Microsoft Word Dissertasiya M?h?mm?dli Nicat docx
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
42
2.3 Maliyyə nəticələrinin və mənfəətin istifadəsinin auditinin təhlili və qiymətləndirilməsi Sərbəst bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqqədar olaraq mənfəətin rolu daha da artırmaqla, müəssisələrin və dövlətin iqtisadi marağının əsas hərəkətverici vasiləsi kimi özünü göstərir. Müəssisələrin iqtisadi maraqı bilavasitə mənfəət əsasında qurulmaqla onun iqtisadi və sosial inkişafının əsasını təşkil edir. Bütün göstəricilərlə əlaqədar olaraq müəssisənin təsərrüfat-maliyyə əməliyyatlarının maliyyə nəticəiərinin formalaşması və onun istifadə olunması ilə əlaqədar olan məsələlərin yoxlamasında əsas vəzifə onun düzgün müəyyən olunması və hesablanıb dövlət büdcəsinə ödəmələrin mövcud olan qanunvericiliyə uyğun icra olunmasını müəyyən etməkdən ibarətdir. Bununla yanaşı mənfəətin düzgün bölüşdürülməsi, fondların yaradılması, dividendlərin ödənilməsi və sair göstəricilərin müəyyənləşdirilməsinə diqqət verilməlidir. Hər bir müəssisənin hesabat dövrünün son maliyyə nəticələri (mənfəət və zərər) onun məhsul (iş xidməti) satış və digər əmtəə material dəyərinin (əsəs vəsaitlər, qeyri-maddi aktivlər və s.) mövcud olan qiymətlərlə daxli olan pul vəsaiti
43
məbləğindən, əlavə dəyər vergisi daxil olmaqla, müəyyən olunmuş vergilər, aksizlər, onların isıehsalı və satışa sərf olunmuş məsrəflərin çıxılması nəticəsində müəyyənləşdirilir. xrac əməliyyatları ilə məşğul olan müəssisələrin mənfəəti hesablanarkən məhsul satışından ( ş xidməti) daxil olan pul vəsaiti məbləğindən ixrac üçün müəyyən olunmuş tariflər çıxılmalıdır. Yekun maliyyə nəticələri hesablanarkən qeyri satış əməliyyatlarından daxil olan vəsaitlər də nəzərə alınmalıdır. Məhsul satışından (iş, xidmət) daxil olan pul vəsaitinin uçotda əks olunması vaxtı müəssisənin uçot siyasətində müəyyən olunmuş qayda üzrə icra olunmalıdır. Belə ki, məhsul satışından daxil olan pul vəsaiti, alıcıya məhsulun yükləndiyi tarixdən hesablaşma sənədlərinin alıcıya təqdim olunması vaxtı və ya yüklənmiş məhsulun (iş, xidmət) dəyərinin müəssisə hesablaşma hesabına daxil olması ilə müəyyən olunur. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, göstərilən formaların hansı istifadə olunarsa həmin forma daimi xarakterdə bir neçə il ərzində tətbiq olunmalıdır. Onu da xalırladıram ki, birinci hesablaşma forması beynalxalq mühasibat uçotu standartlarda qəbul olunmuş və hazırda dünyanın əsas inkişaf etmiş ölkələrində həmin forma geniş şəkildə istifadə olunur. Mənfəətin formalaşmasının audit yoxlamasında auditor üçün əhəmiyyətsiz məsələlər olmamalıdır, bu məsələ ilə əlaqədar olan hər bir nöqsan və çatışma- mazlığın müəyyən olunmasının ciddi əhəmiyyəti vardır. Sifarişçi müəssisə üçün buraxılan səhvlərin müəyyən olunub, aradan qaldırılması, onların düzəldilməsi çox vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, audit dövründə buraxılmış nöqsanlar düzəlmədikdə, müəssisə mənfəətinin azaldılması və sair hallar vergi orqanları yoxlayıcıları tərəfindən müəyyən edilir və bu isə böyük məbləğdə cərimələrin tutulmasına və digər qanunvericiliyin pozulması hallarına səbəb olur.
44
Yuxarıda göstərilənlərlə əlaqədar olaraq yoxlama dövründə auditor aşağdakılara xüsusi diqqət verməlidır: – büdcəyə avans ödəmələrin hesablanması üçün müəssisə üzrə nəzərdə tutul- muş mənfəətin və məhsul, xidmət) satışından daxil olacaq pul vəsaitinin müəyyən olunmasına; – müəssisə üzrə uçot siyasətində məhsul (iş, xidmət) satışından daxil olan vəsaitin müəyyən olunması formasına dair əmr və ya sərəncamın olması; – məhsul satışından daxil olan faktiki mənfəətin mühasibat uçot hesablarında düzgün əks olunmasını; – ümüdsüz debitor borcları üzrə ehtiyat fondunun yaradılmasının düzgünlüyü və əsaslı olması. Belə borclar hesabat ilinin sonunda aparılan investorlaşma nəticəsində müəyyənləşdirilir. Bu kimi borclara o debitor borcları daxildir ki, müəyyən olunmuş dövr ərzində ödənilməmiş və onun ödənilməsi ümüdsüzdür, – əsas fondların və müəssisənin digər əmlakının satışından daxil olan mənfəətin düzgüh hesablanması; – xarici iqtisadi fəaliyyətlə əlaqədar olaraq məhsul satışından daxil olan vəsaitin uçotda düzgün əks olunması. Bununla əlaqədar olaraq xatırlamaq lazımdır ki, müəssisə tərəfindən satılan xarici valyuta “Sair akttvlərin satışı” hesabında əks olunmalıdır, – kommersiya xərclərinin mühasibat uçotunda düzgün əks olunması. Eyni zamanda “Kommersiya xərcləri” hesabında əks olunmuş məsrəflərin yüktənmiş lakin alıcılar tərəfindən ödənilməmiş və qalığı olan məhsullar üzrə bölüşdürülməsinin müəyyən olunması; 45
– əvəsiz olaraq başqa müəssisəyə əsas vəsaitlərin və digər aktivlərin verilməsi nəticəsinin uçotda düzgün əks olunması. Mövcud olan qaydalara görə əsas vəsaitlərin və digər aktivlərin başqa müəssisəyə verilməsi ilə əlaqədar zərərlər müəssisə sərəncamında qalan mənfəət hesabına silinməlidir. – mühasibat uçotu hesabları üzrə “Mənfəət və zərərlər”, “Qiymətləndiriləcək ehtiyatlar”, “Mənfəətin istifadəsi”, “Bölüşdürülməmiş mənfəət” (ödənilməmiş zərər) analitik və sintetik hesablarda əməliyyatların düzgün əks olunması; – tərəflərlə bağlanmış müqavilə şəraitlərinin yerinə yetrilməməsi və müəyyən hallarda müəssisəyə dəyən itkilər, cərimələr ödəmələrlə əlaqədar mənfəətin (zərərlər) uçotda düzgün əks olunması və sairə. Auditor yoxlama apardığı dövürdə maliyyə nəticələri ilə əlaqədar olan aşağdakı əsas göstərici və mənbələri yoxlamalıdır: – məhsul (iş xidmət) satışından; – əsas vəsaitlərin və digər əmlakın satışından; – qeyri satış əməliyyatlardan. Məhsul (iş xidməti) satışı üzrə hesablaşma sənədləri ödənilməsi üçün alıcıya təqdim oiduqca, orada əks olunmuş məbləğlər “Məhsul (iş, xidmət) satışı” hesabının kreditində və “Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar” hesabının debitinə əks etdirilir. Eyni zamanda alıcıya yüklənmiş məhsulun maya dəyəri “Hazır məhsul” “Yüklənmiş mallar”, “Əsas isıehsalat”, “Məhsul (iş, xidmət) buraxılış” və başqa hesabların kreditindən “Məhsul (iş, xidmət) satışı” hesabının debetinə silinir. Məhsul satışından əldə edilən nəticəiər hər ay “Məhsul (iş, xidmət) satışı” hesabından “Mənfəət və zərər” hesabına silinir. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|