Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
birneshe onlagan ese kop boladi.Kaliy topirakta kristal turinde, kolloid boleksheler turinde mikroorganizmler xam osimlik kaldaklarinda, sonin menen katar topiraktagi mineral duzlar turinde ushrasadi. En jaksi azik kaliydin erigen duzlari turindegisi esaplanadi. Kaliy toginleri suuda jaksi eriydi. Kaliy toginleri fiziologiyalik jaktan kishkil toginler katarina kiredi. Sogan baylanisli olar topirakta duz kislotasi xam kukirt kislotasinin toplaniuina alip keledi. Kishkil topiraklarga kaliy toginleri xak penen kosip berilmese olardin tasiri az boladi. Kaliy osimliklerde jas tkanlarda, meristenada, kambiyde, jas japiraklarda, shakalarda xam burtiklerde kop toplanadi. Kletkada kaliy ion formada boladi. Kaliydin kartaygan japiraklardan jas japiraklarga otiuin natriy taminleydi. Osimlik kletkalarinda kaliydin 80% ke jakini vakuolada toplanadi. Ol kletka shiresinin tiykargi kation bolegi kuraydi. Sogan baylanisli kaliy osimliktin kartaygan japirak kationinin azgana bolegi mitoxondriy xam xloroplastlarda beloklarga birikken turinde ushrasadi xam olardin strukturasinin turakliligin taminleydi. Kaliy ashligina osimlik dushar bolsa kletkanin xloroplastlarindagi grakulyar kurilisi buziladi xam mitoxondriydin membrana strukturasi boladi. Kaliydin 20% ke jakini plazma kolloidina soriladi. Jaktida kaliydin kolloidi menen baylanisi kushli bolip, karangida azayadi. Tunde kaliydin tamir sistemasi arkali shigarilip taslauin baklauga boladi. Kaliy osimliklerde suudin kozgalisi xam jutiliui ushin kerek boladi yagniy ol ustitsanin ashilip jabiliuinda katnasadi. Jaktida ustitsanin ashilip jabilatugin kletkalarinin vakuolasinda kaliydin mugdari 4-5 esege shekem kobeyip, suudin tez kiriuin taminleydi, turgordi jokarilatadi xam ustitsa tesiginin ashiliuin taminleydi, karangida kaliy shigip ketebaslaydi xam turgor tomenleydi, ustitsa jabiladi. Kaliy fermentativ sistemasinin aktivlesiuin taminleydi. Xazirgi uakitta 60 tan aslam fermentti kaliy aktivlestiretuginligi aniklangan. Kaliydin tasiri arkali kartoshka tuyneginde kraxmaldin toplaniui kobeyedi, lablebide saxaroza kobeyedi, monosaxaridler miyuede, ovoshta; tsellyuloza xam peutin zatlari osimliktin kletka diyuallarinda kobeyedi. Kaliy galleli osimliklerdin pakalinin jigilip kaliuga turakliligin arttiradi, zigirda xam kendirde kabiktin sipatin jaksilaydi. Osimliklerde bakteriyalik xam zamarrik keselliklerine karsiligin arttiradi. Ozinin kasiyeti boyinsha kaliyge jakin bolgan (NH 4 + ) ammiak xam rubidiy (Rb + ), ammoniy ioni fermentlerdi aktivlestiriude 50-100% kaliydi almastiradi. Rb + rubidiy 20-80%. Sogan karamastan ammoniydin osimlikte toplaniui onin zaxarleniuine alip keledi. Kaliy bolmasa, kaliy kationinin ornin natriy basadi. Degen menen kopshilik fermentler kaliy bolmasa aktivligi natriy tasirinde paseyedi. Natriydin jokari kontsentratsiyasi zat almasiniuga ziyanli tasir jasap xloroplastlardin strukturasin buzadi. Natriydin osimliktin rauajlaniuina unamli tasiri kaliy jetispegende gana koriledi. Eger kaliy ortalikta jeterli bolsa natriy zaxarli tasir jasaydi. Ammiak penen osimlikti aziklandirsak kaliyge talap kusheyedi, bul kobinshe galleli osimliklerde koriledi. Eger kaliy jetispese ammiak togini berilse osimlikte (selitranin) NH 4 + kationinin toplaniuina xam sonin menen osimliktin zaxarleniuine alip keledi. Osimliklerdin kaliyge talabi olardin osiuinin daslepki stadiyasinda koriledi, yagniy vegetativ massaliginin artiu dauirinde. Danli xam sobikli osimliklerde kaliydin kabillaniui sutli pisiu dauirine shekem, zigirda gulleu fazasinda, kartofel`de, kant lablebisinde, kapustada kaliydin kop jutiliui tuynek, tamirtuynek xam kashan payda boliu dauirine tuura keledi. Asirese kaliydin kontsentratsiyasi kiyarda, pomidorda, kapustada kop boladi. Kaliydi jumsauda aygabagardin korsetkishi birinende asip tusedi. Onim jiynalganda onim menen birge gektarina kartoshka xam danli eginler menen 180 kg. Kapusta menen 280 kg, aygabagar tuximi menen 990kg (K 2 O) kaliy alip keledi. Kaliy jetispegende garri japiraklardan jas japiraklarga karay tomennen jokari karay sargayiui koriledi. Japiraklardin kirlari ortengenge uksap kaladi. Kaliy jetispese kambiydin xizmeti paseyedi, tutiksheli tkanlardin rauajlaniui buziladi, epidermis xam kutikulanin kalinligi jukaradi, kletkanin boliniui xam soziliui toktaydi. Sogan baylanisli buuin araligi keltirip osimliktin rozetka formasi payda boladi. Kaliydin jetispeui fotosintez protsessin tomenletedi. Kaliydin mugdarin eki ese kobeyip natiyjesin zaryadlangan 14 S (uglerod) penen tajriybede korgende pomidorda erigen assimlyaitlardin agiu tezligi 1,5 esege artkan, miyueli agashlarda 2 esege artkan. Kal`tsiy . Xarkiyli osimlik turlerinde kal`tsiydin mugdari 1 gr kurgak massaga 5-30 mg ga tuuri keledi. Osimlikler kal`tsiyge talabi boyinsha ush toparga bolinedi. 1. Kal`tsefiller 2. Kal`tsefob 3. Neytral` turler. Sobiklilar grechixa, aygabagar, kartofel`, kapusta, kendir kal`tsiyge bay boladi. Danli eginlerde, zigirda, kant lablebisinde kal`tsiy az boladi. Eki uleslilerdin tokimalarinda bul element bir uleslilerge karaganda kop boladi. Kal`tsiy kartaygan organlarda xam tokimalarda toplanadi. Kletka kartayip onin fiziologiyalik aktivligi paseyse kal`tsiy tsitoplazmadan vakuolga otedi xam atkulak, limon xam baskalar kislotalar turinde toplanadi. Tamirda onin mugdari jer ustingi bolegine karaganda az boladi. Tuximlarda kal`tsiy nitrozit fosfor kislotasinin duzi (fitin) turinde boladi. Kal`tsiydin kop mugdari kletkada ortadagi plastinkadagi xam kletka diyualindagi pektin zatlarina baylaniskan turinde boladi. Kal`tsiy xloroplastlarda mitoxondriyada, yadroda organikalik emes fosfat turinde xam ionlangan formada boladi. Kal`tsiy kletkada xam organizmde kopgana funktsiyalardi atkaradi. Kal`tsiy (Ca 2+ ) membrananin otkeriushiligine tsitoplazmanin kozgalisina, fermentlerdin aktivligine, kletkanin boliniui xam baska protsesslerge tasir etedi. Ion turindegi kal`tsiydin kopligi okisleniu, fosforlaniuga xam fotofosforlaniuga keri tasir korsetedi. Metabolizmnin kopshilik tareplerine kal`tsiydin tartipke saliushi tasiri onin kletka ishindegi retseptor-kal`modulin, issiga shidamli belok. Ca 2+ -kal`modulin kompleksi kop fermentler sistemasin aktivlestiredi. Maselen: proteinkinazani, fosfodiestrazani, tasiushi (transport) Ca 2+ ATRazani, kamshilardagi dienin ATRazani, aktomiozin ATRazani xam t.b. Sa 2+ -kal`modulin kompleksi kletkada kiskariushi beloklardin xareketin aktivlestiredi, mikrotutikshelerdin tarkaliuin toktatadi, sekretorlik komplekslerge katnasadi. Ol urshik mikrotutikshelerinin kuraliuin tartipke saladi. Kal`tsiydin jokari kontsentratsiyasi auksinge baylanisli osiudi tormozlaydi, birak IUK tin tokimalardagi elektrofiziologiyalik polyarizatsiya induktsiya kasiyetin arttiradi. Kal`tsiy kletkanin polyarizatsiya induktsiya kasiyetin arttiradi. Kal`tsiy kletkanin polyarizatsiya mexanizmine juda kerekli kompanent esaplanadi. Kal`tsiy jetispese membrananin otkiziushiligi artadi, membran transporti protsessin buzadi. Kal`tsiy ammoniy ioninin, alyuminiy, marganets, temir ionlarinin artiksha kontsentratsiya zaxarlerin kaytarip otiradi, osimliklerdin kebirge shidamliligin arttiradi, topiraktin kislotaliligin paseytedi. Kal`tsiy jetispeushiliginen jas meristema tokimalari xam tamir sistemalari ziyan koredi. Bolinip atirgan kletkada jana kletka kabigi payda bolmastan kop yadroli kletka xalinda kalip koyadi. Kaptal tamirlardin payda boliui, tamir sabakshalarinin payda boliui toktaydi, tamirdin osiui tomenleydi. Kal`tsiydin jetispeushiliginen pektin zatlari isinip kletka diyualinin shilimshiklaniuinan kletka kiyraydi. Sogan baylanisli tamir, japiraklar, pakaldin bolekleri shirip oledi. Japirak plastinkalari taulanip shiyratiladi. Plazmalema kurami xam kletka organellalari, membranalari kurami buziladi. Topirak tiplerinin kopshiligi kal`tsiyge bay bolganliktan kushli kal`tsiy jetispeushiligi siyrek ushrasadi. Maselen topiraktin kushli kislotali boliuinan yamasa topiraktin kushli duzlaniuinan, torfli topiraklarda osken osimliklerde, tamir sistemalarinin rauajlaniuinin buziliuinan xam kolaysiz xaua rayi tasirinen boladi. Magniy . Jokari darejeli osimliklerde magniy kurgak massanin 0,02-3,1% tin suu otlarinda 3,0- 3,5% kuraydi. Magniy kiska kunli osimlik makkede, juueride, kendirde, kartoshkada, lablebide, temekide xam sobikli osimliklerde kop boladi. Bir kg taza jasil japirakta 300-800 ig magniy bolip, onin 30-80 mg xlorofill kuramina kiredi. Magniy asirese jas kletkalarda generativ organlarda zapas tkanlarda kop boladi. Danli eginlerde magniy zarodoshta kop toplanadi. Magniydin jas tkanlarda toplaniui kartaygan tkanlardan kayta jumsaliuinan boladi (reutilizatsiya). Tuximda magniy fitin sostavinda boladi. 10-12% magniy xlorofill kuramina kiredi. Baska birde element magniydin xlorofill kuramina kirip oni almastira almaydi. Magniy protoporfirin sintezleyde kerek boladi. Jaktida magniy tilakoid bosliklarinan stromaga otedi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|