Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
86 
hüküm  verilecekti
405
.  Dolayısıyla  bu  manada  o  :  “Sünneti  delil  olarak  alma  söz 
konusu olmasaydı ve hükmümüz zâhire göre olsaydı, hırsızlık denilebilecek bir fiili 
işleyen  herkesin  elini  keserdik;  hür  ve  evli  bile  olsa,  zina  eden  herkese  yüz  sopa 
vururduk ve Hz. Peygamberle aralarında akrabalık bağı olan herkese ganimetin beşte 
birinden hisse verirdik..”
406
.  
Ş
afi’ye göre eğer  Kur’an’ın iki anlama/yoruma ihtimali varsa veya sünnet 
ihtilaflı olarak rivâyet edilse veya sünnetin zâhirinin iki veche ihtimali varsa; Kitab, 
sünnet,  icmâ  ve  kıyasdan,  kendisiyle  amel  edilmesini  gerekli  kılan  ve  de  bunun 
diğerinden  daha  evlâ  olduğunu  gösteren  bir  delâlet  bulunmadıkça  bu  anlamlardan 
biriyle  amel  edilemez
407
.  “..Âlimlerin,  Allah’ın  Kitab’ında  murad  edilen  manayı 
tesbit  için  bir  delâlet  aramaları  gerekir.  Allah’ın  Kitab’ında  bir  nass  bulamazlarsa, 
onu  Peygamberin  sünnetinde  ararlar.  Sünnette  bir  nass  bulurlarsa,  onu  Allah’ın  bir 
hükmü olarak kabul ederler; çünkü Allah, Peygamber’e itaati farz kılmıştır”
408
.  
Ş
âfiî’ye göre, birden fazla manaya ihtimali olan her sözle ilgili olarak onun 
manalarından diğerlerine değil,  yalnız  birine  delâlet eden  bir sünnet mutlaka  vardır 
ve  onunla  istidlâl  edilir.  Her  bir  sünnet  Kur’an’a  uygun  olup  ona  aykırılık  teşkil 
etmez.  Meselâ,  Kur’an’da  hırsızlık  ve  zina  cezaları  anlatılmış  ve  bununla  kimlere 
ceza verileceğini sünnet göstermiştir
409
. 
Ş
ayet,  Kur’an’da  muhtemel  manalar  içeren  bir  ifade  bulunur  ve  sünnette 
kastedilenin  ne  olduğuna  ilişkin  bir  işaret  ya  da  karîneye  rastlanmazsa  o  konuda 
hangi  anlamın  kastedildiğini  anlamak  için  Hz.  Peygamberin  ashâbının  görüşüne  ve 
                         
405
   Mesela zekâta tabi mallar, sünnetin delâletiyle sınırlandırılmış ve ilgili Kur’an ayetinin zahiri ve 
umumî anlamı alınmamıştır. Şâfiî, Risâle, 114. (no. 534).  
406
   Şâfiî, Risâle, 47 (no. 235). Şâfiî’nin bu yaklaşımından onun, hüküm içeren her Kur’an âyetinin 
anlamının, mütevatir dahi olmayan sıhhati üzerinde farklı değerlendirmeler bulunan ancak kendi 
ictihadına  göre  sahih/sabit  olan  rivayet  ve  haberlere  dayanarak  sınırlandırılması  gerektiği 
anlayışında  olduğu  anlaşılmakta  ve  ilgili  Kur’an  ayetlerinin  mutlaka  sınırlandırılması  gibi  bir 
zorlamada  bulunulduğu  görülmektedir.  Halbuki  sıhhati  tartışmalı  rivayetlere  dayanarak 
Kur’an’ın anlamını  sınırlamak  yerine bu tür durumlarda Kur’an’ın  umumî  ve zahirî anlamının 
tercih edilmesinin de doğru olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim bazı durumlarda 
Kur’an’ın  genel  ve zahirî anlamının alınmasının dinin amacına  daha  da  uygun  ve hakkaniyete 
daha da yakın sonuçlar ortaya koyduğuna şahit olunmaktadır.  
407
   Şâfiî,  Umm,  VI.  287.  Şâfiî’nin  bu  ifadesinden,  onun  zahirden  ayrılmaya  yönelik  delilleri 
sayarken, Kur’an, sünnet, icmâ’ya kıyası da eklediği görülmektedir. Ancak ekseriyetle zahirden 
ayrılmayı Kur’an, sünnet ve icmâ’dan bir delâletle sınırlamaktadır.  
408
   Şâfiî, Risâle, 87- 88 (no. 397).  
409
   Şâfiî, Umm, VII. 44.  

---

 
87 
ilim  ehlinin  icmâ’ına  bakılır.  Zira  onlar  Allah’ın  Kitabı’nı  en  iyi  bilenlerdir  ve 
onların görüşleri- inşallah- Allah’ın Kitabı’na muhalif değildir. Eğer hangi anlamın 
kasdedildiğine  dair  ne  sünnet,  ne  Hz.  Peygamberin  Ashabı’nın  görüşü  ne  de  icmâ 
bulunmazsa,  Kur’an  zahirî  ve  umûmî  anlamı  üzere  bırakılır.  Bu  konuda  Hz. 
Peygamberin  bir  kısım  Ashabı  ihtilaf  ederse,  yine  Kur’an’ın  zahirine  en  yakın  ve 
benzer olanı alınır
410
.  
Ş
âfiî  tarafından  yapılan  bu  yorum  ve  değerlendirmelerin  tümünden  şu 
anlaşılmaktadır: O, âyet ve hadîslerin öncelikle zahirî/lafzî anlamları doğrultusunda 
anlaşılması  gerektiğini  vurgulamakta  ve  bunu  temel  bir  ilke  olarak  ortaya 
koymaktadır.  Ancak  Şâfiî,  bu  ilkeyi  her  halukarda  sıkı  bir  şekilde  uygulamanın 
mümkün  olmadığını  görmüş  olmalı  ki,  ilgili  nassların  zahiri  anlamında  alınmasını 
engelleyen  bir  başka  nass  veya  icmanın  bulunması  şartıyla  esnetmiş  olmaktadır. 
Dolayısıyla o, zahirden ayrılma olgusunu delâlet teorisi ile açıklamakta ve zahirden 
ayrılmayı da konuyla ilgili bir başka âyetin, sünnetin/hadîsin veya icmâ’ın delâleti ile 
sınırlamaktadır. Şayet bu sayılanlarda konuyla ilgili bir delâlet yoksa âyet ve hadîsler 
zahiri ve umumî anlamları üzere bırakılmaktadır. Ne var ki genel olarak diğer âyet ve 
hadîslerin  manaya  delâletlerinde  de  problemlerin  olması  ve  bu  arada  icmânın  da 
sınırlı  olması  düşünülürse,  zahirden  ayrılmak  Şâfiî’nin  önerisine  göre  pek  mümkün 
görünmemektedir.  Zira  o,  yukarıda  sayılanların  delâleti  dışında,  hiç  kimseye  akıl, 
hikmet,  illet  ve  maslahat  gerekçesiyle  hadîsleri  farklı  şekillerde  yorumlama  yetkisi 
tanımamaktadır.  O,  nassların  yine  nasslarla,  olmazsa  icma  ile  te’vil  edilmesi 
taraftarıdır.  Bunu  daha  sonra  temas  edeceğimiz  gibi  istihsanla  ilgili  tavrından 
anlıyoruz.  
Ş
âfiî’nin,  hadîslerin  daima  varit  olduğu  üzere  anlaşılması  ve  amel 
edilmesini savunmuş olması da onun zahiri esas alma ilkesi hakkında ayrıca bir fikir 
vermektedir.  Zira  ona  göre  bilgi,  hadîsler  hangi  anlamda  varit  olduysa  ancak  o 
anlama uymakla elde edilebilir. Nitekim onun şu sözü bu kanaatini net olarak ortaya 
koymaktadır: 
“
 
 
 
 
 
”
 “Şüphesiz ilim, hadîse geldiği hal üzere uymakla 
mümkündür”
411
.  Şâfiî’ye  göre  Hz.  Peygamberden  sahih  olarak  geldiği  tespit  edilen 
                         
410
   Şâfiî, Umm, VII. 44.  
411
   Şâfiî, Umm, V. 251.  

---