Microsoft Word eko luget doc
Yüklə 3,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ──────────────────────────────────────────
- BİOSFERƏ ANTROPOGEN TƏSİR
- BİOSFERİN ANTROPOGEN REDUKSİYASI
- BİOSFERİN BƏRPA OLUNMASI QANUNU
- BİOSFERİN BUFERLİYİ
- BİOSFERİN SABİTLİYİ
- BİOSESTON
- BİOSİSTEMİN İNFORMASİYASI
- BİOSPELEOLOGİYA, SPELEOBİOLOGİYA
- BİOTA (yun. biote -həyat)
- BİOTAKSİYA, SİSTEMATİKA, TAKSONOMİYA
- BİOTİK DÖVRAN
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 60
göstəricilərinin dəyişkənliyinin yol verilən intervalı, bu zaman o özünün başlanğıc keyfiyyət müəyyənliyini saxlayır.
radioaktiv maddəllərlə çirklənmə nəticəsində, atmosferin, çay, dəniz və okeanların tərkibi və rejiminin dəyişilməsi, onların bir çoxunun, o cümlədən ən məhsuldar tropik meşələrin tamamilə yox edilməsi. Təkamül məhsullarının – bir sıra heyvan və bitki növlərinin, onların birgə yaşayan mürəkkəb sisteminin, yəni biosenozların məhv edilməsi. Bir çox regionlarda, o cümlədən Azərbaycanda (Xəzər dənizi, Sumqayıt şəhəri, tuqay meşələri və s.) bu hadisələr təbii fəlakət xarakteri daşıyır. BİOSFERİN ANTROPOGEN REDUKSİYASI – insanın dağıdıcı fəaliyyəti (mühitin çirklənməsi, meşələrin məhv edilməsi, bozqırların şumlanması, sənaye heyvanlarının həddən artıq ovlanması, təşkil olunmamış turizm, urbanizasiya, qida və dərman bitkilərinin nəzarətsiz yığılması və s.) nəticəsində biosferin növmüxtəlifliyinin durmadan (bərpa olunmadan) azalması prosesi. B.a.r.-nın qarşısının alınması üçün planetin heyvanat və bitki aləminin genetik fondunun qorunması üzrə qlobal proqram hazırlanmalı, biosfer qoruqlarının, milli parkların, botaniki bağların, zooloji parkların şəbəkəsi genişləndirilməlidir.
tərəfindən irəli sürülmüş bu qanuna əsasən biosferin komponentlərinə antropogen təsir dayandırıldıqdan sonra o, hökmən öz “itirilmiş mövqeinə” qayıtmağa cəhd edir, yəni özünün ekoloji tarazlığını və davamlığını saxlaya (bərpa edə) bilər. Belə ki, meşəsizləşdirilmiş sahələrdə meşə örtüyü yenidən tədricən bərpa olunmağa başlayır. BİOSFERİN BUFERLİYİ – biosferin antropogen çirkləndiricilərə müqavimət göstərməsi (neytrallaşdırması) qabiliyyəti. BİOSFERİN DƏYİŞMƏ HƏDDİ – biosferin funksiyasını onu təşkil edən yarımsistemlərin və mühit əmələgətirən komplekslərini əhəmiyyətli dərəcədə, lakin dönən dəyişmələrə məruz qalan təsir qüvvəsi. BİOSFERİN TƏKAMÜLÜ – a) canlı maddələrin xarakterinin (növlərinin yaranması, inkişafı və məhv olması, biotik qrupların formalaşması və dağılması); b) bu maddələrdən yaranmış Yer qabığı kimi biosferin xassələrinin; c) ekosferin xassələrinin; ç) ekosferin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 61
(planetin) fasiləsiz, eyni zamanda və qarşılıqlı dəyişilmə prosesi. BİOSFERİN MƏHSULDARLIĞI – Bir il ərzində onun biokütləsinin ümumi artımı. Son hesablamalara görə (Uitteker, 1980) illik (ilk) bitki məhsulu (quru kütlə) 170 ⋅ 10
9 t olub 300-500 ⋅ 10 2
ener. ibarətdir. Bu miqdarın quru fitosenozlarının payına 117 ⋅ 10
9 t
düşür. Onun böyük hissəsi (74 ⋅ 10
9 ) meşələr (xüsusilə tropik zonanın) verir. Heyvanların illik məhsulu(ikinci) quruda 909 ⋅ 10
6 t, cəmi 3934 ⋅ 10
t təşkil edir. BİOSFERİN SABİTLİYİ – biosferin xarici (kosmik) və daxili təsirlərə, o cümlədən antropogen təzyiqinə qarşı müqavimət göstərə bilməsi.
xarici (kosmik) və daxili, o cümlədən antropogen təsirlərə qarşı davamlığı. Elmi-texniki inqilab dövründə B.s. güclü pozulmağa məruz qalır və ekoloji fəlakətlə üzləşə bilər, onun qarşısı yalnız bütün bəşəriyyətin ümumi gücü ilə alına bilər.
(bakteriyalar, birhüceyrəli yosunlar, ibtidailər və s.) cəmi. BİOSİD – 1) Bütün varlığı (canlıları) məhv edə bilən maddə; 2) Geniş ərazilərdə canlıları məhv etmək (məs., hərbi məqsədlə). BİOSİKL – 1) biosferin ən iri ekoloji hissəsi. Aşağıdakı B.-lər ayrılır; dəniz, estuari (liman) və daxili su hövzələri. Hər bir B. tərki- bində çoxlu miqdarda biotoplar olan bioxorlara bölünür. Məs., qum, gil və daşlı səhralar biotopları səhra bioxorunda birləşir, onlar da meşə, çöl və s. bioxorları ilə birlikdə qurunun B.-ni təşkil edir. 2) orqanizm inkişafının faza və mərhələlərinin dəyişilməsi qanunauyğunluqları. BİOSİSTEMİN İNFORMASİYASI – bioloji sistemin müxtəlifliyinin göstəricisi. Məs. populyasiyaların mürəkkəb cins, yaş, sahə-etoloji, ölçü və s. strukturu olur; ekosistemlər çox saylı müxtəlif mikroorqanizm növlərinin populyasiyalarından ibarətdir. Beləliklə, biosistemin informasiya mənbəyi onun mütəşəkkilliyi sayılır. BİOSPELEOLOGİYA, SPELEOBİOLOGİYA – mağaralarda həyatı öyrənən elm. B-nın əsası ruminiya bioloqu E.Rakovise (1907) tərəfindən qoyulmuşdur. O, mağaraların ekoloji şəraitinin xüsusiyyətlərini və onların canlı orqanizmlərə təsiri, yeraltı biotaların təkamül qanunauyğunluqlarını, mağara sakinlərinin çoxalması və
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 62
coğrafi yayılması və s. tədqiq etmişdir. BİOSTANSİYA – stasionar bioloji müşahidə yeri. BİOSÜZGƏC – çirkabı bioloji təmizləyən qurğu. Dairəvi, yaxud dördbucaqlı çən şəklində olur. Dibi ikiqatdır və qatların arasında azı 0.4 m məsafə qoyulur: içərisinə posa, qranit qırıntıları, çınqıl, keramzit və s. süzgəc materialı tökülür. Süzgəc təbəqəsinin hünd. 1,5-2 m, dənələrinin ölçüləri 30-40 mm, alt döşənək təbəqəsi dənələrinin ölçüləri isə 60-100 mm-dir. Çirkab süzgəc materiallarından keçərkən onun üzərində bakteriya və göbələklərdən ibarət bioloji təbəqə əmələ gəlir. Həmin təbəqə çirkabın üzvi maddələrini oksidləşdirmək və minerallaşdırmaq yolu ilə təmizləyir.
daha böyük taksonların bitki və heyvanat aləminin növ məcmusu (flora və fauna). B.-nın orqanizmləri (biontlar) bir-birilə mürəkkəb biotik, mühitlə isə trasabiotik əlaqələrlə bağlıdır. B. termini ən çox biocoğrafiyada istifadə olunur.
orqanizmlərin təsnifatı ilə məşğul olan elmi fənn. BİOTEXNİYA – faydalı heyvanların sayını artırmaq və məhsuldarlıq xassələrini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə tətbiq olunan tədbirlər kompleksi.
materialların sənayedə istifadə olunması. B. – perspektiv sahə olub ətraf mühitə mənfi təsiri minimuma endirir.
biofiziki prosesi. B. proses zamanı hər orqanizm üçün xarakterik olan temperatur realizə olunur.
(bitki və heyvanın bir-birilə və birinin digəri ilə əlaqəsi, yırtıcıların və parazitlərin təsiri, yemlə təmin etmə və i.a.).
əlaqələrinin müxtəlif formaları. BİOTİK FAKTORLAR – orqanizmə təsir göstərən canlı təbii faktorların məcmusu (məs. qida, sıxlıq, parazitlər). Yüklə 3,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|