Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx

19 

 

Ə

gər  pulun  miqdarı  çoxdursa,    onda  faiz  dərəcəsi  mütləq  aşağı  düşəcəkdir,  

qiymətlərin  ətalətliliyi  hipotezində  (1.1)-yə  görə,    bu  zaman  kapitalın  son 

həddməhsuldarlığı (∂ F/ ∂ K 

) azalacaqdır.  Beləliklə,  mənfəət 

normasının 

aşağı  düşməsikapitalın  son  hədd  məhsuldarlığım  aşağı  salacaqdır  ki,    bu  da 

investisiya amtəələrinə tələbin artmasma şərait yaradacaqdır.  Deməli,  pul kütləsinin 

o qədər ən  böyük olmayan artımı investisiya əmtəələrinə tələbin artmasma,  bu da öz 

növbəsində istehsalın artımına və işsizliyin azaldılmasına səbəb olacaq .  

nflyasiya mexanizminin məcmu tələb vəməcmu təklif modelləri 

çr>rçivəsində  təhlili  göstərir  ki,  nflyasiyanın  xarakteri  və  tempi  əsas 

makroiqtisadi  parametrlərin  dinamikası  ilə  sıx  qarşılıqlı  əlaqədədir.    Bu  baxımdan 

Keyns  nəzəriyyəsinə əsaslanan  nflyasiya  modellərindən biri  də  ilk  dövrlər nominal 

ə

mək lıaqqı və işsizlik səviyyələri arasındakı,  daha sonralar isə  nflyasiya ilə işsizlik 

Hoviyyəsi arasındakı əlaqəni ifadə edən Fillips əyrisidir.  Qeyd edək ki,  nflyasiya ib 

işsizlik  arasındakı  əlaqəni  ilk  dəfə  rvinq  Fişerin  tədqiq  etməsinə  baxmayaraq,  

Iqtisad elmi tarixində bu asılılığın öyrənilməsi A. U. Fillipsin adı ilə bağlıdır.  O,  ilk 

dolə  olaraq  empirik  təhlil  əsasında  ( ngiltərənin  1961-1913-cü  illəri  əhatə  edən 

ılövrdəki  statistikası  əsasında)  işsizlik  səviyyəsi  ilə  nominal  əmək  haqqınm 

tloyişməsinin  illik  faizi  arasında  sıx  qarşılıqlı  əlaqə  ilə  xarakterizə  olunan 

qanunauyğunluq  tapmışdır.    Belə  ki,    Fillips  əyrisinin  klassik  forması  aşağıdakı 

pkildə olmuşdur: 

w

t   

-  w

t-1 

/w

t-1=const    (1. 12) 

Burada w, və w, _, - müvafıq olaraq t və t-1 dövründə əmək haqqı ılnvkası,  

u -

faktiki işsizlik səviyyəsi,  

b  -

nominal  əmək  haqqınm  cari  işsizlik  səviyyəsinə  reaksiyasmm  müəyyən  edən  

parametrdir.  

Fillipsin  klassik  əyrisi  praktikada  müəyyən  dəyişikliklərə  məruz  qalmışdır.  Hclə 

ki,    nominal  əmək  haqqı  dövlətin  iqtisadi  siyasətinin  məqsəd  funksiyasma  tluxil 

olmadığından, 

 

göstərilən 

asılılıqdan 

siyasi 

məsələlərin 

həllərinin 

npiimallaşdınlmasında  istifadə  etmək  olmur.  Bu  kimi  səbəblərdən  amerikan 

Iqlisadçıları  P.  Samuelson  və  R.  Solou  1960-cı  illərdə  Fillipsin  klassik  əyrisini 

---

20 

 

ınodifıkasiya edərək sübut etmişlər ki,  nominal əmək haqqı tempini (w) »|iymətlərin 

artma  tempi  (P)  ilə  əvəz  etmək  olar.    Yəni  klassik  Fillips  əyrisi  nşağıdakı  şəklə 

düşmüşdür: 

 

P = h(u -u*)                                                                              (1. 13) 

Burada P -  nflyasiyanın artım sürəti,  

u* -

 təbii işsizlik səviyyəsi,  

h-  nflyasiyanın  artım  sürətinin  cari  işsizlik  səviyyəsinə  reaksiyasmın  nuıəyyən 

edən parametrdir.  

Bu  asılılıq  praktik  cəhətdən  daha  əlverişlidir,    belə  ki,    qiymətlərin  artım  sürəti 

dövlətin iqtisadi siyasətinin məqsəd funksiyasma daxildir [10,  218].  

Daha sonralar monetaristlər (M. Fridmen və E. Felrs) Fillips əyrisinə inllyasiyanm 

gözlənilən tempi və şok təklif anlayışlarmı daxil edərək iqlisadiyyatdakı staqflyasiya 

vəziyyətini izah etməyə nail olmuşlar.  Beləliklə,  iırllyasiya gözləməsini (P

e

)

 nəzərə 

alan Fillips əyrisini aşağıdakı kimidir: 

P = P

e

 - h(u-u*) 

(1-14)

 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,    Fillips  əyrisi  üzrə  nflyasiya  ilə  işsizlik  arasındakı 

jnənəvi  əks  əlaqə  şok  təklif  və  nflyasiya  gözləmələrinin  dəyişməsi  kimi  hallarla 

slaqədar olaraq pozula bilər.  Müasir dövrdə Fillips əyrisinin modifıkasiyaya uğramış 

formaları  kimi  «şəklidəyişmiş  Fillips  əyrisi»  və  Kordonsun  «Üçbucaq  modeli»ndən 

geniş istifadə edilir.  

Monetarçılar  nflyasiya  proseslərinin  modelləşdirilməsində  və  təhlilində  pulun 

kəmiyyət nəzəriyyəsinin tənliyindən geniş 

istifadə edirlər: 

P*Y = M*v 

(1. 15)

 

Burada M - dövriyyədə olan pulun ümumi kütləsi,  

v - il ərzində pulun dövretmə sürəti,  

P -

baza ilinin qiymətinə nəzərən qiymətlərin ümumi səviyyəsi,  

Y -

baza ilinin dəyişilməz qiymətləri ilə UDM-in kəmiyyətidir.  

(1.  14)  tənliyi  makroiqtisadi  tarazlığı,    yəni  məcmu  tələb  ilə  məcmu  təklif n 

tarazlığmı  ifadə  edir.  Bu  tənliyə  görə  nflyasiya  ya  tələb,    ya  da  təklif  (xərclər) 

---

21 

 

nflyasiyası tipində təzahür edə bilər.  Real iqtisadi həyatda bu iki tipi bir- hirindən 

ayırmaq  çox  çətindir  [36,    241-242].    Monetarçı  baxışlara  görə,    iqtisadiyyatda 

nflyasiya əsasən pula olan real tələb ilə müqayisədə pul təklifı nrtıqlığı zamam,  yəni 

pul  kütləsinin  artım  tempi  (pulun  dövr  sürətini  nəzərə  almaqla)  milli  gəlirin  artım 

tempini ötüb-keçən halda müşahidə edilir.  

iııHyasiyası yaranır,  ya da məcmu tələbə nisbətdə məcmu təklif azalar,  bu zaman isə 

xərçlər  

qtisadiyyatda  nflyasiya  spiralı  mövcud  olan  zaman  tələb  nflyasiyasmın 

xiisusi halı ortaya çıxır.  nflyasiya spiralı əsasən,  özünü «qiymət-əmək haqqı spiralı» 

formasmda  biruzə  verir.    Bu  mexanizm  aşağıdakı  kimi  baş  verir:  istehsal 

i'esurslarmın  (məsələn,    enerji  daşıyıcılarınm)  qiymətinin  yüksəlməsilə  istehsalın 

hncmi  azalır  və  nəticədə  məcmu  təklif  əyrisi  sola  sürüşür.    Məcmu  təklif  məcmu 

lələbdən  az  olduğundän,    qiymətlərin  səviyyəsi  yüksəlir.    Qiymətlərin  səviyyəsi 

yüksəldiyindən,  əsasən həmkarlar ittifaqlarınm təsiri ilə nominal əmək haqqı urtırılır 

ki,    bu  da  bir  tərəfdən  məcmu  pul  kütləsini  artırdığından,    tələb  əyrisini  sağa 

slirüşdürür,    digər  tərəfdən  isə  istehsalın  həcminin  daha  da  azalmasma  səbəb  olur.  

Nəticədə məcmu tələblə məcmu təklif arasındakı disbalans daha da ilərinləşdiyindən 

qiymətlərin səviyyəsi yenidən yüksəlir .  

Məcmu tələb ılə məcmu təklifin dinamik funksiyasma əsaslanan  nflyasiya 

ınodelləri  nflyasiya  probleminin  tədqiqində  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir. 

nflyasiyanın  yaranma  səbəbləri  və  mexanizmi  məcmu  tələb  və  məcmu  təklif 

modelləri  çərçivəsində  daha  yaxşı  təsvir  edilə  bilər.    Əsas  məsələ  daxili  parametr 

kimi  nflyasiyanı  nəzərə  almaqla,    məcmu  tələb  və  məcmu  təklif  funksiyalarının 

qurulmasmdan  ibarətdir.  Bu  zaman  nflyasiyanın  cari  səviyyəsi  ilə  yanaşı,    iqtisadi 

subyektlərin  nflyasiya  gözləmələrini  də  nəzərə  almaq  lazımdır.    nflyasiya  və 

nflyasiya  gözləməsini  nəzərə  alan  məcmu  tələb  və  məcmu  təklif  funksiyalarma 

məcmu tələb və məcmu təklifin dinamik funksiyaları deyilir.  

qtisadi artım haqqında fıkir tarixi çox qədimdir. Bu fıkir tarixi qədimdən müasir 

dövrədək  böyük  bir  təkamül  yolu  keçmişdir.  Lap  qədimdə  mütəfəkkirlər  iqtisadi 

artımı  ictımai  sərvətin  artırılmasmda  görürdülər  ki,    burada  da  əsas  məsələ  ictimai 

---