II International Congress
339
ile atılmıştır. Đşbirliği kapsamının genişletilme-
sini öngören düzenlemelerin yapılmasının ardın-
dan, anlaşma 6 Ekim 2004 tarihinde Putin ve
Kerimov tarafından onaylanmıştır. Anlaşmaya
göre, 2003 yılında Özbekistan’ın Rusya’ya 5
milyar m
3
doğalgaz ihracatı yapması ve bu
miktarın 2010 yılı itibariyle 10 milyar m
3
’e
çıkarılması hedeflenmiştir. Anlaşmanın ardından
Gazprom, şirketi ve dolayısıyla Rusya’yı böl-
gede kalıcı kılacak girişimlerde de bulunmuştur.
23
Gazprom’un ülkedeki faaliyetlerinin ve
etkinliğinin arttığı gözlenmektedir. 2005 yılında
Üstyurt’daki doğalgaz yataklarının işletilmesi
için 1,2 milyon dolar tutarında, ülkenin ihraç
ettiği doğalgazın miktarını arttırabilmesini sağla-
yacak doğalgaz hatlarının modernleştirilmesi
için 1,5 milyon dolar tutarında yatırım yapılacağı
açıklanmıştır.
Anlaşma ile Gazprom, kendi ürettiği do-
ğalgazın daha büyük bir kısmının ihracatını
sağlamak üzere diğer ülkelerden ucuz doğalgaz
ithalatı yapmaya yönelik politikalarını hayata
geçirmek için önemli bir adım atmıştır. Özbe-
kistan’dan 2010 yılına kadar artan miktarlarda
doğalgaz ithalatı yapılması konusunda anlaşma
sağlanmıştır. 2003 yılında 1,27 milyar m
3
düze-
yinde olan doğalgaz ihracatı 2005 yılında 7
milyar m
3
’e çıkmıştır. Ayrıca anlaşmayla, ülke-
deki doğalgaz kaynaklarının keşfi, üretimi,
doğalgaz hatlarının yenilenmesi projelerine aktif
katılım, ülkeden geçen Orta Asya doğalgazının
23
Bu anlaşma ile karara bağlanan diğer konular da şunlardır:
Üstyurt bölgesindeki doğalgaz keşif, çıkarma ve üretim
konularında Gazprom ile ortak projeler üretilmesi
kararlaştırılmıştır. Türkmenistan ile Nisan 2003’de yapılan
anlaşma uyarınca 2028 yılına kadar ülkeden Gazprom’un
ithal edeceği yaklaşık 2 trilyon m
3
doğalgazın Özbekis-
tan’dan geçen kısmının Gazprom tarafından yönetilmesi
ve mevcut hatların kapasitesinin 2007 yılına kadar iki
katına çıkarılması öngörülmüştür. Ayrıca, Özbek doğalga-
zının ihracatını kontrol eden ve %51’i devlete ait olan
Uztrangaz’ın hisselerinin %44’ünün Gazprom’a muhte-
mel satışı konularında anlaşma sağlanmıştır. Bkz.: Energy
Charter Secretariat, a.g.e., s.67.
Şirket hisselerinin %44’ünün doğrudan Gazprom’a satışı
gerçekleşmemiştir. Ancak, Gazprom ülke doğalgaz sek-
töründe faaliyet gösteren bazı şirketlerin büyük hisse-
lerine talip olmuştur. Örneğin, Uztransgaz’ın da hisse-
darlarından olan %95’i devlete ait olan Avtogaz şirke-
tinin, özelleştirilmek istenen %70’lik payının Gazprom
tarafından satın alınması için Ağustos 2004’te görüş-
meler yapılmıştır. Bkz.: “Gazprom Hoçet Zapravlyat
Uzbekov”, Kommersant, 5 Ağustos 2004, s. 5.
Yine, 26 Eylül 2005’te Aleksey Miller’in Đslam Kerimov
ile yaptığı görüşmenin ardından, Gazprom’un Özbekis-
tan doğalgaz sektöründeki özelleştirmelere katılmak
istediği açıklanmıştır. Bkz.: “President of Uzbekistan
Meets head of Uzbekistan”, UZA Uzbekistan National
News Agency, 26 Eylül 2005, (çevrimiçi)
http://www.
uza.uz/eng/news/?id1=5341
, 18 Ağustos 2006.
dış pazarlara ulaştırılması konularında Gaz-
prom’a geniş haklar verilmek suretiyle, şirketin
Özbek doğalgaz sektöründeki faaliyet alanını
genişletmesine olanak sağlayacak koşullar yara-
tılmıştır.
Gazprom ile yapılan anlaşmanın ardından
Özbekistan’ın yaptığı diğer doğalgaz ihraç anlaş-
maları da değişikliklere uğramıştır. Gazprom
bizzat kendisi Özbek doğalgaz üretim ve Pazar-
lama faaliyetlerindeki etkisini arttırdığı gibi,
kısmen ya da tamamen sahip olduğu şirketler
kanalıyla ülkenin doğalgaz ihracatını da kontrol
etmeye başlamıştır.
24
28 Eylül 2005 tarihinde, Uztransgaz şirketi
ile Gazprom arasında 2006-2010 yılları arası
dönemde ülkeden geçecek Türkmen ve Özbek
doğalgazının miktarını ve doğalgaz ihracatının
koşullarını belirleyen beş yıllık bir anlaşma ya-
pılmıştır. Böylece Gazprom, ülkeden ihraç edi-
24
Örneğin, 1997 yılından 2001 yılına kadar ülkenin Kaza-
kistan’ın güneyine, Rusya’ya ve Ukrayna’ya yaptığı
doğalgaz ihracatını kontrol eden Đsviçre şirketi Gazpex
kontrolünü kaybetmiştir. 2001 yılı başından itibaren
Gazprom sermayesi ile kurulan Đtera liderliğindeki
Donbass International Union, Debis (Almanya) ve
Zeromax (ABD)’nin yer aldığı konsorsiyum Ukrayna’ya
yapılacak doğalgaz ihracatını kontrol etmiştir. 2003
yılında ise Gazprom, Ukrayna’ya olan doğalgaz ihracatı
üzerindeki Đtera kontrolünü engelleyen girişimlerde
bulunmuş ve doğrudan ya da dolaylı olarak ülkeye yapı-
lan doğalgaz ihracatının Euraltransgaz (Macaristan)
tarafından yapılmasını sağlamıştır. Şirkete Vneşneko-
nombank tarafından 227 milyon dolarlık kredi sağlan-
mış; şirket bu kredilerle Kazakistan ve Özbekistan’dan
doğalgaz ithalatı yapmıştır. Mart 2004’de Özbekistan’-
daki ofisini kapatan Đtera’nın pazardan tamamen
çekilmesi sağlanmıştır. Bkz.: Energy Charter Secretariat,
a.g.e., s.67-68.
Orta Asya’dan alınan düşük fiyatlı doğalgazı özellikle
Polonya pazarında satan Euraltransgaz şirketinin Orta
Asya’dan Ukrayna’ya doğalgaz ulaştırma faaliyetleri de,
2004 tarihinde Ukrayna doğalgaz tekeli Naftogaz Ukraynı
ve Gazprom tarafından kurulan Đsviçre’de kayıtlı
Rosukrenergo şirketinin kontrolüne geçmiştir.
24
Naftogaz
Ukraynı ve Gazprom arasında 4 Ocak 2006 tarihinde
yapılan anlaşma ile Özbekistan’ın Ukrayna’ya yapacağı
doğalgaz ihracatının miktarı da belirlenmiş; buna göre
ülkeden yıllık olarak 7 milyar m
3
’e kadar doğalgaz
ihracatı yapılması bunun Gazprom’un ihracat faaliyetlerini
yürüten Gazpromexport tarafından gerçekleştirilmesi
garanti altına alınmıştır. Adı geçen Rosukrenergo’nun ise,
Gazprom’dan satın alacağı doğalgazı Ukrayna’ya satışı
kararlaştırılmıştır. Gazprom’un vergi sorumluluğunu
azaltmak ve doğalgaz alım ve satım sözleşmelerinde
uygulanacak birim fiyatlarda devlet müdahalesini
azaltmak istemesi nedeniyle, birçok yolsuzluk iddiasına
hedef olan üçüncü şirketler yoluyla doğalgaz alışverişinin
yürüttüğü iddia edilmektedir. Bkz.: Taras Kuzio, “Tangled
Russian-Ukrainian Gas Deals Provide Oppurtinities for
Corruption, Influence”, Eurasia Daily Monitor,
Jamestown Foundation, 19 Ağustos 2005, (çevrimiçi),
http://jamestown.org/edm/article.php?article_id=2370177
,
3 Şubat 2006.
Dostları ilə paylaş: |