Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

kletkasina jakin eki sinergid kletkalarda  gaustoriya funktsiyasin atkaradi. Endospermaga jakin 
turgan antipad kletkalarda gaustoriya funktsiyasin atkaradi. 
Eki kletkaga iye bolgan zarodishtin endospermaga karagan kletka eki merte bolinip kvadrat 
payda  etedi. Bul tort kletka kesesine bolinip oktant payda etedi. Oktanttin 4 periferiyalik 
kletkasinan keleshekte tuxim ulesi xem shakanin apeksin payda etedi. Kalgan tort kletka-
gipokotil xem tamirdan tomengi bazal` bolegin payda etedi. Zarodish ose bargan sayin 
kletkalardagi IUK kontsentratsiyasi arta baradi. Tsitokinin udayi kelip turadi. Oktantka tiyip 
turgan keiyngi kletka gipofiz boladi. Bul osiu fazasi globulyar faza usi ashaladi. Bul fazaga 
tsitokinin kerek boladi. 
Keyingi faza jurekke uksagan faza. Globulyar zarodishtin jokari bolegi boliniuden keiyn 
tuxim ulesleri kelip shigadi. Bul periodta normal rauajlaniu ushin IUK kerek boladi, tsitokinin  
xem adenin kerek boladi. 
Torpedoga uksagan fazada tukim ulesi xem gipokotil` zonadagi kletkalardin osiuinin 
anagurligim tezlesiu koriledi. Tamirdin promeristenasi keliplesedi. Bul fazada IUK xem 
tsitokininnen baska gibberllinde kerek boladi. Ol gipokotil`din osiuine kerek. Tuxim ulesleri 
arasinda shakanin apeksi menen korinedi. Pisip kiyatirgan tuximnin keliplesiuinin keyingi 
etapinda zapas beloklar(aleyron deneshelerde) kraxmal 
(aminoplastlarda,may(sferosomalarda)toplanadi. 
Tuximnin pisiuinen keyingi etapinda ozinen kop mugdari suudi jogaltip jagdayga otedi. Otiu 
deuirinde tkanlarda erkin auksinlerdin,tsitokininlerdin xem gibberellinlerdin mugdari 
azayip,ABK mugdari kobeyedi. Solay etip zarodishtin rauajlaniuinin basinda fitogarmonlar 
kerekbolip,olar endospermadan alinadi. Keyin ozleri fitogarmonlardi sintezleydi. Tuximnin 
keliplesiui deuirinde auksin kaptalindagi tkanlarga tarkalip miyue kabiginin osiuin aktivlestiredi. 
Jokari derejeli osimliklerde jaslik deuir tuximnin kogerip shigiuinan baslap yamasa 
vegetativ (piyazlarda) kobeyiuden baslanip,ivegetativ massani tez kobeytedi. Osimlik bul 
periodta jilisiy kobeye almaydi. 
Tuximnin kogeriui-onin isiniui, (murtlasiu) bortiui, geterotrof turde kogeriu xem avtotrof 
turde aziklaniui fazalarina bolinedi. 
Tuximnintinishlik deuirinin otiuinen keyin suudi siniriui kogeriuinin  baslaniui esaplanadi. 
Suudi sorigannan keyin onin kabigi jariladi. Tuximnin isiniui temperaturaga,kislorod mugdarina, 
jaktilikka baylanisili bolmaydi. Tuximnin murtlasiu  igallililik 40-65 % ke jetkende baslanadi. 
Murtlasiu gipokotildin* yamasa zarodish tamirinin soziliuinan bolip,netiyjede tamirsha tuximnan  
sitilip shigadi. Kletkalaradin boliniui onnan keyin baslanadi.  
Tamirdin shigiui onip kiyatirgan tuximnin  topirakka bekiniuin* xem suudin kabillauin 
teminleydi. 
Tamirdan keyin shakanin osiui baslanadi. Tamir jerge karay paxal jokariga jaktagi karay 
umtiladi. Bul kosher organlarinin osiui fitogarmonlar emelge asadi. Denli osimliklerge IUK xem 
tsitokininler deslep endospemadan zarodishka tusedi. Kalkamnin epiteliy kletkalari zapas 
zatlardi endospermada kayta pisiriudi baslaydi. As siniriu protsessine gibberelim tesirinde 
aktivlesken aleyron kletkalari iske tusedi. 
Etiolirlengen (reni ak) shaka jerdin ustine shinkalgan keyin fotomorfogenetikalik xem 
jaktiga karay osiushilik reaktsiya payda boladi : gipokotildin osiui keskin tomenlep,epikotildin 
osiui artadi. Karmakka uksap kayirilgan gipokotil duziulenedi,osimlik fototrof aziklaniu tipine 
otedi. 
Bas xem kosimsha kaptal tamirlardin osiui xem shakalardin metamelldin*, saninin 
kobeyiunen payda boliui, olarda japiraklardin osiui, kobeyiui,paxaldin juanlasiuinan yuvetil` 
etapinin soninda kop mugdarda vegetativ massa toplanadi. 
Jaslik deuir xer turli jillik osimliklerde birneshe xepteden, agash osimliklerde  birneshe jilga 
shekem dauam etedi. Osimshe jetilgen osimliklerge uksamaydi, japirak formalari boyinsha 
9paxtada, kiyalda) jetilgen osimliklerden ajiraladi. 
Jaslik deuirde guldin payda boliui korilmeydi. Guldin bolmaui jaslik deuir ekenligin 
bildirmeydi. Sebebi kopshilik osimlikler jetilgen bolsada uzak uakit gullemesten turadi.  

---

Jaslik jagday arnauli gormonlar arkali uslanip turiladi. 
    
Kartayiu xem oliu etapi miyueleuden toktagannan baslap tebigiy olimine shekemgi deuirdi oz 
ishine aladi. Osimliklerdin tirishilik uzakligi xer turli taksonomikalik gruppalarda xem xer turli 
tirishilik formalarda xer turli. 
Sekvoyada
     5000jil                           jonishka     2-5jil 
Emen
  1500                                                kapusta    2 
Elka
  1200                                                 geshir  2 
Karagay
  500                                             kauin  1 
Juzim
  80-100                                           efirler  2-4xepte  
Kartayiu xem oliu kop kletkali osimliklerdin songi ontogenez fazasi,birak kartayiu degen 
sozdi tolik osimlikke kollanbastan bolek organgada kollaniuga boladi:(japirak, miyue,gul bolegi 
t.b) 
Osimlik ushin kartayiudin xer kiyli turi belgili. Bir jillik osimlikler tolik oledi. Kop jillik 
osimliklerde, shop denelerde jer ustingi bolegi jil sayin olip otiradi. Tamiri xem baska jer asti 
organlari tiri kaladi. Kop jillik osimliklerdin osiu protsessinde tomengi japiraklari kartayadi xem 
oledi. Japiragi tusetugin agashlardin guzde japiraklari kartayadi xem oledi. 
Japiraklarda kartayiu protsessinde xlorofill, belok, nuklein kislotalari mugdari azayadi, 
fotosintez peseyedi, kletka ishindegi organlari jok bola baslaydi. Sonin menen bir uakitta 
gidrolitikalik fermentlerdin aktivligi artadi. Organlarda kartayiu protsessi olardin tusiui menen 
tamamlanadi. Japiraktin yamasa miyuenin tusiui aldinan baldaktin tubinen ajiratiu katlami payda 
boladi. Ol kletka jiyindisi bolip, onda kletka diyuali xem kletkanin ortangi plastikasi eriydi. Bul 
protsess kartayip atirgan japiraklardin payda etken etilen katnasinda boladi. Birkansha 
osimliklerde kartayiu,auksin xem gibberellin tesirinde toktaydi. Abstsiz kislotasi xem etilen 
kartayuidi tezletedi. Kartayiu mexanizmin nemis osimlikler fiziologi G.Molish uyrenip 
tomendegi juumakka keledi, yagniy kartayiu, kop mugdardagi azik zatlarinin reproduktiv 
organga agip ketiui,netiyjesinde osimlik xelsirep oledi. Bul koz karastan xakiykatka jakin 
ekenligingullerdi kesip taslangannan keyin  olardin vegetatsiyasin dauam ete beretuginnan 
biliuge boladi.  Molinttin pikirinin duris ekenligin  bir jillik, eki jillik xam kop jilllik 
osimliklerdin (ferula, agava, bambuk) gullep miyuelegennen keyin tez arada olip kalatugininan 
da biliuge boladi. Budan baska bir kansha osmliklerde kartayiu belgili fotoperiodtan da boladi.  
V.O.Kazaryannin pikirinshe kartayiuprotsessi tamir menen japirak arasindagi asykesliktin 
buziliuinan  dep tusiniuge boladi. Tamirdin aktivliginin azayiui suu rejiminin buziliuina, 
fotosintezge, belok sintezine xam baska da tirishilik iskerligine tasir etedi. Tamirdin osiuinin 
paseyiuinen tsitokininnin jer ustingi organlarina jetkeriliui azayadi, sogan baylanisli shakanin 
apikal meristemasinin aktivligi paseyedi xam osimliktin kartayiuina sebep boladi. 
Differentsirovka xam osmliktin osiui
Osimliklerdin xayuanatlardan ayirmashiligi sonda, ol 
omir boyi osedi, jana tkan`, organ payda etedi. Meristemanin tirishilik etiui uzak uakitka shekem 
boliniuin dauam etetugin initsial kletkalarga baylanisli. Apikal` (jokargi) meristema shakanin 
xam tamirdin ushinda jaylaskan. Lateral` (kaptal) meristema xar bir shakada tamirdp uzinina 
kletka katlamin payda etedi. Ogan daslepki lateral` meristemalar-prokabiy, peritsikl xam 
ekilenshi kambiy fellogen kiredi. Jas buuin araliginda xam japiraklarda interkalyar (aralik) 
meristemalar jaylasadi. Osimlik ziyanlansa ondagi meristema aktivlesip onnan taza tkan`, organ 
xatteki tolik organizm kayta tiklenedi.
 
Shaka  Morfogenezi
.
Morfogenezi yagniy osimliklerde forma payda boliu kletkanin 
(tsitogenez) genetikalik programmaslakan oz-ara saykeslengen osiu xam rauajlaniuina aytiladi.
 
Shakanin, japiraktin, bortiklerdin, gullerdin xam baskalardin tiykargi bolegi apikal` 
meristemada payda boladi. 
Shaka apeksi meristema kletkalarinan duzilegn bolip, olzinin ulkenligi, boliniui, 
metabolizmi boyinsha tunika xam korpuska bolinedi. Tunika yamasa mantiya bir, eki yamasa 
kop kletka katlami bolim, ol apeksti sirtinan kaplap turadi. Tunikanin sirtki kabatinan endermis 
payda boladi. Tunikanin ishinde jaylaskan barlik kletkalar korpuska kiredi. Apekstin barlik 

---