Microsoft Word antibohran-vidadi

 
57
gəldiyi,  yerli  və  xarici  kapitala  iqtisadiyyatın  ən  çox  ehtiyac 
duyduğu vaxtda sözügedən aktyorların qarşılıqlı təsiredici nəticəsi 
bazardan geri çəkilmələrini daha yaxşı izah edəcəkdir. 
Təşkilati  çatışmazlıqlar  böhran  və  böhranın  koordinasiyası 
problemini meydana gətirir və ilk anda müdaxilə olunmamış böh-
ran  dərinləşir.  Bu  vəziyyətlərdə  iflaslara  icazə  verilməməsi,  yeni-
dənqurmanın qanuni-idari çərçivəsinin zəifliyi, maliyyə quruluşları 
və şirkətlərində mühasibat qaydalarının çatışmazlığı, şəriklərin və 
borc verənlərin hüquqlarının zəif qorunması, məhkəmə fəaliyyəti-
nin məhdudlaşdırılması kimi problemlərin meydana gəlməsi müm-
kündür. Bunlara əlavə olaraq maliyyə qurumlarında yaxşı və təcrü-
bəli menecer azlığı, ölkədaxili yenidənqurma və təmizlik mütəxəs-
sislərinin  olmaması  və  maliyyə  quruluşlarının  keçmişində  bu  cür 
yenidənqurmaların olmaması qarşımıza çıxır. Eyni zamanda məsə-
ləyə  hökumət  tərəfdən  baxıldığında  böhranın  dərinləşməsinin 
səbəblərindən  biri  olaraq  hökumətin  özünün  etibar  problemi  ilə 
qarşılaşmasıdır.  İqtisadiyyatın  və  sistemin  yenidən  qurulmasında 
monetar  xərclərdən  imtina  olunması  və  zamanın  düzgün  seçilmə-
məsi ilə tez-tez rastlanılır. Koordinasiya probleminin qarışıq olma-
sı sistemli böhranların həllini çətinləşdirir. 
Nəzəri nöqteyi baxımdan maliyyə axınlrının beynəlxalq miq-
yasda sərbəstliyi bir sıra üstünlüklərə və müsbət təzahürlərə malik-
dir. Yığımlar və investisiyalar daha effektiv yerləşdirilir və istifadə 
edilir. İnkişaf etməkdə olan ölkələr kapital bazarına daha rahat şə-
kildə  daxil  ola  bilirlər.  İnvestorlar  daha  faydalı  layihələr  vəsait 
qoymaq imkanı əldə edirlər. Portfel investisiyalarının diversifikasi-
yası riski azaltmağa imkan verir. 
Ə
lbəttə,  maliyyə  bazarının  tamamilə  qloballaşması  uzun 
müddət tələb edir. Buna səbəb müxtəlif ölkələrin valyuta kursların-
da və faiz dərəcələrində  olan fərqliliklərdir.  Bununla bərabər qlo-
ballaşmanın indiki səviyyəsi bir sıra problemlər  də ortaya  çıxarır. 
Qloballaşma  və  liberallaşma  prosesləri  ikili,  ziddiyyətli  nəticələri 
ilə maliyyə bazarındakı proseslərə də sirayət etməkdədir.  

---

 
58
Bir tərəfdən,  qloballaşmanın faydaları aşağıdakılar:  
1.
  Yığım normasının artımı;  
2.
  investisiya və innovasiyaların səmərəliyini yüksəlməsi; 
3.
  maliyyə vasitəçilirinin kəsad xidmətlərinə olan tələbin ix-
tisar olunması;  
4.
  kapitalın  beynəlxalq  mənbələrinin  istifadəsi  zamanı  yı-
ğ
ım; 
5.
  investisiya və risklərin optimal bölgüsü; 
6.
  Lakin təcrübədə maliyyə liberallaşması müxtəlif səbəblər 
üzündən heç də müsbət nəticələr vermir: 
7.
  yığım normasının aşağı düşməsi; 
8.
  cari  əməliyyatlar  üzrə  tədiyə  balansının  yüksək  kəsirə 
məruz qalması; 
9.
  maliyyə sisteminin dollarlaşması prosesi; 
10.
 maliyyə böhranları kimi mənfi hallar müşahidə edilir. 
Qloballaşma nəticəsində  maliyyə böhranlarının  yaranması-
na təsir edən amillər aşağıdakılardır: 
Sabit valyuta kursu rejimi. Əgər mərkəzi bank  xarici val-
yutanın  alqı-satqısına  sabit  qiymət  elan  edirsə,  spekulyantlara  hə-
rəkət üçün bu bir işarədir. Onlar hesab edirlər ki, qızıl valyuta ehti-
yatları tükənməsi zamanı mərkəzi bank valyuta kursunu dəstəklən-
məsini dayandırır və milli valutanı devalvasiya edir, buna görə də 
milli  valyutanı  onların  hesablamalarına  əsasən  qızıl  valyuta  ehti-
yatları  tükənəndə  satmağa  başlayırlar.  Bu  zaman  milli  valyutanın 
kütləvi  satışı  baş  verir  ki,  mərkəzi  bank  sabit  kursu  dəstəkləmək-
dən  imtina  etməli  olur.  Problemin  həlli  valyuta  kursunun  optimal 
seçimidir. Son vaxtlar iqtisadi sistemlər sərbəst üzən və sərt sabit 
rejimlərə istiqamətlənirlər, hansı ki, mərkəzi bank seçilmiş kursun 
dəstəklənməsi öhdəliyindən imtina edə bilmir.  
Kapitalın  yüksək  mobilliyi.  Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi 
buradakı qeyri stabilliyin mənbəyi «isti pullar»dır ki, hər an ölkəni 
qısa  müddət  ərzində  tərk  edə  bilər.  Kapitalın  qaçışına  istənilən 
informasiya (siyasi qeyri stabilliyi, neqativ iqtisadi proqnoz və s.) 
səbəb ola bilər.  

---

 
59
Obyektiv informasiyanın çatışmamazlığı. Bu baxımdan re-
zidentlərdə, valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərinə inamsızlıq, 
ş
übhə  yarandıqda,  qeyri  rezidentlər  bu  aktivlərdən  o  dəqiqə  azad 
olmağa  başlayırlar,  baxmayaraq  ki,  məsələ  ilə  bağlı  özlərinin  heç 
bir qiymətləndirməsi yoxdur. 
Maliyyə institutlarının inkişaf etməməsi. Maliyyə institut-
ları arasında bankrot hallarının artması güclənən rəqabətin səbəbi-
dir.  Maliyyə  bazarlarında  Amerikan  və  Alman  bankları  o  qədər 
ş
anslı olur ki, digər ölkələrin kredit müəssisələrinin itirdikləri məb-
ləğləri öz ehtiyatlarına cəlb edirlər.  
İ
nkişaf etməkdə olan ölkələrinin qloballaşan maliyyə bazarı-
na inteqrasiyası onlar üçün fayda gətirir. O, həm də daxili maliyyə 
institutlarının və maliyyə bazarının inkişafına, maliyyə menecmen-
tinin yaxşılaşmasına səbəb olur. Lakin bu ölkələrin əvvəlki təcrü-
bəsinin göstərdiyi kimi qlobal maliyyə bazarına hədsiz inteqrasiya 
özündə maliyyə böhranı riskini daşıyır. 
Bundan başqa, bəzi hallarda,  beynəlxalq maliyyə bazarları-
nın böyüməsi,  onun milli hökumətlərdən daha çox hökmranlıq et-
məsinə  imkan  verir.  Bəzi  ölkələrin  təcrubəsi  göstərir  ki,  gündəlik 
valyuta və fond bazarlarında «səs vermələr» seçki kompaniyaların-
dan, qanunverici orqanların qərarlarından, dövlət büdcəsindən da-
ha vacib əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Bununla bərabər bu ba-
zarlar  mahiyyətcə  sosial  institutlara  çevrilərək  ictimai  davranışlar 
və ictimai şüur üzərində təsir etməyə başlayır. 
Böhranların  yaranmasına  təsir  edən  əsas  hadisələrə  maliyyə 
bazarlarının  həcminin  kəskin  artması  və  beynəlxalq  və  milli  ni-
zamlayıcıların məhdud imkanları fonunda TMK və TMB maliyyə 
gücünün  artması  və  bununla  bağlı  ziddiyyətlərin  güclənməsi  aid 
edilir.  Maliyyə-bank  holdinglərinin  maliyyə  bazarının  bütün  seq-
mentlərində  fəaliyyətinin  genişlənməsi  və  bununla  bağlı  onların 
tənzimlənməsi  problemləri  göstərilib
36
.  İri  maliyyə  strukturları 
                                                 
36
 Лысихин И. Who is Мегарегулятор?//Рынок ценных бумаг. – 2007. - №5. 
–  S.  48-53;  Briault  C.  The  Rationale  for  a  Single  National  Financial  Services 

---