Microsoft Word arif son variant doc
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
393 tullantılarının ətraf mühitə neqativ təsiri sərbəst davam etməkdədir. Abşeronda əhəng daşı yataqlarının, Xəzər sahilində qum yataqlarının, çay vadilərində qum- çınqıl yataqlarının kortəbii istismarı nəticəsində yaranan ekoloji problemlər artmaqdadır. Ümumiyyətlə mütəxəssislər dağ-mədən sənayesinin ətraf mühitdə prob- lem yaradan istehsalat prosesləri və amillərini aşağıdakı kimi qruplaşdırırlar: 1. Faydalı qazıntıların açıq və yeraltı üsullarla çıxarlması. 2. Ətraf sahədə istehsalat strukturlarının yerləşdirilməsi və fəaliyyət göstərməsi. 3. Zənginləşdirmə və ya saflaşdırma qurğularının yerləşdirilməsi və onların fəaliyyət göstərməsi. 4. Istehsalat tullantılarının yaranması, toplanması, təkrar istehsalat tullantıları. 5. Ağır yüklərin nəqli. 6.Yarımfabrikat məhsulların hazırlanması üzrə qurğuların yerləşdirilməsi və onların fəaliyyət göstərməsi. Bazar münasibətlərinə keçid şəraitində qarşıya çıxan mühüm problem- lərdən biri-müəssisələrdə tullantıların zərərsizləşdirilməsi və təbiəti mühafizə tədbirlərinin lazımi səviyyədə maliyyələşdirilməsi mənbələrinin dəqiqləşdiril- məsi təşkil edir. Mühüm məsələlərdən biri ətraf mühitin mühafizəsi üzrə mühüm təbii ehtiyatların tam və kompleks istifadə edilməsi, təkrar xammal ehtiyatları və istehsal tullantılarının təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsi məsələsidir. Hazırda zibilxanalarda külli miqdarda təkrar xammal ehtiyatları toplanmışdır. Onların səmərəli istifadə edilməsi sənaye müəssisələrində bir sıra texniki və İqtisadi tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Balakən rayonunun şimal hissəsində, Böyük Qafqazın cənub yamacları boyunca uzunluğu 50-60 km, eni 25-30 km olan geniş ərazidə Zaqatala-Balakən filiz zonası kəşf edilmişdir. Buradan aydın olur ki, Zaqatala-Balakən rayonları XXI-əsrdə respublikamızın intensiv inkişaf edən dağ-mədən və metallurgiya sənayesi bazasına çevriləcəkdir. Inkişaf etmiş bazar İqtisadiyyatlı ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, ekoloji tarazlığın pozulmasına qarşı mübarizənin inzibati və ya birbaşa metodları vaxtilə İqtisadiyyatda texnogen inkişafın nəticəsi kimi ətraf mühitin deqra- dasiyasına yönəldilən ilk sərt və ənənəvi addımlar olmuşdur. Maddi istehsal sahələrinin, xüsusilə də sənaye və kənd təsərrüfatının ətraf mühitə güclü təsiri təmizləyici filtrlərin və qurğuların, texnogenezdən xüsusi qorunan ərazilərin yaranmasına, tullantıların yığılıb saxlanması sisteminin təkmilləşməsinə, eləcə də çirklənmiş torpaqların rekultivasiyasına səbəb oldu. Məsələ burasındadır ki, elə bu günün özündə də bütün dünyada ətraf mühitin mühafizəsi üzrə bütün plan və proqramlarda yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlərə xüsusi diqqət verilir. Lakin bu metodlarla əslində texnogen inkişafın nəticələri ilə mübarizə aparılır, onu doğuran səbəblər isə məhdudlaşdırılmır və ya ləğv olunmur. 394 Ekoloji tarazlığın qorunmasında birbaşa tənzimləmə metodları rolunun gələcəkdə də böyük olacağına baxmayaraq, texnologiyanın müasir səviyyəsi istehsalın inkişafının mənfi ekoloji nəticələrinin ancaq alternativ variantlar və aztullantılı texnologiyalar əsasında ləğv olunmasına imkan vermir. Ölkədə bazar İqtisadiyyatının mükəmməl rəqabət sistemi formalaşmadığına görə İqtisadi-hüquqi mexanizmlər ətraf mühiti mühafizə etməyə imkan vermir. İqtisadi inkişafın müasir mərhələsində ekoloji tarazlığın pozulması ilə bağlı və ekologiya-İqtisadiyyat münasibətlərinin daha da gərginləşməsinin qarşısını almaq məqsədilə təbiət və cəmiyyətin ahəngdar qarşılıqlı əlaqə və təsir istiqamətində lazımi tədbirlərin görülməsi zərurəti meydana çıxır. Bunun üçün xüsusi olaraq ekoloji tənzimləmə sisteminin yaradılması vacib sayılır. Ekoloji tənzimləmə davamlı ekoloji inkişafın təmin edilməsində dövlətin həyata keçirdiyi siyasətə İqtisadi baxımdan təsir göstərir. O, çox mühüm təsir obyekti kimi təbiət və cəmiyyətin istehsalla bağlı olmayan ünsürlərinə mənfi təsir göstərir istehsalla bağlı olmayan ünsürlər İqtisadiyyat üçün kənar amillər hesab edilsə də, onlar da öz növbəsində keçid dövründə qarşılıqlı ekoloji tarazlığa səbəb ola bilərlər. Kənar amil dedikdə, ətraf mühitə atılan qaz və bərk formalı tullantılar və çirkab suları nəzərdə tutulur. Mövcud problemlərin aradan qaldırılması məqsədilə bir sıra İqtisadi metodlardan istifadə edilir. Konkret halda burada söhbət vergi və maliyyə alətlərinin tətbiq olunmasından gedir. Əgər kənar amillər İqtisadi proseslərə mənfi təsir göstərirsə, onda vergi mexanizminin təsir vasitələrindən, əgər müsbət təsir göstərirsə, subsidiyalardan istifadə olunur. Hazırda ekoloji tarazlığı qoruyub saxlamaq və ekoloji təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə dünya ölkələrinin çoxunda xüsusi dövlət orqanları fəaliyyət göstərir. Bu orqanlar ekoloji tarazlığın qorunmasına cavabdeh olmaqla yanaşı, ətraf mühiti çirklənməkdən qorumaq üzrə məqsədli proqramlar və tədbirlər hazırlayıb həyata keçirirlər. Təcrübə göstərir ki, ilk vaxtlar ekoloji tarazlığın qorunması tədbirlərinin İqtisadi müxanizmləri həmin orqanlar tərəfindən çox az tətbiq olunmuş, əvəzində isə daha çox inzibati-amirlik mexanizmlərinə üstünlük verilmişdir. Inkişaf etmiş bazar İqtisadiyyatlı ölkələrdə ekoloji tənzimləmənin çoxillik təcrübəsinin öyrənilərək ümumiləşdirilməsi respublikamızın İqtisadiyyatında da davamlı ekoloji inkişafın təmin edilməsində İqtisadi mexanizmlərin yaradılması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq təcrübə sübut edir ki, İqtisadi inkişafın müasir mərhələsində ekoloji tənzimləmə qarşılıqlı əlaqədə olan hər iki metodla aparılmalıdır. Onlardan hansının harada tətbiq edilməsi isə konkret region və yaxud müəssisədən asılı olaraq müəyyən edilir. İqtisadi ədəbiyyatda tətbiq olunan mexanizmlərin və ya tədbirlərin müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinə yaxşı və ya pis təsir göstərməsindən asılı olaraq müvafiq şəkildə müsbət və ya mənfi stimulların yaranması fikri qeyd olunur. Təcrübədə ekoloji tənzimləmənin İqtisadi metodlarından istifadə ilk növbədə təbii ehtiyatlara qiymət qoyulması ilə bağlıdır. Eyni zamanda bu Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|