Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
106 Xarici siyasət bir subyektin digər subyektlə münasibət yaratmaq və əlaqə qurmaq üçün həyata keçirdiyi fəaliyyətdir. Münasibət isə fəaliyyətin tərkibində olmaqla yanaşı, fəaliyyət- dən əldə olunandır. Xarici siyasət dedikdə, əsasən dövlətin aktı nəzərdə tutulur, beynəlxalq münasibət dedikdə isə, aktın məhsulu (aktın nəticəsi, aktın meydana gətirdiyi məfhum- varlıq nəzərdə tutulur). Hər ikisinin obyekti əsasən insanların maraq kəsb etdiyi sahələrdir. Hər iki anlayışın subyekti dövlətlər və təşkilatlardır. Xarici siyasət zamanı ayrı-ayrı sahələr üzrə dövləti təmsil edən siyasət qurumları aralarında münasibətlər formalaşır, əlaqələr qurulur. Beynəlxalq münasibətlər (ümumi iki və ya daha çox dövlət arasında və yaxud təşkilatlar, şəhər dövlətlər aralarında olan münasibətlər) - bəzən buna xalqlararası münasibətlər də deyilir- coğrafi və tərkib məzmunu, əhəmiyyəti və miqyası, təsir dairəsi və obyekti baxımından regional və qlobal xassələrə malikdir. Xarici siyasət anlayışına nisbətən beynəlxalq münasibətlər anlayışına daha geniş aspektdən yanaşmaq lazımdır. Belə ki, beynəlxalq münasibətlər dövlət- lərin xarici siyasətlərini birləşdirdikləri üçün mütləq qaydada iki və ya çoxlu sayda dövlətlər burada tərəf kimi iştiark edirlər. Beynəlxalq münasibətlər xarici siyasətlərin (xarici siyasət aktlarının) birləşmələrindən ortaya çıxan və uzanan, birləşmiş və uzlaşmış qaydada sahələrə ayrılan bir birləşmədir. Beynəlxalq münasibətlər xarici siyasətlərin sahələri arasında bağlılıq yaradan, onun alt və üst qatlarını bir-birinə birləşdirən fəaliyyət sahəsidir. Təbii ki, beynəlxalq münasibətlər dövlətlərin və təşkilatların (törəmə subyektlərin) fəaliyyətinin məhsulu olaraq üst qat mənasını verir. Münasibətlərin məzmunu subyektlərin hərəkət istiqamətlərinə də təsir edir. Xarici siyasət fəaliyyəti münasibətlərin məzmununu yaradırsa, münasibətlər də hərə- kətin müəyyən olunmasına təsir edir, münasibətlər hərəkəti müəyyənləşdirir. Məsələn, Azərbaycanla Ermənistan arasında 107 baş vermiş və hələ də həllini tapmamış münaqişə iki subyekt arasında siyasi münasibətin məzmununu və vəziyyətinin formalaşmasının əsaslarını təşkil edir və subyektlərin regionda və regiondan kənardakı beynəlxalq münasibətlərdə hərəkət fəaliyyətlərinin məzmun və istiqamətlərinə təsir edir. Eləcə də ABŞ-la İran arasında düşmənçilik münasibətləri iki subyektin beynəlxalq aləmdə (ikitərəfli və çoxtərəfli formatda) qarşılıqlı hərəkətlərinin məzmununu müəyyən edir. Bir məsələni unutmaq olmaz: -münasibətlərin mahiyyət və məzmununa subyektlərin hərəkətinin məqsədi və tərzi, məzmunu təsir göstərir. Düzdür, hərəkət münasibəti yaradır, münasibətin davamlılığı, tərzinin ardıcıllığı hərəkətlərin sonrakı məzmu- nuna təsir edir. İstər xarici siyasət, istərsə də xarici siyasətin “məhsulu” olan beynəlxalq münasibətlər beynəlxalq hüquq normaları adlanan normalarla və qaydalarla tənzimlənir. Hüquq normaları xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlər subyektlərinin hərəkət istiqamətlərini və hərəkətlərinin hədlə- rini müəyyən edir. Dövlət varsa və beynəlxalq münasibətlər sferasına daxil olursa, onun hüququ yaranır. Dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə hüququ onun öz imkanları və potensialı çərçivəsində, eləcə də beynəlxalq sistemin real gerçəkliyi hədlərində hərəkət etməsinin əsaslarını yaratmış olur. Bu hüququn yaranması və əks olunması, reallıqda ifadə olunması hüquq normaları vasitəsilə mümkündür. Hüquq normaları hərəkətlərin çərçivələrini, hədlərini, məzmun və mahiyyətini müəyyən edir. Bu normalar dövlətlərin və təşkilatların subyektlər kimi hüquqlarının müxtəlif tərəflərini və hüquqlarının yarandığı sahələri müəyyən edir. Hüquq normaları hərəkətlərin istiqamətlənməsi üçün vasitələr kimi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə fəaliyyəti siyasi və mülki mənalarda və formalarda mövcud olur. Bu iki forma da demək olar ki, şərti xarakteri kəsb edir və əslində dövlətin vahid siyasətinin tərkibinə çevrilir. 108 Beynəlxalq münasibətlərin formalaşmasının nəzəri əsas- larını dövlətlərarası müqavilələr və hökumətlərarası sazişlər təşkil edirlər. Qeyri-hökumət təşkilatları (məsələn, ayrı-yarı birlikləri təmsil edən iqtisadi, maliyyə və ticari təşkilatlar) arasında imzalanan sənədlər də beynəlxalq münasibətlərin tərkib hissələridir. Burada da dövlətlər və hökumətlər şəraityaradıcı funksiyanı yerinə yetirirlər. Dövlətlərarası müqavilələr daha böyük əhəmiyyət kəsb edir, hökumətlərarası sazişlər isə icra qurumları (nazirlər kabinetləri və hökumətə aid olan digər qurumlar) arasında olan əlaqələri tənzim edir. Hökumətlərarası sazişlər daha çox iqtisadi əhəmiyyət kəsb edir, dövlətlərarası müqavilələr isə siyasi mənaya malik olur və xalqlar arasında əlaqələrin geniş məzmununu əks etdirir. Beynəlxalq münasibətlərin əsas predmeti isə dövlətlərarası əlaqələrdir. Elə hökumətlərarası sazişlər də geniş mənada dövlətlərararası sazişlərdir. Beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlərin hüquqlarını əks etdirən və dövlətlərə hərəkətlər üçün səlahiyyətlər verən beynəlxalq hüquq anlayışına elmi ədəbiyyatda belə bir yanaşma var: “...Ümumi hüquq nəzəriyyəsindən bizə məlumdur ki, hər bir cəmiyyətin normal fəaliyyəti üçün hüququn, hüquqi nizamasalmanın mövcudluğu obyektiv, zəruri bir haldır, başqa sözlə desək, cəmiyyət olan yerdə hüquq da olmalıdır. Əgər dünyada olan dövlətləri bir cəmiyyət kimi, əgər belə demək mümkünsə, dünya dövlətlərinin ailəsi kimi təsəvvür etsək, onda belə bir məntiqi nəticəyə gələ bilərik ki, bu cəmiyyətin özündə də hüquqa obyektiv ehtiyac vardır. Bu hüquq beynəlxalq hüquq adlanır. Beynəlxalq hüquq ayrı-ayrı dövlətlərin milli hüquq sistemlərindən fərqli olan və onlardan asılı olmayaraq mövcud olan hüquqi normalar sistemidir. O, məhz dövlətlər arasındakı müxtəlif xarakterli münasibətləri hüquqi çərçivəyə salmaq üçün yaranmışdır. Beynəlxalq hüquq normaları dövlətlərarası münasibətlər sisteminin, demək olar ki, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|