Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
165 Qızların hüzurunda olanda uzun saqqalını ayaqları altında qoyub yıxılır. Qızlar Kudayın yıxılmağına istehza edirlər. Onların bu münasibətindən Kuday inciyir və deyir: «Bunlar daşın necə kəskin olduğunu bilmədikləri halda mənə gülürlər». Qızlar düşünüb daşları bir-birinə vuraraq odu əldə edirlər. Bəzi Altay türkləri Ülgenə Kuday deyirlər. Qədim türklər yerdəki oda göydəki Günə- şin rəmzi kimi baxdıqlarından onu müqəddəs bilmişlər. Elə bu inamın nəticəsidir ki, qədim türklər Günəşə – oda müqəddəs baxmış, Günəşi Tanrı misalında qəbul etmişlər. Orxan – Yeni- seydəki daş kitabələrin üzərində Günəş şəkli günü bü gün də açıq- aşkar qalmaqdadır. Sayan dağlarında qayalara Günəş şəklinin həkk olunması ciddi mifik düşüncənin məhsuludur. Qədim türklər belə bir düşüncəyə sahib idilər ki, ilahələr, onqanlar çayların başlanğıcında əyləşirlər. Onlarda belə bir inam hakim idi ki, Sayan dağları dünyanın ən uca dağlarındandır. Çaylar (Orxan –Yenisey) başlanğıcını o dağlardan götürür. Bu dağlar uca olduğundan göylərə yaxındır. Tanrıların da məskəni göylərdir. Orxon – Yenisey əhalisi yaxın onilliklərə kimi Günəşə inam bəsləmişlər (18, 149-150). Əski Çin mənbələrinin verdiyi məlumatlar da qədim türk xalqlarının Günəşə inandığını təsdiqləyir. M.Seyidov Bahəddin Ögelə istinadən yazır ki, türklərin bəziləri doğan günəşi ya üç, ya da doqquz dəfə salamlaşarmışlar. Hunların mifik təfəkküründə günəşin müqəddəsliyi ilə bağlı maraqlı əfsanələr vardır. Hunların inamına görə, Metenin oğlu Günəş və Yerdən doğulubmuş. Elə Günəş və Ay da onu hökmdar təyin etmişdir. Onların inamınca, Günəş və Ay hökmdarlıq verir. Bu inam türk xalqlarında xaqan seçmə vaxtı özünü əyani formada göstərmişdir. Xaqan seçərkən tanınmış şəxslər keçənin üstünə əyləşdirilər, camaat çiyinləri üstündə onu yuxarı qaldırar, həmin şəxsi doqquz dəfə Günəşin ətrafına çevirərmişlər. Türklər inanırmışlar ki, xaqanları Göy və Yer qoruyub saxlayırmış. Çünki xaqanların taleyini, bəxtini Günəş və Ay (Tanrı) yazırmış. Elə bu 166 düşüncənin nəticəsidir ki, hunlar Metenin oğlunu Yerlə Göyün doğduğuna inanırdılar. Bu tendensiyanın tədqiqi üçün E.Aslanovun araşdırmaları olduqca maraqlıdır. Müəllif «Günəşin təntənəsi» məqaləsində yazır: «Vaxtilə tarixçilərdə hökmdarların həyatı, saray və orada baş vermiş hadisələr daha böyük maraq oyatdığına görə, Novruzun ilkin çağları ancaq saray mühiti ilə əlaqələndirilir və bayram yalnız «taxt-tac sahibləri» – şahlara, sultanlara məxsus rəsmi bir bayram kimi təqdim olunurdu. Burada Novruz bayramı Günəşin taxta çıxması, yaxud cülusutək mənalandırılmış və istər-istəməz həmin dövrlərdə bu sahədə qəbul olunmuş rəsmi mərasimlərə riayət edilmişdir. Belə ki, bir zamanlar işıq tanrının əfsanəvi ulu bir «Şah» olduğuna inanan insanlar mövcud dövlət başçısını səma odunun yer üzündəki əvəzi, kölgəsi saymış, Günəşin «taxta çıxması» günü – Novruz bayramını isə yer üzündəki hökmdarın cülusutək qəbul edir, bayram tədbirlərini onunla əlaqələndirib, onun iştirakı ilə keçirirdilər. Əbəs yerə deyildir ki, Yaxın Şərqdə cülus mərasimləri, bir adət-ənənə olaraq Novruz gününə qədər «yubadılır» və mübarək bayram günü icra olunurdu» (53). Aydınlıq üçün deyək ki, cülus taxta oturma, hökmdarlığa başlamaqdır. Xaqan və hökmdarların (məs. Kəyumərs, Cəmşid və b.) Novruzdan faydalanmalarının kökündə qədim türklərdəki anlam – Günəşin onları seçməsi – durur. E.Aslanovun «Novruz dünən, bu gün, sabah» məqaləsində də tarixi mənbələrdən əxz etdiyi maraqlı bir faktla da rastlaşdıq. Tədqiqatçı yazır: «Salnamələrə görə, hələ e.ə. V-IV yüzilliklərdə Yaxın Şərq hökmdarlarının hərbi yürüş alayları cərgələrində müqəddəs atəşdən və 365 cavanın (bu rəqəm ilin günlərinə müvafiqdir) ardınca, günəş tanrısı Mehrə tərəf səkkiz ağ Nisey atına qoşulmuş ikitəkərli arabadan sonra «Günəşin atı» deyilən, hədsiz dərəcədə cüssəli bir ağ at (ağ – işıq rəngidir) yeriyirmiş. Alayın sonrakı sıralarında əllərində yuxarı, başa qaldırılmış qızıl nar, alma və heyva (hər üçü həyat rəmzidir) sancılmış nizələrlə min nəfər «həzarə» deyilən nizədar dəstəsi 167 addımlayırmış. Yazılana görə, bu qədər nizəli insan toplusu öz- özlüyündə, kənardan nəhəng bir taxıl zəmisini xatırladırdı»(56). Bu sonrakı dinlərin də buyurduğu anlamın əski formasıdır. İnsan cəmiyyətinin hazırkı mənəvi düşüncəsini tənzimləyən mütərəqqi dinlər olan xristianlıq və islamda da belə bir stixiya mövcud olub. Bu dinlər də təlqin edirdi ki, hökmdarları Allah seçir. Hətta belə bir «daşlaşmış» fikir də mövcuddur: «Hökmdarlar Allahın yerdəki kölgəsidir». M.Seyidov «Yaz bayramı» kitabında yazır ki, qədim türklər martın 9-dan başlayaraq ilk yaz bayramını keçirirmişlər (17, 49). Bu mərasim örüş Sara adlandırılıb. Sürülər örüşə buraxılırdı. Təntənəli keçirilən bu bayramda doqquz qız, doqquz oğlan iştirak edirmişlər. Mərasimin ayın 9-da keçirilməsi şamanlarla birlikdə doqquz gəncin fəal iştirak etməsi türklərdə 9 rəqəminin müqəddəs- liyindən xəbər verir. Müəllif oğlan və qızların mərasimdə iştirakını bolluq, artım kimi izah edir. Məlum olduğu kimi, örüş -otlaq deməkdir. İlk yaz bayramını örüş Sara adlandıran türklər onu müqəddəs tutmuşlar. Örüş sözü açıq, aydın və şəffaf olduğu qədər, Sara sözü bir o qədər çoxmənalı, çoxməfhumlu və bir qədər də qaranlıqdır. Onun (Sara) bir çox türk dillərində çoxsaylı anlamı vardır. Sara türk dillərində təmiz, cəsarət, güc, igidlik mənalarında işlədilib. Bu bayramlarda yaşıllıq, bolluq, güc, saflıq və s. müsbət dəyərlər nümayiş etdirilib. Novruzun bütün digər ayin və mərasimlərində olduğu kimi, bu törəndə də həyat elementləri (yaşıllıq, bolluq, güc və s.) nəslin davamına xidmət göstəribdir. Təbiətin təzələndiyini, dirildiyini görən türklər gəncləri vəhdətə – evlənməyə dəvət edirdilər. Bu törənin mayasında Günəşə inam dayanırdı (17, 49-50). Sara bayramının məna və mahiyyəti Ayzıt bayramı ilə eynilik təşkil edir. Ayzıt bayramı şamanlarla bağlı olsa da, 9 qız və oğlanın seçilməsi, törənin təbiət qoynunda sonuclanması hər iki mərasimin təbiətlə, oyanış və törənişlə əlaqədar olduğunu göstərir. Hər iki törənin nüvəsində türk düşüncə tərzi hakimdir. Təbiət ölüb-dirilən Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|