Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

47 

Đbtidai ortaqçı mülkiyyət nəzə riyyəsinə  görə, 

insanlıq  tarixi  mülkiyyət  yönündən  vəhşə t 

(savage ry),  barbarlıq  (barbarism)  və   sivili-

zasiya  (civilisation)  dövrü  olmaqla  başlıca  üç 

dövrə ayrılır. Đnsanlar vəhşə t dövründə təbiətdə 

öz özünə yetişmiş qabıqlı və qabıqsız meyvə və 

kökləri toplayaraq, icad etdikləri yay və oxlarla 

heyvan  və  balıqları  ovlayaraq  yaşayırdılar.  Du-

lusçuluqla  başlayan  barbarlıq  dövründə  isə, 

insanlar  heyvanları  əhliləşdirmişlər,  torpaq 

üzərində  kənd  təsərrüfatı  ilə  əlaqədar  istehsal 

faaliyyətlərinə  başlamışlar;  bu  surətlə  əldə  et-

dikləri  heyvan  və  bitki  məhsulları  ilə  həyat-

larını  sürdürmüşlər.  Yazının  kəşfi  və  istifadə-

siylə birlikdə sivilizasiya dövrü başlamışdır. Bu 

dövrdə ilk əvvəllər, klan, qəbilə və ailə  əsasına 

söykənən  ümumi  mülkiyyət  vardı  (Güriz ,  2), 

daha  sonraları  isə  ailə  əsasına  söy-kənən 

ümumi  mülkiyyət  şəxsi  mülkiyyətə  cev-

rilmişdir.  Đlk  dövrlərdə  müəyyən  daşınar  mal-

larda  görülən  şəxsi  mülkiyyət  tədricən  digər 

daşınar  və  daşınmaz  mallara  da  sirayət  etmiş, 

bu  proseslər  nəticəsində  torpaq  üzərində  də 

şəxsi mülkiyyət  meydana gəlmişdir (Güriz, 3).  

Bu nəzəriyyə tərəfdarlarına görə; “ inhisarçı” və 

“fərdi” olan, miras yoluyla və satın alma yoluyla 

özgəninkiləşdirilə  bilən  mülkiyyət  “ dominium”, 

şəxsi  mülkiyyət  anlayışı  çox  daha  yeni  bir 

məfhumdur.  Bu  nəzəriyyə tərəfdarları  xüsusilə  

torpaq mülkiyyətinə çox yeni bir anlayış nəzəri 

ilə  baxırlar.  Belə  ki,  kənd  təsərrüfatı  qəbilə 

mülkiyyəti dövründə başlamış və inkişaf etmiş-

dir.  Malikin özünün  şəxsi mülkiyyətindəki tor-

paq  üzərində  təsərrüfat  ilə  məşğul  olması,  in-

sanlıq  təkamülünün  daha  sonrakı  mərhələlərinə 

təsadüf edən istisnai bir hadisədir (Güriz , 4). O 

halda,  mülkiyyətin  bu  inkişaf  tarixinə  baxıl-

dıqda,  onun  sivilizasiyanın  bir  meyvəsi və  əla-

məti olduğu nəticəsinə gəlmək təbiidir. 

Đkinci nəzəriyyə,  ibtidai  ortaqçı  mülkiyyət   nə-

zəriyyəsini rədd edən tə biə t nəzəriyyəsidir. T ə-

biət  nəzəriyyəsi tərəfdarlarına  görə  qədim  dövr 

icmalarına  aid  tapıntıların  böyük  əksəriyyəti, 

ümumi  və  ibtidai  bir  qəbilə  mülkiyyətinin var-

lığını  sübuta  yetirə  bilmir.  Bundan  başqa  mü-

asir  dövrdə  vəhşi  və  ibtidai  insan  icmalarında 

ümumi  mülkiyyət  önəmli  bir  yer tutsa  belə,  bu 

durumu  keçmişin  davamı  sanmaq  da  yanıldıcı 

ola bilər. Qaldı ki, torpağın heç kimə aid olma-

dığı  dövrlərdə  qəbilələr  torpağın  deyil,  ondan 

əldə  edilən  məhsulun  mülkiyyətinə  sahib  olur-

dular.  Hətta  bu  halla  ancaq sami və slav  icma-

larının bir qismində qarşılaşırıq.  Buna müqa bil,  

yunan və latın kökənli icmaların qədimdən bə-

barbarlık  (barbarism)  ve   uygarlık  (civilisa-

tion)  dönemi  olmak  üzere  başlıca  üç  döneme 

ayrılmaktadır.  Đnsanlar  vahşet  döneminde  ta-

biatta  kendi  kendine  yetişmiş  kabuklu  ve  ka-

buksuz  yemiş  ve  kökleri toplayarak,  icat  ettik-

leri  yay  ve  oklarla  hayvan  ve  balıkları  avla-

yarak  beslenmişlerdir.  Çömlekçilikle  başlayan 

barbarlık  döneminde  ise,  insanlar  hayvanları 

evcilleştirmişler,  toprak  üzerinde  tarımsal  üre-

tim  yapmaya  başlamışlardır;  bu  suretle  elde  et-

tikleri  hayvansal  ve  bitkisel  ürünlerle  hayat-

larını  idame  ettirmişlerdir.  Yazının  icadı  ve 

kullanılmasıyla  birlikte  uygarlık  dönemi  başla-

mıştır.  Bu  dönemde  ilk önceleri, klan, tribu  ve 

aile  esasına  dayanan toplu  mülkiyet  doğup  ge-

lişmiş  (Güriz ,  3),  daha  sonraları  ise  aile  esa-

sına  dayanan  toplu  mülkiyet  ferdî  mülkiyete 

dönüşmüştür.  Đlk  zamanlarda  belirli  taşınır 

mallarda  görülen  ferdî  mükiyet  giderek  diğer 

taşınır ve taşınmaz mallara da sirayet etmiş, bu 

gelişmeler  sonucu  toprak  üzerinde  de  ferdî  ve 

özel mülkiyet doğmuştur (Güriz, 2).  

Bu  görüş  taraflarına  göre;  “ inhisari”  ve  “kişi-

sel”  olan,  miras yoluyla ve  satımla  başkalarına 

intikal  edebilen  mülkiyet  “ dominium”,  kısaca 

ferdî  mülkiyet  anlayışı  çok  yeni  bir  olgudur. 

Özellikle  toprak  mülkiyetine  çok  yeni  bir  ku-

rum  nazarı  ile  bakılmaktadır.  Zira,  tarım  ko-

mün  mülkiyeti  döneminde  başlamış  ve  geliş-

miştir.  Malikin  kendi  özel mülkiyetindeki  top-

rak  üzerinde  tarım  yapması  insanlık  evriminin 

daha  sonraki  safhalarına  tesadüf  eden  istisnai 

bir  olaydır (Güriz ,  4).  Şu  halde,  mülkiyetin  bu 

gelişme  sürecine  bakıldığında,  onun  uygarlığın 

bir  ürünü  ve  göstergesi  olduğu  sonucuna  var-

mak gerekir. 

Đkinci  görüş,  ilkel  ortakçı  görüşü  reddeden 

Doğal görüştür. Doğal görüş taraftarlarına göre 

eski  çağ  toplumlarına  ait  belgelerin  büyük  ço-

ğunluğu, ilkel ve genel bir komün mülkiyetinin 

varlığını gösterecek güçte değildir. Bundan başka 

çağımızdaki  vahşi  ve  geri  kalmış  topluluk-

larda  ortak mülkiyet önemli  bir  yer  tutsa  bile, 

bu  durumu  geçmişin  devamı  sanmak  da  yanıl-

tıcı  olabilir.  Kaldı  ki,  toprağın  kimseye  ait  ol-

madığı  dönemlerde  komünler  toprağın  değil, 

ondan  elde  edilen  ürünün  mülkiyetine  sahip 

idiler.  Keza  bu  durum  ancak sami  ve  slav  ko-

münlerinin  bir  kısmında  görülmektedir.  Buna 

karşılık,  Yunan  ve  Latin  kökenli  toplumların 

eskiden  beri  özel  mülkiyet  fikrine  sahip  bulun-

dukları  bilinmektedir.  Aksine  bunların  toprağa 

---