Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
iqtisadi artım üzərindəki təsirini onun investisiya və kapitala təsiri nöqteyi-nəzərindən təhlil edirlər. Keynisin ardıcıllarından fərqli olaraq, neoklassik nəzəriyyənin nümayəndələri belə hesab edirlər ki, hətta zəif nflyasiya belə iqtisadi ırtıma mənfı təsir edir. Birincisi, qiymətlərin artımı ona gətirib çıxarır ki, əvvəlcə ə manətçilər əmanətlərin artım tempini ləngidir, sonra isə onları istehlak sferasına sönəldərək azaldırlar. kincisi, qiymətlərin artımı investisiya prosesini ləngidir. Qiymətlərin artımı şəraitində məhsulun satışı prespektivi qeyri-müəyyən olur və helə şə raitdə istehsalın genişləndiriiməsi riskli və hətta mənasız olur . Neokeynsçi konsepsiyaya görə, nflyasiya səviyyəsi yalnız faktiki ÜDM-in səviyyəsindən və təbii işsizlik normasından asılıdır. Burada üç hal ola bilər: 1) Digər UDM-in faktiki səviyyəsi onun potensial səviyyəsini ötüb keçirsə və işsizlik səviyyəsi təbii işsizlik səviyyəsindən aşağıdırsa, onda digər şərtlər sabiq qaldıqda l. Təchizatçıların öz qiymətlərini artırmaları fonunda nflyasiya səviyyəsi yüksələcək. Bıı hal Fillips əyrisinin staqflyasiya istiqamətinə doğru yerini dəyişməsinə səbəb olur-artan nflyasiya səviyyəsi işsizliyin artması ilə müşahidə olunur. 2) Əgər I IDM- in faktiki səviyyəsi onun potensial səviyyəsindən aşağıdırsa və işsizlik s, ^viyyəsi təbii işsizlik səviyyəsindən yuxarıdırsa, onda başqa şərtlər sabiq tjuldıqda, təchizatçılarm qiymətləri endirmələri fonunda nflyasiya səviyyəsi aşağı düşməyə başlayacaq. Bu hal zamanı Fillips əyrisi azruolunan istiqaməyə doğru yerini dəyişəcəkdir-aşağı nflyasiya səviyyəsi ilə müşayət olunan aşağı işsizlik Səviyyəsi. 3) Ə gər faktiki ÜDM potensial ÜDM-ə və faktiki işsizlik təbii işsizlik soviyyəsinə bərabərdirsə, onda nə qədər ki, şok təklif baş vermir nflyasiya səviyyəsində dəyişiklik olmayacaq. Neokeynsçilər inanırlar ki, uzunmüddətli ılovrdə Fillips əyrisi təbii işsizlik səviyyəsindən yüksələn şaquli düz xəttdir. stər Iqlisadi artım- nflyasiya, istərsə də nflyasiya-işsizlik prizmasmdan yanaşdıqda bu nəzəriyyəsinin əsas nöqsanlarından biri odur ki, potensial ÜDM və təbii işsizliyin ıbqiq müəyyənləşdirilmiş səviyyələri məlum deyil və bu səviyyələr zaman keçdikcə dəyişməyə meyillidir. Digər tərəfdən nflyasiya qiymətlərin sabitliyinin azalmasısəbəbindən assimetrik yolla da hərəkət edə bilər: daha cəld artar, daha fl. sta aşağı düşər. 26
Artımın endogen nəzəriyyəsi iqtisadi artımı istehsal prosesi hüdudundakı wınillərin təsiri ilə izah edir. Bu nəzəriyyəyə görə, iqtisadi artım yalnız bir doyişəndən: kapitalın məhsuldarhğmdan asılıdır. Qeyd edək ki, neoklassiklərin ə ksinə olaraq artımın endogen nəzəriyyəsinin nümayəndələri kaptialın məhsuldarlığının getdikcə artdığını qeyd edirlər. nflyasiya kimi eqzogen dəyişən kapitalın məhsuldarlıq normasını azaldır və beləliklə də, kapital yığımım və nəticədə iqtisadi artım aşağı düşür. Mərkəzi banklar iqtisadi artım nflyasiya münasibətlərində mühüm rol oynayırlar. Müasir dövrdə belə bir konsensus vardır ki, nflyasiya pul-kredit fcnomenidir və güman edilir ki, pul təklifındə əhəmiyyətli artım olmasa, nflyasiya səviyyəsi yüksələ bilməz. Bu fıkir belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, uzunmüddətli dövrdə qiymətlərin sabitliyini təmin etmək üçün pulun artım tempini real iqtisadi artım tempinə bərabər ölçüdə saxlamaq lazımdır. Lakin monetarçılar pul kütləsinin artım tempinin real iqtisadi artım tempini üstələməsinə normal baxırlar. Axarıncı ikı onillikdə monetar siyasətin nəzəriyyəsi və praktikasmda əsas meyl bu siyasətin qiymət stabilliyi probleminə həsr olunmasıdır. Monetar siyasətin tjiymət stabilliyinə həsr edilməsinin makroiqtisadi nəticələri özünü işsizlik real UDM kimi göstəricilərdə ə ks etdirir. Belə hesab edilir ki, mərkəzi bank xüsusilə qısamüddətli dövrdə real iqtisadi proseslərə təsir etmək gücünə malikdir. Mərkəzi hanklar ilə taktiklər arasında belə bir razılıq vardır ki, nflyasiya iqtisadi artım üçün zərərlidir. Mərkəzi banklar öz fəaliyyətlərində belə bir hala şəffaf yanaşırlar ki, onlar qiymət stabilliyini yerinə yetirməlidirlər. Belə bir qənaətə gəlməyə səbəb «qiymət stabilliyi və ya aşağı nflyasiya səviyyəsi yüksək iqtisadi artım üçün ınühümdür» baxışıdır. Bildiyimiz kimi, mərkəzi banklar əsasən üç alətdən (açıq hazar əməliyyatları, uçot faizinin dəyişdirilməsi, ehtiyat normasmm dəyişdirilməsi) məqsədəuyğun şəkildə istifadə edərək ölkədəki nflyasiya səviyyəsini tənzimləyə və beləliklə də iqtisadi artım üçün münbit şərait yarada bilər. Robert Mundel 1963-cü ildə apardığı tədqiqatda ilk olaraq nflyasiyanı ilə iqtisadi artımı əlaqələndirən mexanizmi formalaşdırmışdır. R. Mundelə görə, arzuolunan qədər sərvət yığmaq üçün insanlar daha çox qənaət edir və beləliklə də, real faiz 27
stavkasmı aşağı salırlar. Böyük qənäətlər böyük kapital yığımı, bu da öz növbəsində sürətli iqtisadi artım deməkdir. R. Mundelin modelinə görə, nflyasiyanın, yaxud nflyasiya gözləməsinin artması insanların sərvətini dərhal azaldır və beləliklə də iqtisadi artım aşağı düşür. Fillips əyrisi üzrə müsbət asılılıq şəklində izah edilən iqtisadi artım və nflyasiyaarasındakı əlaqənin heç də izah edilən qədər sadə olmadığı J. Baileyin klassik məqalələrində (1956-cı il) göstərilmişdir. J. Bailey öz tədqiqatlarmda açıq şəkildə maliyyələşdirilməni, yəni nflyasiya vergisi yolu iiə sərvət yaratmaq məsələsini tədqiq etmişdir. Belə yanaşmanm böyük önəm kəsb etməsi həm nəzəri modelləşmələrdə, həm də I Dünya Müharibəsindən sonra hiperinflyasiya yaşayan ölkələrdə aparılan empir k tədqiqatlarda sübuta yetirildi. J. Baileyin son dərəcə ohəmiyyətli olan bu tədqiqatlarmda əldə edilən tutarlı nəticələrə baxmayaraq, sonrakı dövrlərdə də nflyasiya-iqtisadi artım əlaqəsi mübahisəli bir mövzu olaraq qalmışdır.Endogen artımın pul-kredit mübadiləsi çərçivəsində qurulmuş modellərindən (Robert Lukas (1980), R. Lukas və Stokey (1987), Bennett McCallum və Marvin Goodfriend (1987)) belə qənaətə gəlmək olur ki, nflyasiya səviyyəsi bütün növ kapitalların məhsuldarlığım və iqtisadi artımı azaldır. Fillips ə yrilərində öz yerini tapmış nflyasiya ilə iqtisadi artım arasındakı müsbət əlaqə 1973-cü ildə R. Lukas tərəfındən aparılan və iqtisadi tədqiqatlar tarixində mühüm ə həmiyyət kəsb edən məqalədə yenidən kəskin tənqid edilmişdir. R. Lukas «ada modeli» kimi tanınmış Island modelində göstərmişdir ki, nflyasiya ilə iqtisadi artım arasındakı müsbət slaqə yalnız qiymətlərin səviyyəsi sabit olan, kəskin dəyişməyən və stimullaşdırıcı tələb siyasəti aparılan iqtisadiyyatlarda müşahidə edilə bilər. Bunanla yanaşı, R. Lukas qeyd etmişdir ki, hökumət öz iqtisadi siyasətində nflyasiya ilə iqtisadi örtım arasındakı mövcud olan müsbət əlaqədən faydalanmağı davam etdirdikcə, bu müsbət əlaqə tədricən aradan çıxaraq, mənfı əlaqəyə çevrilməyə başlayır. Belə ki, nflyasiyanı artıraraq iqtisadi artımı yüksəltmək özünü nflyasiyanın müəyyən limit səviyyəsinə qədər doğruldur. Bu səviyyəni aşan nflyasiya şəraitində iqtisadi artım azalmağa başlayır. R. Lukas həmçinin göstərmişdir ki, qiymətlərin sabit səviyyəsi stimullaşdırıcı tələbyönümlü siyasətin olmadığı iqtisadiyyatlarda nflyasiya ilə ıqtisadi artım arasında müsbət əlaqə mövcud
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|