Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
129 
alıyorlar... Elbette, bu okulların bu durumda kusurları da faz‐
la,  ama  umut  var,  İrevan  halkı  az  zamanda  okulların  her  bir
ihtiyacını karşılar.
162
Firudin  Bey  Köçerli’nin  "Azerbaycan  Edebiyatı"  kita‐
bında  İrevan'da  bulunan  bazı  okullar  hakkında,  özellikle  de
İrevan'da okul açan Meşedi İsmail Kazımzade ve Mirze Kazım
Esgerzade gibi aydınlar hakkında ayrıntılı bilgi veriliyor.
Firudin Bey’in yazdıklarına göre, İrevan'ın zengin tacir‐
lerinden  biri  olan  Meşedi  İsmail  Kazımza’de  1846  yılında
İrevan'da  doğdu.  O,  şair,  gazeteci  ve  eğitmen  olarak  bilinen
Mirza Muhammed Nahçıvani’nin okulunda eğitim alarak Fars
ve Türk dillerini mükemmel öğrenmişti. 1866 yılında Meşedi
İsmail İrevan Okulu’nda şeriat ve Türk dili öğretmeni olarak
çalışmasının  yanı  sıra,  kendisi  de  okul  açmıştır.  F.Köçerli
İrevan Gimnaziyasına öğretmen tayin edildikten sonra sık‐sık
Mirza  İsmail'in  yanına  gittiğini,  onun  derslerde  nasıl  şevkle
öğretim  yaptığını  gözlemlediğini  yazıyor.  Meşedi  İsmail
Kazımzade  eski  usul  eğitimin  kusurlarını  anlamış,  usul‐sövti
(yani harflerin söz gibi değil, ses gibi telaffuz edilmesi) ile eği‐
tim  vermek  için  bir  alfabe  hazırlamıştı.  Onun  bu  adımı  mo‐
dernlik karşıtı olanlar tarafından eleştirilse de, Meşedi İsmail
bunlardan  etkilenmemiş  faaliyetini  sürdürmüştü.  "Bezmi"
takma ismi ile şiirler yazan Meşedi İsmail Kazımzade 1888'de
İrevan'da vefat etmiştir.
F.Köçerli’nin  İrevan'da  okul  açan  Mirza  Kazım
Esgerzade  hakkında  verdiği  bilgiden  de  anlaşılıyor  ki,  1832
yılında Serap kentine yakın Berağuş kasabasında doğan M.K.
Esgerzade ilk eğitimini Tebriz şehrinde aldıktan sonra, genç‐
liğinde  İrevan  kentine  gelmiş,  İran'ın  orada  bulunan  konso‐
losluğunda büro işlerinde çalışmıştır. Sonra özel okul açarak
                                                            
162
 Firudin bəy Köçərli, Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1963, s.33.
NAZİM MUSTAFA 
 
130
öğretmenlik  yapmıştır.  Usul‐sövti  ile  eğitim  veren  Mirza  Ka‐
zım  hakkında  F.Köçerli  şöyle  yazıyor:  "Mirza  Kazım'ın  okulu
bütün  İrevan  halkının  beğenisini  kazanmıştır  ve  elhek  (yani
muhakkak) ol Sayın şüğlü (yani meslek) sanatında bir kusur
işlememiş ve canü dilden öğretisi etfala (yani çocuklara) eği‐
tim  vermiştir".  F.Köçerli  M.K.  Esgerzade  ile  yakın  dost  oldu‐
ğunu,  onun  usul‐tatbikatta  daha  fazla  bilgi  ve  beceri  kazan‐
mak  için  İrevan  Erkekler  Gimnaziyası`nın  Müdürü
Brajinnikov’un  izniyle  F.Köçerli’nin  kendisinin  ve  hazırlık
sınıfının çok yetenekli ve usta öğretmenlerinden Çistyakov’un
derslerini  dinlediğini  yazıyor.  F.Köçerli  Mirza  Abbas
Mehemmedzade’ye istinaden Mirza Kazım'ın 5 cilt kitap yaz‐
dığını,  onlardan  dördünün  çocukların  eğitimine  adadığını
yazıyor. Mirza Kazım'ın baskısı yapılmayan kitaplarının adları
şöyleydi: "Bilimsel olarak", “Serfü nehvi‐farsi", "Bilimsel bela‐
gat",  "Tiyatro  hikayesi",  "F.Köçerli  Mirza  Kazım'ın  şeriat  ku‐
rallarına adadığı kitabının aynı dönemde okullarda ders kita‐
bı  olarak  okutulan  "Camei‐Abbasi"  kitabından  üstün  olduğu
kanaatinde  olduğunu  yazıyor.  F.Köçerli  Mirza  Kazım'ın  tüm
bu  kitaplarının  dışında  ilköğretim  sınıfları  için  Türk  dilinde
düzyazı ve nazımla bir kitapçık da hazırladığını, bu kitapçığa
küçük  hikayeler,  masallar  ve  kendisinin  de  yazdığı  dizgileri
(çocuklar için yazılan, fakat teması olmayan, isimlerin, eylem‐
lerin,  imgelerin  tekrar  edildiği  şiir  formu)  dahil  ettiğini  yazı‐
yor.
F.Köçerli  özel  olarak  şunu  vurguluyor,  Mirza  Kazım
Arap  alfabesinin  değiştirilmesi  meselesini  çok  önemli  bulu‐
yor, modernleşememenin sebebini Mirze Feteli Ahundov gibi,
alfabenin  kusurlu  olmasında  görüyordu.  Mirza  Kazım
1892'de İrevan'da yayılan veba hastalığından ölmüştür.
F.Köçerli Ahund Mirza Ali'nin de Mirze Kazım’la eş za‐
manda  İrevan'da  okul  açtığını  yazıyor.  Ahund  Mirza  Ali  de

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
131 
Mirze  Kazım  gibi,  Çistyakov’un  yanına  giderek,  ondan  laik
eğitim sistemini öğrenir.
163
İrevan'da faaliyet gösteren özel okullardan biri de 1877
yılında  Sofya  Stasyuleviç`in  açtığı  yatılı  okulu  idi.  S.Zelinski
yukarıda adı geçen "İrevan kenti" makalesinde şehrin ilk özel
yatılı  okulu  tesisçisinin  ona  söylediklerini  kaleme  almıştır
(s.52‐53).  S.Stasyuleviç  Nahçıvan'da  yaşarken  Kalbalı  Han
Nahçıvanski  ile  tanışmış  ve  onun  iki  çocuğunun  eğitimi  ile
bireysel olarak ilgilenmişti. Ondan memnun kalan Kalbalı Han
Sofiya’ya  İrevan'a  gitmesini  ve  Müslüman  çocuklarının  eğiti‐
mi ile meşgul olmasını  önerir. İrevan'a  gelen Sofya öncelikle
Müslüman çocuklar için yatılı okulu açmaya yardım etmeleri
maksadıyla  yerel  hanlara  müracaat  eder,  fakat  onlardan
olumlu cevap alamaz. Zelinski daha sonra şöyle yazıyor, "Şefi
Bey  adlı birisi ek  öğrenciler bulmak amacıyla Sofya`dan  öğ‐
rencilere ücretsiz eğitim vermesini rica ediyor. Sonuçta Sofya
ev kiralayarak eğitim vermeğe başlar ve ikinci yılın sonunda
15  öğrencisi  olmuştur.  Sofiya’nın  derslerdeki  başarısı  ve  ço‐
cuklara  gösterdiği  annelik  duyguları  karşılığında  Müslüman
öğrencilerin sayısı daha sonra 45’e ulaşıyor. Onun yatılı oku‐
lunda progimnaziyaya dahil olan öğrenciler oranın en iyi öğ‐
rencileri  olarak  biliniyordu.  Kazandığı  başarılarından  dolayı
Ermeniler  ve  Ruslar  da  kendi  çocuklarının  Sofiya’nın  yatılı
okuluna
gönderiyorlardı.
1877‐1880
yıllarında
S.
Stasyuleviç’in yatılı okulunda 58’i Azerbaycanlı, 43'ü Ermeni,
4'ü Rus olmak üzere toplam 105 öğrenci eğitim‐öğretim gör‐
müştür.
1880 yılında açılan İrevan İlkokulu 1900 yılında üç sı‐
nıflı Puşkin Okulu’na dönüşmüştü. 1901 yılında Puşkin Okulu
bünyesinde pazar günü okulu açılmıştı. Okula 16‐50 yaş arası
                                                            
163
 Firudin bəy Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı. a.g.e., s.203‐213.
NAZİM MUSTAFA 
 
132
her  İrevanlı  öğrenci  olarak  alınabiliyordu.  Puşkin  Okulu’nda
Rus  ve  diğer  dillerle  birlikte,  Azerbaycan  dili  de  okutulmak‐
taydı. Mirza Hüseyin Ahundov okulun Müslüman bölümünün
müdürü olmakla birlikte, Türkçe öğretmeni olarak da faaliyet
göstermiştir.  Ermenistan'da  Sovyet  yönetiminin  kurulmasın‐
da aktif yer almış olan Salih Güllicinski Puşkin okulunun me‐
zunu olmuştu.
3 Kasım 1881 yılında bünyesinde iki sınıf olmak üzere
İrevan Öğretmenler Seminariyası`nın I sınıfının açılışı olmuş‐
tur.  Seminariyanın  ilk  Müdürü  Jacob  Suşevskin’in  çabaları
sonucunda  birinci  yıl  seminerde  9  öğretmen  ve  42  öğrenci
olmuştur.  1882  yılında  seminerin  II.  sınıfı,  1883  yılında  III.
sınıfı  açılmıştır.  Kafkasya'da  bulunan  tüm  öğretmenler
seminariyası gibi, İrevan Öğretmenler Seminariyası da 4 sınıf‐
tan oluşmuştur.
İrevan  Öğretmenler  Seminariyası`nın  hocalarının  ço‐
ğunluğu  Gürcistan`dakı  Gori  Öğretmenler  Seminariyası`nın
mezunları  olmuştur.  Seminariyanın  yönetmenliğine  göre,  bu
eğitim  ocağına  ancak  erkek  öğrenciler  kabul  ediliyordu.
Seminariyada  ayrıca  ilkokul  da  faaliyet  gösteriyordu.  Öğret‐
menler  pedagojik  deneyimlerini  okulda  kazanıyorlardı.
Ordubad  Okulu  bu  öğretmenler  için  staj  okuluydu.
Seminariyada çeşitli disiplinlerden öğretim yapılmakla birlik‐
te,  bazı  meslekler  ‐  marangoz,  ciltleme,  çiftçilik  ve  ipekçilik
konularında  da  gönüllü  olarak  eğitim  veriliyordu.
164
Kafkas
Okulları  için  öğretmen  hazırlayan  İrevan  Öğretmenler
Seminariyası`nın  durumuna  dair  1895  yılında  hazırlanan
raporda,  1884‐1895  yıllarında  seminariyadan  123  kişinin
mezun olduğu ve bunların 25’nin Azerbaycanlı, geri kalanla‐
rının  ise  diğer  etniklerin  temsilcileri  olduğu  yazılmıştır.
                                                            
164
 Misir. Mərdanov, Azərbaycan təhsil tarixi. I cild, Bakı, Təhsil, 2011, s.
91.

---