə apardıqları nraşdırmalar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqat əsasən VAR ekonomertik üsulu ilə aparılmış və belə bir qənaətə gəlinmişdir ki, nflyasiyanın iqtisadi artıma qısa müddətli dövrdə təsiri mənfıdir, uzunmüddətli dövrdə isə təsiri yoxdur. Beləliklə, nflyasiya-iqtisadi artım əlaqələrinin yuxarıda nəzərdən keçirilən tədqiqatların ümumiləşmiş nəticələrini aşağıdakı kimi qeyd etmək olar: 1)
səviyyəli nflyasiya iqtisadi artım üçün zərərli deyil və çox vaxt ona stimul verir, hu hal müəyyən bir həddə qədər davam edir, həmin həddi keçən nflyasiya iqtisadi aıtıma mənfı təsir edir; 2)
ə vvəllər Fillips əyrisinə istinadən belə bir görüş hakim idi ki, nflyasiya ilə iqtisadi artım müsbət əlaqədədir. Əslində isə bu fıkri deməyə əsas verən o dövrün iqtisadi şərait idi; 3)
nflyasiya ilə iqtisadi artım əsasən tərs və qeyri-xətti asılılıqdadır. Ola bilsin ki, bu hal müasırdövrün ıqtisadi xüsusiyyətlərindən və şəraitindən qaynaqlanır; 4)
iqtisadi artım əlaqələri də fərqli məcrada olur; 6)
nflyasiyanı azaltmaq yolu ilə əldə edilən iqtisadi artım payı nflyasiya soviyyəsi azaldıqca böyüyür; 7)
xarakterlidir və uzunmüddətli dövrdə statistik əhəmiyyətli əlaqə mövcud deyil. 30
. 1.3. nflyasiyanın sosial - iqtisadi nəticələri və qiymətləndirmə meyarları Ölkə iqtisadiyyatımızın bazar iqtisadiyyatın a keçməsi pulun əhəmiyyətini artırdı. Başqa ölkələrin təcrübəsi göstərdiyi kimi bazar iqtisadiyyatına keçid qiymətlərin sürətlə qalxması, nflyasiya faktorlannm, fəaliyyətinin güclənməsi ilə səciyyələnir. Bazar iqtisadiyyatın a keçidin özünün nflyasiyanın dərinləşməsinin səbəbi olması, yoxsa bu şəraitdə əvvəllər yığılıb qalan nflyasiyanın potensialı real təzəhür forması olması olub-olmadığmı düzgün qiymətləndirmək çox vacibdir. Aydındır ki, bazar münasibətləri şəraitində süni olaraq nflyasiyanı azaltmaq çətinləşir. Bazara keçid zamam düşünülməmiş hər-hansı bir addım mövcud vəziyyəti daha da çətinləşdirir, nflyasiyanı gücləndirər. Bir çox ölkənin təcrübəsi göstərir ki, uzunmüddətli mərkəzləşdirilmiş planlı fəaliyyət bir qayda olaraq material və pul axınlarının balansım pozur. Respublikamızda nflyasiyanın səbəb və mahiyyətini başa düşmək üçün gəlin bir az tarixə nəzər salaq. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasınm milli valyutası manatdır. 1991-ci ildən manatın xaricdə buraxılışı başladı. Manatın dövriyyəyə buraxılması 1992-ci ilin payızında baş verdi. Həmin vaxtı ictimaiyyət bunu imperiyadan ayrılmanm daha bir əlaməti və iqtisadi nailiyyət kimi qəbul etdi. Axınncmın iki səbəbi vardı. Birincisi ondan ibarət idi ki, sovet rubulu sürətlə qiymətdən düşürdü, camaat belə düşünürdü ki, əgər Azərbaycan kifayət qədər güclü iqtisadi potensialla öz puluna keçsə o nflyasiyadan azad olacaq. tkinci səbəb isə ondan ibarət idi ki, keçmiş SSSR-də hələ rubl işlədilirdi və nağd pul çatışmırdı. Hər dəfə Rusiyadan nağd pul gətirdikdə rüşvət vermək lazım gəlirdi, xalq vaxtında və tam maaş, təqaüd və s. ala bilmirdi. Ölkədə ciddi sosial ağırlıq artırdı. Manat ilk mövsümdə istifadə olunan rosiya rubulu ilə paralel olaraq rubula qarşı öz qiymətini saxlaması üçün tədavülə hissə-hissə buraxılırdı. (o vaxt hələ manat digər bərk valyutaya görə təyin olunmamışdı deyə, rubulla götürürük). Düzgün olaraq həmin vaxtı rəhbərlik elan etdiki, özəlləşdirmə manatla olacaq və onun hörmətini bir azda artırdı. Lakin Azərbaycan keçmiş sovet ölkələrindən aldığı mallara rubulla ödəməli olurdu və bununla belə bu ölkələrdə ən əsasıda Rusiyada qiymətlər liberallaşmış və böyük sürətlə qalxmaqda idi. Bu hadisələrin qaçılmaz olduğu əvvəlcədən məlum idi.
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|