Microsoft Word Borchali-Folklor-ornekleri-dastanlar
Yüklə 2,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mahmud ALLAHMANLI filologiya elmləri doktoru, professor
11 Məhəmməd qoşdu bu dastanı deyim». Və yaxud da «Qaçaq İsa- xan» oxuyuruq: «Dünyagörmüş nənə-babalardan çox şey götü- rən, bu dastanı yaradan Zahid Ələmpaşalı illər uzunu zamanın çirkin əməlləri ilə barışmadı, öz elinin-obasının şənliklərində sevinib, yaslarında qəm çəkdi». Onu da əlavə edək ki, bu dastan- lardakı hadisələrin, eləcə də qaçaq hərəkatı ilə bağlı olan digər dastanların hamısı bu və ya digər dərəcədə çarizmə, sovetlər dönəmininin ilkin onilliklərində baş verənlərə bağlanır. Həmin zamanın hadisəsi kimi dastanlaşır. Və dastan ənənəsində daha yaxın zamanın nümunələri kimi maraqlı qənaətlərə gəlməyə imkan yaradır. Burada digər məsələ bizim dünya şöhrətli «Koroğlu» das- tanımızla bağlı olanlardı. Belə ki, kitabda «Koroğlu» dastanının «Ağcaquzu qolu» verilmişdir. Və xüsusi olaraq vurğulanır ki, «Aşıq Aslan Kosalının ifasında üçüncü variant». Son dövrlərdə «Koroğlu» dastanı ilə bağlı müxtəlif səpkili müsbət işlər görül- mədədi. Ancaq bu dastanla əlaqədər görülənlərin sırasında bir sıra uğursuzluqlarla səciyyələnən işlər də var. Necə gəldi «Koroğlu» adına yozumlar, təhlillər, şərhlər aparılır. Bir növ bunların mühüm bir hissəsi onun sarsıdılması, xalqın yaddaşında olanların zədələnməsi, sıradan çıxarılması məqsədi daşıyır. Bir qədər dərinə getdikdə mənəvi dəyərlərin sındırılması tendensi- yasını da ortaya qoyur. Ancaq unutmaq olmaz ki, «Koroğlu» Azərbaycan xalqının şah əsəridir. Ondakı hər bir epizod, mətn, şeir nümunələri xalqın ürəyinin parçalarıdır. Qiyməti heç nə ilə ödənilməyənlərdi. Folklorşünas E.Məmmədli müxtəlif illərdə Borçalı mahalının ustad sənətkarı Aşıq Aslan Kosalıdan «Kor- oğlu dastanının Ağcaquzu qolu»nu yazıya alması təqdirəlayiqdir və bu tip işlər foklorşünaslıqda son dövrün ən uğurlu hadisəsidi. Və belə yazıya almalara bir tarix kimi böyük ehtiyacımız var. Bunun dəyəri isə sabahlar üçün daha böyükdü. Kitabda verilən dastanların mühüm bir hissəsi məhəbbət dastanlarıdı. «Cahangir-Mələksima», «İsmayıl və Qızyetər», 12 «Yetim oğlu Məhəmməd», «Qul Əhməd», «Zərqam şah», «Piri- Hürü», “Səlim bəy”, “Mehdi bəy”, «Sam Şahzadə» dastan ənənəsində bizim zəngin şifahi yaradıcılığımızı bir qədər də zənginləşdirmişdi. Onu da etiraf edək ki, bu dastanlar mükəm- məllik baxımından klassik dastan nümunələri ilə birləşir. Bura- dakı epik təhkiyyə, şeirlərin mükəmməlliyi, yüksək sənət nümu- nəsi kimi maraq doğurması, dastan formullarına əməl olunması və s. məsələlər aşıq repertuarında hələ diqqət yetirilməli çox məsələlərin olmasını göstərir. Maraqlıdı ki, bu dastanların böyük əksəriyyətində hadisələrin başlanması uzaq şəhərlərlə bağlanır. Qəhrəmanın başına gələnlər, qarşılaşdıqları çətinliklər, baş verənlər axıra qədər təhkiyə hadisəsi olmaqla bitmir. Açılmalı olanlar bir istiqamətdə bunların mahiyyəti ilə bağlananlardı. Rellıqlara nə dərəcədə gedib çıxması hadisəsidi. Çünki bunlar bütünlükdə bədii düşüncənin məhsulu olmadan əlavə, xalqın tarixinə, keçmişinə bağlanmalarla da səciyyələnə bilər. Məsələn, «Cahangir-Mələksima» dastanında «Misir şəhərinin padşahı Ədil şahın övladı olmurdu», «Zərqam şah» dastanında «Sizə kimdən danışım, nədən söyləyim, Səmənğan şəhərindən və onun hökmdarı Xarəzm şahdan», «Sam Şahzadə» dastanında «Keçmiş zamanda Qəndilqala şəhərində ədalətli bir şah varmış. Bu şahın adına Tərkiman deyirlərmiş» başlanğıcları bir formul kimi özündə heç şübhəsiz maraqlı gizlinləri ehtiva edir. Və onu da əlavə edək ki, bütünlükdə təsadüfi fakt kimi dastanlarımıza gəlib düşməmişdi. Çünki bu dastanların mühüm bir hissəsində məhz toplandığı regionla bağlanmalar da var. Məsələn, «İsmayıl və Qızyetər» dastanında «Sizə hardan söhbət eliyək, kimdən söz açax, keçənnərdə Borçalı mahalının Faxralı şenliyində yaşayan İsmayıl Oruc oğlunnan». Və yaxud da «Piri-Hürü» dastanında oxuyuruq: «Ustadlar belə nağıl eliyirlər ki, bir vaxt Gürcüstan diyarının adı «Başaçıx olub». Bütün bunlar və bu kimi faktlar dastan ənənəsini, eləcə də məhəbbət dastanlarımızda yaşanan gizlinləri açmağa, haqqında bizləri düşünməyə səsləyir. Və daha 13 ciddi araşdırmaları aktuallaşdırır. Folklorşünas E.Məmmədlinin topladığı dastanlar da bütün komponentləri ilə bunu gərəkli edir. Dastanların sonunda verilən informasiyalar göstərir ki, E.Məm- mədli uzun illərdi bu toplama işi ilə məşğul olmuşdu. Və onların bir regiondan – Borçalıdan toplanması digər regionlarda da toplama işinin zəruriliyini ortaya qoyur. Folklorşünaslığın bu istiqəmətdə düşünməsini aktuallaşdırır. Tiflis məlum olduğu kimi, Qafqazın mədəniyyət mərkəzlərindən olubdu. On doqqu- zuncu əsrdə demək olar Tiflis ədəbi, mədəni mühiti Qafqazın düşünən beyni idi. Bu məsələnin bir tərəfidir və bu istiqamətdə də kifayət qədər tədqiqatlar aparılıbdı. Ancaq folklor mühitinin öyrənilməsi sahəsində nə qədər işlər görülsə də E.Məmmədlinin bu toplusu hələ görülməli çox işlərin olmasından xəbər verir. Birmənalı olaraq etiraf edək ki, Borçalı türk xalqlarının ruhunun dolaşdığı, mənəvi dəyərlərinin daha çox qorunduğu ocaqlar- dandı. Bu dəyərlər içərisində sazın yeri əlahiddəlikdi. Xalq min illikləri sazla, nəğməylə, sözlə, qara zurnanın sədaları altında gəlmişdi. Bir növ ilhamını ondan almışdı, sevincini, kədərini onunla ovundurmuşdu. Məclislərinin bəzəyinə çevrilmişdi. Xalq şairimiz O.Sarıvəlli «aşıq eldən alar öz nəfəsini» söyləyirdi. Elə Borçalı mühitinin ustadları da, folklorşünas, aşıq yaradıcılığının bilicisi Elxan Məmmədli də öz nəfəsini eldən almışdı. Keçən əsrin səksəninci illərindən bəri ustadların dilindən yazıya aldıqlarını, eldən topladıqlarını bu gün təzədən kitab kimi bağlayıb elə qaytarır. Fikrimizcə, el sevgisi, elə sevgi budur. Mahmud ALLAHMANLI filologiya elmləri doktoru, professor Yüklə 2,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|