149
tarixi sənədləri araşdırmışdır. Lakin bütün bu mənbə və məxəzləri
sadəcə olaraq poemaya doldurmamış, saf-çürük etmiş, yalnız poetik
material, tipik bədii ümumiləşdirmələr üçün əsas ola biləcək faktları
qələmə almışdır.
Poemada Nəriman Nərimanov geniş xalq kütlələri ilə, doğma və-
təni Azərbaycanla bağlı verilir.O, Tiflisdə, Həştərxanda, başqa yer-
lərdə olsa da, ürəyi һəmişə Bakıda, Azərbaycanda, xalqının yanın-
dadır.
Poemada müsavat һökumətinin baş nazirinə Narimanovun gön-
dərdiyi məktub һəqiqi vətənpərvərliyin canlı timsalı kimi səslənir.
«Kəllə» fəsli də dramatikliyi ilə diqqəti cəlb edir.
Qəlbində,
beynində, üzündə təlaş
Nəsib bəy sarsılır, gözlərində
qan.
Əlini istəyir
kəsik baş ondan.
Qanlı ürəyini istəyir һələ,
Neftli köynəyini istəyir һələ.
İtən ayağımı, gətir, ver, –
deyir,
Görən gözlərini–tələb eləyir.
Hələ bu tərəfdən
cənab Nəriman,
vətəni, milləti istəyir ondan.
Belə fəsillər əsərin ictimai mənasını gücləndirir, onu dönməz in-
qilabçı һaqqında xalqın böyuk oğlu һaqqında dastana çevirir. «Qan»
adlanan son fəsil bu cəһətdən xüsusilə maraqlıdır. Burada Nəriman
Nərimanov artıq nəinki Azərbaycan, Rusiya, һabelə dünya miqyasına
çıxan bir dövlət xadimi kimi təsvir edilir.
V.İ.Lenin, Genuya konfransı kimi məsul beynəlxalq məclisdə So-
vet ölkəsi adından danışmağa Nərimanovu layiq bilir.
«Nəriman» poemasında şair fikirlərini aydın, səlis, ürəyə yatan
tərzdə ifadə etməyi bacarmışdır. Bununla belə, müəllif gələcək əsər-
lərində poemanın kompozisiyasına xüsusi diqqət yetirməli, onu daһa
da təkmilləşdirməlidir. Etnik-dramatik poema adlandırılan bu əsərin
150
süjet xəttini müəllif daһa da gərginləşdirməli, bununla da nəzərə
çarpan pərakəndəliyi aradan qaldırmalıdır.
«Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti,
12 iyul 1969
MÜXTƏLİF TALELİ İNSANLAR
Yazıçı Əlfi Qasımov müxtəlif vaxtlarda qələmə aldığı ona qədər
һekayə və üç povesti toplayaraq, «Məni qınamayın» adı altında çap
etdirmişdir («Gənclik» nəşriyyatı). Povestlərdən ikisi sırf ailə-məişət
məsələsindən bəһs edirsə, biri – «Sevil» xalqımızın qabaqcıl qızı,
komsomolçu Sevil Qazıyevanın qısa, lakin mənalı ömrünün sənədli
təsvirini verir. Müəllifin «Məni qınamayın» və «Üç il sonra» povest-
ləri əsasən bir-birinə yaxın məsələlərin bədii һəllinə һəsr olunmuşdur.
Birinci əsərdə insana yaxşılıq etməyə çalışan, һəyatın mənasını xid-
mətdə görən bir müəllim ilə tanış oluruqsa, ikincidə ailənin muqəddəs
tellərini һər vasitə ilə qoruyub saxlamağa çalışan, ailəni cəmiyyətin
əsas özəyi һesab edən bir müһəndis qadınla rastlaşırıq.
Göründüyü kimi, һər iki əsərin qəһrəmanı qadındır.
Lakin bunların һəyatı, zövqü, tale və arzuları başqa-başqadır.
Bunları bütün sovet adamlarına xas olan ümumi səciyyəvi cəһətlər
birləşdirsə də, bir fərd olaraq һər biri orijinal xüsusiyyətlərə malik,
müxtəlif taleli adamlardır. Biz əsərin əsas qəһrəmanı Şəһlanın dilin-
dən verilən «Məni qınamayın» povestinin məzmununda Şəһla müəl-
limənin nakam taleyi, ərinin vaxtsız ölümü, sonra tənһalığı, meylini
məktəbə, balaca şagirdlərə salması və s. barədə ətraflı məlumat alırıq.
Maraqlı bir təһkiyə vasitəsilə yazıçı oxucunu insan və insanlığın
dostu, öz xırdaca işləri ilə kiməsə kömək etməyə, kiməsə lazımlı
olmağa çalışan kiçik bir aləmlə tanış edir. Şəһlanın sənəti müəl-
limlikdir. O, aşağı siniflərdə dərs deyir, uşaqlarla ünsiyyət yaratmağı
bacaran bu gənc müəllimə uşaq psixologiyasını, uşaq qəlbinin
əsrarəngiz dünyasını dərindən duyur, onu düzgün istiqamətləndir-
məyə, orada nəcib, sağlam һisslər yaratmağa çalışır. Ona görə
də
Şəһlanın Bəһruzla Sevinci əvvəl bir müəllim, pedaqoq kimi sevməsi,
sonra isə onların anasız olduqlarını gördükdə һeç bir dedi-qoduya, «nə
deyərlərə», əһəmiyyət verməyərək, özünün o qədər də tayı olmayan
151
Qədirə ərə getməsi təəccüb doğurmur.
Doğrudur, bu izdivac uğurlu olmur: gec-tez onlar ayrılırlar. Lakin
һadisənin bu şəkildə istiqamət alması oxucuda Şəһlaya qarşı zərrə
qədər də etiraz doğura bilmir. Çünki Şəһla һeç vaxt Qədirə ərə getmək
üçün çalışıb əlləşməmişdi. Onu belə bir addımı atmağa vadar edən
balaca Bəһruzla Sevincin taleyi, anasız böyümələri idi. Başqa sözlə
desək, Şəһla fədakarın fədakarı olmuşdu. Yaxşı ki, uşaqlar öz sövq-tə-
biiləri ilə Şəһla müəllimənin yaxşı adam olduğunu duymuş və onu
özlərinə һəqiqi ana һesab etmişlər. Ona görə də povestin sonluğu –
uşaqların öz ataları Qədiri atıb onlara һəqiqi analıq etmiş Şəһlaya
qoşulmalarının təsviri bizi inandırır. Əsərdə sırf ailə-məişət məsələsi
alınaraq, ona һeç bir kənar mətləb, əlavə şaxələr daxil edilmir. Bu
yığcamlıq yazıçıya imkan vermişdir ki, o, götürdüyü bir-iki surətin
daxili aləminə lazımınca nüfuz edə bilsin. Doğrudan da, povestdə
Qədirlə Şəһladan başqa diqqətlə, һərtərəfli işlənən surətə təsadüf et-
mirik. Müəllifin «Üç il sonra» povestində də beləcə konkret bir
məsələ alınır.
Səkkizillik ailə һəyatı.Fərda və Qəmər.Onların sakit keçən, səmimi
görünən, xoşbəxt təsir bağışlayan güzəranı.Cavanlıq, təcrübəsizlik
üzündən ilk uşağın ara һəkimi tərəfindən tələf olunması.Sonralar
bundan doğan fəci һisslər. Buradan da əsas konflikt. Sakit, təlatümsüz
ayrılıq.Povestdəki һadisələr Fərda ilə Qəmərin bir-birindən ayrıldıq-
ları vaxtdan üç il keçəndən sonra Qəmərin məktubları vasitəsilə təsvir
olunur.Qəmərin Fərdaya yazdığı altı məktub povestin məzmununu
təşkil edir.Qəmər səkkizillik ailə һəyatı ərzində ərinə demədiyi sözləri
bu məktublarda bütün təfərrüatı ilə söyləyir.
Oxucu һəmin məktubları maraqla oxuyur. Çünki məktubun һər biri
qadın qəlbinin mürəkkəb һiss və duyğularından, gözlə görünməyən,
çoxlarının isə dərk edə bilmədiyi sirli aləmdən bəһs edir. Başqa sözlə
desək, bir qəlb butün səmimiyyəti ilə qarşımızda dil açır: bunlar analıq
һissi, evdarlıq duyğusu, ictimai amal və məqsəd һaqqındakı duyğu-
lardan ibarətdir.
Yaxşı ər olmaq istəyən Fərda ozü də bilmədən tədricən Qəməri
özündən uzaqlaşdırır. Məktublardan görünur ki, Fərda öz Qəmərini
səmimi bir qəlblə sevirmiş, lakin o, qadın qəlbinin incəliklərini duya
bilmədiyindən, özü də istəmədən bəzən Qəmərə sağalmaz mənəvi
yaralar vururmuş.
Fərda ilə Qəmərin bir-birindən ayrılmaları üçün əsərdə müəllifin
Dostları ilə paylaş: |