Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
84 
olur
394
.  Açıkçası  ona  göre  Kur’an’ın  zahirî  anlamını  esas  almak,  aksini  (batın 
anlamını)  gerektirecek  bir  delâlet  mevzu  bahis  olmadıkça  daha  evlâdır
395
.  Yine 
Ş
âfiî’ye göre hadîsler de ilke olarak zahirî ve umumî anlamı üzere cari olup, ancak 
Hz. Peygamberden sabit olan bir delâlet ile bu anlamın dışına çıkılabilir
396
. Onun şu 
ifadesi,  zahir  anlamdan  ayrılmayı  mümkün  kılan  delaletlerin  neler  olduğunu  daha 
açık  ortaya  koymaktadır:  “Kur’an,  zâhirine  göre  uygulanır;  ancak  âyetin  zâhirine 
göre değil de, bâtınî anlamına göre hareket edileceğine dair Kur’an’da bir işaret veya 
sünnet
, yahut da icma’ bulunursa o başka”
397
.  
Ş
âfiî, âyet ve hadîslerin farklı anlamlara delâlet edebileceğini Arap dilinin 
gereğine bağlamaktadır. Zira O, Arap dilinin geniş ve esnek bir dil olduğunu bazen 
genel  bir  lafızla  özel  bir  anlam  kastedilebileceğini  bunun  da  lafızdan 
anlaşılabileceğini  ifade  etmekte,  fakat  Kur’an’da  kullanılan  ifadelerden  genel  mi 
yoksa özel bir anlam mı kastedildiğini belirlemede bağlayıcı bir habere dayanılması 
gerektiğini  ifade  etmektedir.  Zira  bunlar  yerine  göre  Kur’an’da  ve  sünnette 
açıklanmıştır
398
.  Yani  o,  habere  dayanmadan  nassın  herhangi  bir  şekilde  dilin 
imkanlarıyla yorumlanmasını doğru bulmamaktadır.  
Ş
âfiî,  çoğunluğun  çoğunluktan  naklettiği  farz  cümlesinden  bilgilere 
değinirken  şöyle  demektedir:  “Bunlar  arasında  te’vile  açık  olan  Kitab  (nassı)  da 
vardır.  Bunun  (anlamı) hakkında  ihtilaf  edilebilir.  htilaf  edildiği  takdirde  o  (nass), 
zâhiri ve genel anlamı üzeredir. Eğer ihtimal içeriyorsa, insanların/bilginlerin icmâı 
bulunmadıkça, hiçbir surette batınî anlama hamledilemez.  htilafa düştükleri zaman, 
(icma olmaması durumunda) o (nass) zahiri anlamı üzerinedir”
399
. Dolayısıyla Şâfiî, 
                         
394
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 532. Ayrıca Şâfiî Risâle’de şöyle demektedir: “Hadîsin iki manaya 
gelme ihtimali olunca, ilim  sahiplerinin, onun âmm değil, hâss olduğunu söyleyebilmeleri için 
Hz.  Peygamberin  bir  sünnetinin  delâleti  veya  sünnete  muhalif  bir  şey  üzerinde  birleşmeleri 
mümkün olmayan  Müslüman alimlerinin icmaına dayanmaları  gerekir.. Âmm olan bir hadîsin, 
zahirine  göre  haraket  edilir;  ancak  onun  zahirine  değil,  batınına,  âmmına  değil,  hâssına  göre 
hareket edilmesi için belirttiğim gibi bir delalet veya icma bulunursa durum değişir. Bu takdirde 
onu mevcut delalete göre uygularlar ve her iki hususta da ona uymuş olurlar”. Şâfiî, Risâle, 181 
(no. 881-882).  
395
   Şâfiî, Umm, II. 189. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
396
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 540. . 
   
     
 
     
   
 . Krş. Şâfiî, 
Umm, III. 215.  
397
   Şâfiî, Risâle, 311 (no. 1727).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
.
 
 
398
   Şâfiî, Cimâu’l-  lm, s. 19. 
399
   Şâfiî, Cimâu’l-  lm, s. 37.  

---

 
85 
Kur’an lafızlarının zahiri anlamları ve genel durumları üzere bırakılması gerektiğini 
savunmakta,  ihtimali  bulunsa  dahi  bâtın  anlamlarına  hamledilmesine  taraftar 
olmamaktadır.  Ona  göre  ancak  belirtilen  yönde  bir  icmâ  varsa  zâhir  anlamdan 
vazgeçilebilir. Şu halde ihtilafın yaşanıyor olması zahir anlamdan ayrılmak için yeter 
sebep  değildir
400
.  Dolayısıyla  ihtilaf  vaki  olur,  icma  da  gerçekleşmezse  nass  zahiri 
üzeredir. Bu durumda o nassların zahirinden ayrılmayı sıkı şartlara bağlamış olmakta 
ve şahsî yorumlarla nassların zahirinden ayrılmanın önüne geçmeyi hedeflemektedir. 
Bu  da  onun  hukukta  birliği  gerçekleştirme  ve  keyfiliği  önleme  hedefini  ortaya 
koymaktadır.  Nitekim  Şâfiî’nin,  muhatabının  belirttiği  gibi  re’y  devreye  girince 
ayrılık  doğabilmekte,  icma  ise  yalnız  re’ye  dayanmadığı  için  onda  hata 
bulunmamaktadır. Şâfiî de bu değerlendirmeye aynen katılmaktadır
401
. 
Yine  Şâfiî  bir  delil  bulunduğunda  zahiri  anlamın  alınamayacağını,  ancak 
delil  bulunmadığında  nassın  zahiri  ve  umumî  anlamıyla  alınması  gerektiğini  şu 
sözleriyle  açıklamaktadır:  “Hz.  Peygamberin  sünnetindeki  âmm  ve  zahir  olan  her 
söz, zahirde âmm olan mücmel ifade ile o mücmelin özel bir anlamının kastedildiğini 
gösteren sabit (sahih) bir hadîs bulunana kadar, anlaşılan manası (zahiri anlamı) ve 
umûmiliği üzere kalır”
402
. Buna göre Şâfiî’de temel ilke hadîslerde mücmel ve genel 
anlamın  esas  alınmasıdır.  “Hadîsi  işiten  kimsenin  yapması  gereken,  onunla  diğer 
durumların  birbirinden  ayrılmasını  gösteren  bir  şey  buluncaya  kadar  mücmel  ve 
genel  olarak  ona  uyulmasını  söylemektir”
403
.  “Hz.  Peygamberden  bir  şey  işiten 
herkes, onu kabul eder ve ona göre amel edilmesini söyler, ayrı ayrı mutalaa etmesi 
gereken  şeyler  bilinmiyorsa,  onları  da  ancak  aralarında  fark  bulunduğuna  dair  Hz. 
Peygamberin bir işâretine dayanarak
, birbirinden ayırır”
404
.  
Ş
u  halde  sünnetin  her  hangi  bir  konuda  açıklama  veya  delâleti  olması 
halinde,  o  konuda  ilgili  Kur’an  âyetinin  zâhirine  ve  umumî  anlamına  göre  hüküm 
verilmemektedir. Eğer sünnetin delaleti bulunmamış olsaydı Kur’an’ın zahirine göre 
                         
400
   Aybakan, “ slâm’da Dinî Bilginin Doğası..” s. 76.  
401
   Şâfiî, Cimâu’l-  lm, s. 37-38. 
402
   Şâfiî, Risâle, 189; Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, 341 (no. 923).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
..
       
 
403
   Şâfiî, Risâle, 167 (no. 818). 
404
   Şâfiî, Risâle, 168 (no. 821). 

---