Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 81 inkişaf etmiş dövlətlərinin diqqətinin bölgəyə yönəldilməsində, hövzənin zəngin karbohidrogen ehtiyatlarının kəşf edilməsi və istehsalında, müstəqil marşurutlarla dünya bazarlarına nəql edilməsində və bütövlükdə geosiyasi əhəmiyyətinin artırılma- sında ən önəmli rol Azərbacana məxsusdur. Azərbaycanın 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” adlanan transmilli çoxtərəfli sazişin imzalanması ilə əsasını qoyduğu və keçən müddətdə dönmədən həyata keçirdiyi yeni neft-qaz strategiyası bu istiqamətdə əsas və həlledici amil omuşdur. Müstəqilliyə qovuşduqdan sonra prezident Heydər Əliyev 1993-cü ildən başlayaraq ciddi xarici geosiyasi müdaxilələrə, kəskin daxili ictimai-siyasi, iqtisadi və mənəvi böhrana, günü- gündən güclənən milli-vətəndaş qarşıdurması və s. neqativ hadisələrə baxmayaraq, müstəqil Azərbaycanın milli dövlətçi- liyini qoruyub saxladı, onun gələcək inkişaf resurslarının müəyyən edilməsi və istifadəsi strategiyasını irəli sürdü. 1993- 1996-cı illərdə inkişafın əsas şərti olan ölkədaxili milli-və- təndaş qarşıdurması dayandırıldı, ictimai-siyasi sabitlik bərpa edildi, yeni və ardıcıl daxili, xarici, milli dövlət quruculuğu və sosial-iqtisadi siyasət yürüdüldü, 1994-cü ildə Ermənistan- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində müvəqqəti atəş- kəsə nail olundu. Bütün bu proseslər Azərbaycan prezidentinə öz xalqının gələcəyi ilə bağlı həyati əhəmiyyət kəsb edən çoxsaylı strateji layihələri, o cümlədən də iqtisadi və enerji siyasətini həyata keçirməyə imkan yaratdı. Lakin Prezident Heydər Əliyev yaxşı başa düşürdü ki, yalnız ölkənin iqtisadi inkişafına nail olmaqla, daxili iqtisadi böhrandan çıxarmaqla və ictimai-siyasi sabitliyi təmin etməklə respublikanın real müstəqilliyinə, daxili və xarici problem- lərinin, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ ƏL İ H ƏS ƏNOV 82 münaqişəsinin həllinə nail olmaq olar. O dövrdə bütün bu vəzifələrin həlli milli iqtisadiyyatının inkişafı üçün lazım olan külli miqdarda sərmayənin, qabaqcıl texnologiyanın tapılması və ölkə iqtisadiyyatına, xüsusən də əsas inkişaf resursu hesab olunan neft sənayesinə cəlb edilməsindən keçirdi. Belə sərma- yə və texnologiya bəhs olunan zaman çərçivəsində nə Azər- baycanın özündə, nə Qərb dövlətlərinin Xəzərə daxil olmasına ciddi etiraz edən Rusiya və İranda, nə də ki, Azərbaycanın müttəfiqi olan Türkiyədə var idi. Yalnız aparıcı Qərb dövlətlə- rində belə imkan var idi və nəyin bahasına olursa-olsun onları Azərbaycanın neft sənayesinə, iqtisadi inkişaf layihələrinə sərmayə qoyuluşuna cəlb etmək lazım idi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında 1993-cü ildən başla- yaraq qısa zaman kəsiyində ölkənin çoxsaylı problemləri həll edildi. Daxili həyatda bazar iqtisadiyyatı mexanizmləri yara- dıldı, dövlət mülkiyyəti özəlləşdirildi və biznes mühiti liberal- laşdırıldı. Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələrində xarici aləmlə hərtərəfli işgüzar münasibətlər quruldu, respublika iqtisadiyya- tına hava-su kimi lazım olan xarici investisiya və texnolo- giyalar cəlb edildi, Xəzər dənizinin neft-qaz yataqlarının birgə istismarı təşkil edildi, inkişaf etmiş Qərb dövlətləri və onları təmsil edən qabaqcıl şirkətlərlə Azərbaycanın bərabərhüquqlu, qarşılıqlı-faydalı tərəfdaşlıq əlaqələri yaradıldı və s. milli geosiyasi vəzifələr həll edildi. Müstəqilliyə qovuşduqdan sonra Azərbaycan 1993-cü ildə yeni təşəbbüslə çıxış edərək, Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarına maraq göstərən, respublika iqtisadiyyatına sərma- yə qoymaq istəyən, dənizin dərin qatlarında neft və qaz çıxar- maq üçün qabaqcıl texnologiyaya malik olan hər bir dövlətlə əməkdaşlıq istəyini bəyan edir. Göründüyü kimi, Azərbaycan XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 83 Xəzər dənizinin ona məxsus milli sektorundakı enerji yataq- larının istehsalını artıq təkbaşına deyil, (əslində buna onun nə maddi, nə də ki, texnoloji imkanları cavab verirdi) həm bölgə, həm də dünyanın aparıcı ölkələrini, onları təmsil edən trans- milli neft şirkətlərini də cəlb etməklə istismar etmək iradəsi ortaya qoyur. Ortada həm də təkcə Xəzər dənizinin Azərbay- cana məxsus sektorundakı karbohidrogen yataqlarının mənim- sənilməsi deyil, eyni zamanda hasil olunan neftin alternativ yollarla dünya bazarlarına çıxarılması niyyəti mövcuddur. Tezliklə Azərbaycan bu işdə yeni-yeni beynəlxalq tərəfdaşlar tapmaq istiqamətində ciddi fəaliyyətə başlayır. Bununla bağlı qısa müddətdə bütün səviyyələrdə xarici maraqlı dairələrlə, böyük və imkanlı dövlətlərlə, transmilli enerji şirkətləri ilə çoxsaylı görüşlər keçirildi və danışıqlar aparıldı. Nəticədə 1994-cü ildə bəhs olunan neft-qaz müqaviləsi imzalandı. Bəhs olunan dövrdə Azərbaycana, eləcə də Xəzər regionu- nun neft və qaz ehtiyatlarına ən çox maraq göstərən və tələb olunan maliyyə-texniki imkanlara cavab verən, müasir stan- dartlarla Xəzər dənizinin dərin qatlarında neft-qaz çıxarmaq gücündə olan dövlətlər ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Yaponiya, Norveç, o cümlədən bu ölkələrə məxsus dövlət və özəl şirkətlər idi. Bütün dünyada aparıcı iqtisadi-siyasi nüfuza malik olan bu dövlətlərin hər biri SSRİ dağıldıqdan sonra öz enerji ehtiyacları və maraqları çərçivəsində Azərbaycanın və bütövlükdə Xəzər regionun zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına maraq göstərirdilər. Lakin bölgədəki qeyri-sabit və əlverişsiz vəziyyət, Rusiya və İran kimi region ölkələrinin həmin vaxt öz qarşılarında “kənar” ölkələri görmək istəməməsi və bölgədə ciddi geosiyasi təsirə malik olmaları xarici aktorların bölgəyə daxil olmasının qarşısını kəsirdi. ƏL İ H ƏS ƏNOV 84 Azərbaycan həmin dövrdə Qərbin inkişaf etmiş ölkələri ilə enerji sahəsində transmilli əlaqələr yaratmaqla, öz təbii sərvət- lərinin bir hissəsini onların xeyirinə güzəştə getməklə bir tə- rəfdən özünün geosiyasi mövqelərini möhkəmlətmək, dövlət müstəqilliyini dönməz etmək, üzləşdiyi Ermənistan-Azərbay- can, Dağlıq Qarabağ probleminin ədalətli həllinə nail olmaq, Azərbaycanın haqlı mövqelərinin dəstəklənməsini təmin et- mək, müəyyən mənada Qərbin hərbi-siyasi yardımını almaq niyyəti güdürdü, digər tərəfdənsə millii iqtisadi potensialını gücləndirmək, dövlət idarəçilik institutlarını, milli ordusunu yaratmaq, sosial-iqtisadi islahatlar aparmaq, demokrak, hüquqi dövlət qurmaq və s. sahələrində xarici dəstək almaq istəyirdi. Azərbaycan eyni zamanda, bölgənin Rusiya, Türkiyə, İran, Səudiyyə Ərəbistanı, Gürcüstan, Ukrayna kimi dövlətlərini və onlara məxsus aparıcı şirkətləri də Xəzər dənizində və Cənubi Qafqazda reallaşdırılan transmilli layihələrə cəlb etməyə və bununla da bölgədə mehriban dostluq və qonşuluq münasi- bətləri yaratmağa çalışırdı. Lakin bu ölkələrin bəzilərinin bu sahədə Azərbaycanla və Qərblə geoiqtisadi tərəfdaşlıq etmək niyyəti yox idi, digərlərinin isə buna texniki-maliyyə imkanı yetmirdi. Buna baxmayaraq, Heydər Əliyev iradəsinin gücü və diplomatiyasının məharəti ilə Azərbaycan əksər region ölkələ- rini, hətta ən qatı opponentləri belə bu layihədə iştiraka razı sala bildi. 20 sentyabr 1994-cü ildə Bakının Gülüstan sarayında “Əsrin müqaviləsi” adlanan ilk transmilli neft sazişi imzalandı. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yatağının birgə işlənməsi haqqında ilk sazişin imza- lanması ilə Azərbaycanın neft sənayesi tarixində tamamilə yeni bir dövr başladı. Bu tarixi sənədin imzalanma mərasimində 7 Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|