II International Congress
337
gelirlerin bütçedeki payında azalmaya neden
olmuştur. Son yıllarda izlenen politikalar mer-
kezi idarenin kontrolünü arttırmıştır.
Bu faktörlerden ilk ikisi, Rusya için de uzun
vadede ucuz enerji alternatifleri sağlama gerek-
liliğini doğurmaktadır. Şöyle ki, zengin doğalgaz
kaynaklarına sahip olmakla beraber Rusya, ucuz
ithal gazla iç piyasadaki ihtiyacı karşılamak ve
kendi doğalgazının çok daha büyük bir kısmını
da çok yüksek fiyatlarla batılı pazarlara ihraç
etmeye dönük bir politika izlemektedir. Zira,
doğalgaz ihraç hakkının tamamını elinde bulun-
duran Gazprom ürettiği doğalgazın yaklaşık
2/3’ünü iç piyasaya satmakla beraber elde ettiği
gelirlerin yaklaşık 2/3’ünü ihraç gazdan sağla-
maktadır. Şirket iç pazardaki ihtiyacı karşılama
sorumluluğundan kaçamayacağına göre, ucuz
ithal gaz sağlama politikasına yönelmiştir. Dola-
yısıyla, Hazar gazı bu politikanın gerçekleştiril-
mesi için en ideal seçenektir.
Gazprom, dolayısıyla Rusya, için bu poli-
tikanın hayata geçirilmesini kolaylaştıracak pek
çok koz bulunmaktadır. Đlk olarak, günümüz
itibariyle, bölge devletleri ürettikleri gazın çok
büyük bir miktarını batılı pazarlara Gazprom
kontrolündeki yollardan ve Rusya üzerinden
pazarlayabilmektedir. Mevcut hatların kapasitesi
ise hem bölge devletlerinin hem de Rusya’nın
ihraç hedeflerinin aynı zamanda karşılanması
için yeterli değildir. Rusya kendi ihraç ettiği
gazın geçişine öncelik vererek, bölge devletle-
rinin bu yollardan daha fazla gaz ihracatı ger-
çekleştirmelerine engel olmaktadır. Bu alternatif
yollar yaratılmaması durumunda, bölge devletle-
rinin Rusya dışında doğalgaz ihracatı yapama-
yacakları anlamına gelmektedir. Ayrıca bu du-
rum, Rusya’ya düşük birim fiyat uygulanması
konusunda pazarlık olanağı vermektedir. Bir di-
ğer Rusya’yı avantajlı kılan faktör de bölgedeki
gazın kalitesinin Rus gazına kıyasla düşüklüğü-
dür. Gaz içeriğinde yüksek miktarda bulunan kü-
kürdün üretim maliyetlerini arttırması, alternatif
hatlar inşa edilerek batılı pazarlara bölgedeki
gazın taşınmasının karlılığı konusunda tartışma-
lara yol açmıştır. Bu bölge devletlerini Rusya’ya
doğalgaz satımına zorlamaktadır. Yine, Hazar’ın
hukuki statüsüne ilişkin belirsizliğin çözümü için
tüm kıyı devletlerinin uzlaştığı ortak bir yolun
bulunmayışı da bir diğer bir faktördür. Rusya
bazı kıyı devletleri ile ikili anlaşmalar yaparak
kendi lehine bölge devletleri ile olan alışverişi
kolaylaştırmaya çalışmıştır. Ancak, statünün
belirsizliği alternatif projelerin batılı devletler,
büyük enerji şirketleri ve finansal kurumlar ta-
rafından desteklenmesini güçleştirmektedir. Son
olarak, teknik ve hukuki problemlere dayalı
faktörlerin dışında bölgedeki siyasal yapı da
Rusya’nın enerji başta olmak üzere, farklı
alanlarda bölge ülkeleri ile olan ilişkilerin ve
işbirliğinin gerçekleştirilmesine yardımcı olmak-
tadır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardın-
dan, bölge devletlerinin çoğunda otoriter yöne-
timler ortaya çıkmıştır. Bölge ülkelerindeki ener-
ji sektörleri de bu otoriter yönetimlerin kontro-
lündedir. Özellikle bağımsızlıklarının ilk yılla-
rında, Rus etki alanından çıkmak isteyen bu
devletler batılı devletler ile yakınlaşmaya çalış-
mış, özellikle petrol alanında Batı ve özellikle
Amerika desteği ile Rusya bağımlılığı asgari
düzeye çekecek adımlar atılmıştır. Bakü-Tiflis-
Ceyhan boru hattı bu bağlamda önemli ve an-
lamlı bir örnektir. Ancak, otoriter rejimlerin de-
vamı Batılı devletlerin desteğinde azalmaya ne-
den olmuştur. Örneğin, Mayıs 2005’teki Andican
olayları sonrası Özbekistan’daki Kerimov reji-
mine karşı batıdaki tepkiler artmış, 14 Kasım
2005’te Rusya ile imzalanan stratejik işbirliği
anlaşması ile Özbekistan Rusya’ya yaklaşmıştır.
Sonuç olarak, iç ve dış pek çok faktöre bağlı
olarak biçimlenen Rus doğalgaz politikası, son
dönemde izlenen etkili diplomasi ve yukarıda
bahsedilen faktörlerin etkisi altında bölgede et-
kili olmaktadır. Ülkenin bölgede enerji alanında
elde ettiği ve kazanımlar, politik ve stratejik
alanlarda da önemli kazanımları beraberinde
getirmiştir. Şimdi, Rusya’nın bölgede artan kont-
rolünün ne düzeyde olduğunu inceleyebiliriz.
2. RUSYA BÖLGEDEKĐ KONTROLÜNÜ
ARTTIRIYOR: HAZAR DOĞALGAZINA
ALTERNATĐF YOLLAR ARAYIŞININ
SONU MU?
Son yıllarda yapılan anlaşmalarla, Rus do-
ğalgaz tekeli Gazprom’un Orta Asya ülkelerinin
doğalgaz sektöründeki etkisini çok büyük oranda
arttırdığı gözlemlenmektedir. Gazprom etki
alanını, doğalgaz geçiş yollarının kontrolünü
sağlayarak, bu ülkelerde kurulan ortak şirketler
ya da ülkelerin devlet şirketlerinde hisseler edin-
mek yoluyla genişletmiştir. Şirket, Orta Asya
ülkelerindeki doğalgaz keşif, çıkarma, üretim ve
ulaştırma faaliyetlerinde aktif bir şekilde rol
almaktadır. Ayrıca bu ülkelerde üretilen doğal-
gazın büyük bir kısmını kendisinin satın almasını
sağlayacak anlaşmalar da yapılmıştır.
Bu ülkelerin başında zengin doğalgaz kay-
naklarına sahip olan Türkmenistan gelmektedir.
Ülkenin ürettiği doğalgazın büyük bir kısmının
Gazprom’a satışını öngören anlaşmalar yapılmış-
tır. Ülkenin doğalgaz sektöründeki Gazprom et-
kisinin temelleri, 1995 yılında Türkmenistan
hükümeti, Gazprom ve Gazprom sermayesiyle
Dostları ilə paylaş: |