Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
88 
ş
eye  teslim  olmaktan  başka  seçenek  yoktur.  Bu  hususta  ‘niçin’  ve  ‘nasıl’  diye 
konuşmak hatadır.  Bu  sebeple  kullar,  emredildikleri  şeye  itaat etmeli ve  ona  ancak 
teslim olmalıdırlar. ‘Nasıl’ sorusu, metbû’ olanın değil, yalnızca tabi’ olan kişilerin 
görüşleri hakkında sorulur
412
.  
Burada konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Şâfiî’nin sık sık telaffuz ettiği 
“zâhir”
  ve  “bâtın”  kavramlarının  anlamı  ve  mahiyeti  üzerinde  durmamız 
gerekecektir.  
Usûlde zâhir terimi, “manasının anlaşılması için hâricî bir karîneye ihtiyaç 
duyurmayacak  şekilde  bu  [bir]  manaya  açıkça  delâlet  eden,  fakat  te’vîl  ve  tahsîs 
ihtimaline  açık  bulunan  ve  kendisinden  çıkarılan  hüküm  sözün  asıl  sevk  sebebi 
olmayan lafız” olarak tanımlanmaktadır
413
.  
Ş
âfiî  ise,  eserlerinde  sıkça  kullanmış  olduğu  ‘zâhir’  kelimesini  tanımı  ve 
hangi  anlamda  kullandığına  dair  bir  bilgi  vermemektedir.  Onun  zahir  kavramını, 
çoğunlukla  hukukî  meselelere  mesned  olarak  sunduğu  âyet  ve  hadîslerin 
anlaşılmasında, metinlerden anlaşılanı belirtmede kullandığı belirtilmiştir
414
. Mesela 
‘hadîslerden ortaya çıkan zahir anlam’ 
 
 
 
 
 
415
 ile 
 
 
 
416
 ‘ayetin 
zahirinden anlaşılan’ şeklindeki kullanımı bu duruma birer örnek teşkil etmektedir.  
Ş
âfii’nin  eserlerinde  zâhir  ve  bâtın  kavramlarını  ekseriyetle  yan  yana 
zikredilir
417
. Bu kullanımlarda zâhir, metnin açık (apparent), bâtın ise, metnin kapalı 
ve  gizli  (hidden)  anlamını  ifade  eder.  ctihad  ve  kıyas  gibi  konular  (ki  bunlar 
yorumla  ilgili  kavramlardır)  ele  alınırken  sıkça  başvurulan  bu  kavramlardan  zâhir, 
görünürde apaçık doğru sonucu (apparently correct result), bâtın ise metafizik (ilâhî) 
                         
412
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs, IX. 633.  
413
   Şa’bân,  Zekiyuddîn,  slâm  Hukuk  lminin  Esasları,  çev.  brahim  Kâfi  Dönmez,  TDV  Yay., 
Ankara, 1990, s. 314.  
414
   Gürkan,  slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, s. 310.  
415
   Şâfiî, Umm, V. 63.  
416
   Şâfiî, Umm, VI. 56. 
417
   Şâfiî,  Risâle,  257-258  (no.  1327-1335),  260  (no.  1350-1352),  261  (no.  1368),  264  (no.  1388-
1389, 269 (no. 1425); Şâfiî, Umm, IV. 149, VI. 233, 276, 280, VII, 14.  

---

 
89 
anlamda  doğru  olan  sonucu  (metaphysically  correct  result)  gösterir
418
.  Yine  bu 
kullanıma göre bâtın, bazen mugayyebin
419
 eş anlamlısı olarak da ifade edilir
420
.  
Ş
u halde J. Lowry’e göre, zâhir kavramı ekseriyetle tek başına olmak üzere, 
bir metnin literal veya en açık (obvious meaning) anlamında kullanılır. Ayrıca zâhir 
kavramı  âmm  ve  cümle  ( /mucmel  olarak)
421
  ile  ilgili  konuları  açıklarken 
kullanılmaktadır.  Bu  anlamda  zâhir,  bir  metnin,  ictihadla  (hukukî  yorum)  ulaşılan 
anlamının zıddını ifade eder. Böylece zâhir, bir kimseye metin tarafından sunulan en 
açık  anlamdan  ibarettir
422
.  Şu  halde  ictihadda  nassın  illet  ve  maksadı  üzerine  fikir 
yürütülerek,  nassın  zahiri  anlamı  yerine  fıkhî  anlamı  esas  alındığından,  Şâfiî  zahiri 
esas alarak, nassların lafzına bağlı kaldığını göstermiş olmaktadır.  
M. Edîb Sâlih’e göre de, Şâfiî’de zâhir kavramı; Arap muhataplarca ifade 
edilen  sözden  ilk  anlaşılan  manadır.  Bâtın  ise,  âlimlerin  fıkıh  ve  istinbat  yoluyla 
idrak ettikleri, öğrendikleri şeydir. Yoksa dalâlet ve heva ehlinin nasların tefsirinde 
kullandıkları, şeriatın anlamlarına zıt, bâtıl te’vîl ve yorumları değildir
423
. Bu nedenle 
Ş
âfiî zâhir kavramını fazladan bir delâlete ve çabaya ihtiyaç duyulmadan lafızdan ilk 
anda  anlaşılan  mana  anlamında  kullanmaktadır
424
.  Buna  göre,  bâtın  ise  zâhirin 
zıddını ifade etmektedir. 
Ebû  shâk  eş-Şâtıbî  de  zâhir  ve  bâtın  kavramlarını  benzer  şekilde 
tanımlamıştır.  Ona  göre  zâhirden  maksat,  Arap  dili  açısından  ondan  anlaşılan 
ş
eydir; bâtın ise, kelâm ve hitaptan Allah’ın gözettiği maksadıdır
425
. Şatıbî Kur’an’ın 
bir zâhiri bir de bâtını olduğunu ifade eden rivâyeti bu manada yorumlamıştır. Ona 
göre rivâyetlerde geçen “zahr” ya da “zâhir” kelimeleri “tilâvetin zâhiri”; “bâtın” da, 
o âyetten Allah’ın muradı olarak tefsir edilmiştir. Zira Allah “Bunlara ne oluyor ki 
                         
418
   Lowry, The Legal-Theoretical Content, s. 102.  
419
   Şâfiî, Risâle, 270; Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, 500 (no. 1437). Şâfiî Umm’de 
de  hükümlerin  zahire  göre  olduğunu  ifade  ederken  de  bâtın  yeri  mugayyeb  kelimesini 
kullanmaktadır. Şâfiî, Umm, IV. 148. 
 
 
 
 
 
  
420
   Lowry, The Legal-Theoretical Content, s. 102.  
421
   Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, s. 226 (no. 624).  
422
   Lowry, A.g.e., s. 102.  
423
   Sâlih, Tefsîru’n-Nusûs, I, 373 (dipnot, 2).  
424
   Gürkan,  slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, s. 310.  
425
   Şâtıbî, Muvâfakât, III. 370.  

---