Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
məhrum olan abstrakt dəyər münasibəti kimi nəzərdən keçirirdi. XX əsrin əvvəllərində nominalizm pulun dövlət nəzəriyyəsi kimi rəsmiləşdirilir. Bu cərəyanın fıkirləri alman iqtisadçısı Q. F. Knappm «pulun dövlət nəzəriyyəsi» ə sərində təqdim edilmişdir. Müasir şəraitdə pulun mahiyyətinə bu jür yanaşma daha geniş yayılmışdır. Nominalizm tərəfdarı olan Q. F. Knapp pulu hüquq normalarından (qaydalarından) irəli gələn nəticə hesab edirdi. Q. F. Knapp pulu ödəniş vasitəsi kimi müəyyən edirdi və hesab edirdi ki, kağız pullar da(qızıla dəyişdirilə bilməyən) tam dəyərli metal pullar üçün səciyyəvi olan bütün funksiyaları da heç bir məhdudiyyət olmadan yerinə yetirə bilərlər. Nominalizm ideyalarINı J. Keyns və onun ardıcılları (E. Xansen, R. Xarrod, P. Samuelson) müdafiə edirdilər. Belə ki, P. Samuelson hesab edir ki, «kağız pullar pulun mahiyyətini onun daxili təbiətini təmsil edir. Pul əmtəə kimi deyil, pul olaraq öz-özlüyündə deyil, onlarla alma biləcək şeylərin xatirinə lazımdır». Qiymətli metalların pul tədavülü sferasından sıxışdırılıb çıxarılması, kağız pul nişanlarının qızıla dəyişdirilməsinin tam dayandırılması, nağdsız hesablaşmaların inkişafı, elektron pulların meydana gəlməsi - bütün bunlar nominalist pul nəzəriyyələrinin hökmran mövqe qazanmasına gətirib çıxardı. Metal pul nəzəriyyəsi mahiyyəti və praktiki yönümünə görə nominalizm nəzəriyyəsinə tam ziddir. Onun əsas tezisi pulun və qiymətli metalların faktiki olaraq eyniləşdirilməsindən ibarətdir. Metal pul nəzəriyyəsinin tərəfdarları çox vaxt hesab edirdilər ki, qızıl və gümüş öz təbiəti etibarilə elə puldur. Bu nəzəriyyənin rüşeymləri hələ antik dövrdə meydana gəlmişdi. Lakin bütöv bir nəzəriyyə kimi bu nəzəriyyə orta əsrlərdə yarandı. Metal pul nəzəriyyəsi merkantilistlər tərəfindən tamamlanaraq bütöv bir nəzəriyyə kimi formalaşdırılmışdır ki, bu da Onların təliminin ruhuna uyğun olaraq xariciticarətlə bağlı olan ticarət kapitalı haqqında baxışları əks etdirir. Məlum olduğu kimi, merkantilistlər dövlətin malik olduğu həqiqi sərvət olaraq yalnız pulu qəbul edirdilər. Xarici ticarət ölkəyə qiymətli metal axınım təmin edən ə sas mənbə olaraq hesab edilirdi. Metal pul nəzəriyyəsi pul tədavülünün tarazlığının pozulduğu dövrdə əhəmiyyətli 8
dərəcədə müdafıə olunmuş və dövlət tərəfındən «sikkələrin korlanması»na qarşı mübarizədə istifadə olunmuşdur. Merkantilizmi tənqid edənlər metal pul nəzəriyyəsinə qarşı çıxaraq sübut etməyə çalışırdılar ki, daxili tədavül üçün tam dəyərli pullara ehtiyac yoxdur, belə ki, onlar qeyri-istehsal xərclərini yaradırlar. Qızıl standartın hökmran olduğu dövrdə metal pul nəzəriyyəsi çox geniş yayıldı. Kağız pul nflyasiyasına qarşı yönəldilən bütün pul islahatları metal pul nəzəriyyəsinin ənənəvi prinsiplərinə əsaslanırdı. Metallizm nəzəriyyəsində müəyyən oyanış (renessans) və neometallizm konsepsiyasının yaradılması 1950-ji illərin ortalarına təsadüf edir. Müəlliflərin fıkrinə görə dünya miqyasında qızıl standartı sisteminin daxil edilməsi qarşılıqlı etibarın bərpasına, maliyyə sabitliyinə, iqtisadi artıma və sosial tərəqqiyə gətirib çıxara bilərdi. Buna baxmayaraq, inkişaf etmiş ölkələrdə müasir dövrdə metal pul nəzəriyyəsi praktiki olaraq tətbiq olunmur. Metal valyutaya qayıdış ideyası ona görə populyar deyil ki, bu halda pulun xeyli hissəsi tədavüldən çıxa bilərdi, tezavrasiya olardı. Bu ideyanın reallaşması ölkənin pul sistemini qızıl istehsahndan asılı vəziyyətə salardı və bununla da pul-kredit və valyuta sferasına hökumətin müdaxilə imkanlarmı azaldardı. Pulun miqdar nəzəriyyəsi pulun yeganə keyfıyyətinin (yəni, alıcılıq qabiliyyətinin) onun miqdarında cəmlənməsi təsəvvürləri ilə bağlıdır. Bu konsepsiyam Ş. L. Monteskyö, D. Yum, D. Rikardo, . Fişer, J. M. Keyns, A. Piqo işləyib hazırlamışdılar. Onların fıkirlərinə görə, pul vahidinin dəyəri və məhsulların qiymət səviyyəsi tədavüldə olan pulların miqdarı ilə müəyyən olunur. Tədavüldə pul nə qədər çoxdursa, qiymətlər də bir o qədər yüksəkdir və əksinə. Pulun miqdar nəzəriyyəsindən merkantilizmi tənqid etmək üçün, eləcə də qiymətli metalların yığılması onların dəyərdən düşməsinə səbəb olduğundan milləti varlandırmadığını sübut etmək üçün istifadə olunurdu. XX əsrdə iqtisadi nəzəriyyədə monetarizm cərəyanı formalaşdı və bu cərəyan pulun miqdar nəzəriyyəsinə əsaslanırdı. M. Fridmenə görə monetarist - pulun miqdar nəzəriyyəsinə inanan adama deyilir.
9
Bu günkü gündə də pulun miqdar nəzəriyyəsi əvvəlki populyarlığını qoruyub saxlamaqdadır. Bu nəzəriyyə görə, əmtəələrin nisbi dəyəri, pulun alıcılıq qabiliyyəti və onun dəyişmə səbəbləri ilə bağlı bütün suallara cavab verməyə çalışır. Pulun klassik miqdar nəzəriyyəsi üçün 3 postulat səciyyəvi idi: 1)
səbəbiyyət (qiymətlər pul kütləsindən asılıdır); 2)
mütənasiblik (qiymətlər pulun miqdarına mütənasib olaraq dəyişir); 3)
universallıq (pulun miqdarının dəyişməsi bütün əmtəələrin qiymətinə eyni həcmdə təsir edir). Müasir pulların forma və növlərinin təhlili göstərdi ki, pul sistemlərinin fəaliyyəti onun ictimaiyyət tərəfındən qəbul edilməsinə söykənir və yalnız obyektiv iqtisadi qanunlarla deyil, eyni zamanda cəmiyyət tərəfindən yaradılan hüquqi qanunlarla da idarə edilir. Bir əmtəənin qiyməti qızılın dəyəri ilə deyil, məjmu əmtəə kütləsi ilə tutuşdurulur. Beləliklə, pulun bu jür formalaşmış dəyər ölçüsü konsepsiyası müasir iqtisadiyyatda meydana gələn bəzi yeni məqamları istisna etmir. Bütövlükdə pulun funksiyalarının transformasiyası nəzəriyyələri millı pul sistemlərində baş verən cari dəyişiklikləri əks etdirir. Sosial utopiyanınprinsipcə 2 növü vardır: - sosialist və ya kommunist utopiyalar və liberal utopiyalar. XIX əsrdə Ş. Furye, A. Sen-Simon, R. Ouen, A. . Qertsen, N. Q. Çemışevski kimi sosial-utopistlərin nəzəriyyələri daha çox məşhur idi. Sosial-utopistlərin tənqidi belə bir fakta söykənirdi ki, xüsusi mülkiyyət təjavüzkarlıq və kin doğurur. Onlar ticarət, sələmçilik və kapitalist münasibətlərini kəskin şəkildə tənqid cdirdilər. Sosial-utopistlərin aktivində «işlək pullar» nəzəriyyəsi idi. Kommunizm utopiyalarında pul insanın insan tərəfindən istismar aləti kimi nəzərdən keçirilir. Onlar, hətta, əmtəə mübadiləsi əməliyyatlarında da pulun vasitəçiliyinin ləğv edilməsi barədə təkliflər irəli sürürdülər. XX əsrdə F. Xayek, Y. Kornainin liberal utopiyaları daha çox məşhur oldu. Onlar insani və sosial qüsurların azad bazarın kor-koranə fəaliyyət göstərən qüvvələri vasitəsi ilə aradan qaldırılmasını irəli sürürdülər. Onların konsepsiyalarımn tənqidi ə sasını belə bir fakt təşkil edirdi ki, ictimai mülkiyyət başqasınınhesabına yaşama Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|