Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KAYNAKÇA
Behram Hasanov 206
etmektedir. Asabiyetin sırrı olan şeref ve asalet boyutu ortadan kalkınca, doğal olarak asabiyet de ortadan kalkmaktadır. 20
tedir. 21 Bu bir anlamda toplumun kendi varlığını sürdürme ve hayatta kalma reflek- sidir. Nitekim toplumsal hafıza üzerine çalışan sosyal bilimciler de devleti olmayan toplumların kendi hafızalarını muhafaza edemeyeceklerini savunmaktadırlar. 22
hasebin, yani asaletin ve asabiyetin ömrü ile aynı olduğunu savunmaktadır. Nasıl ki, asabiyetin sırrı olan asalet 3-4 kuşakta kaybediliyor ve asabiyet de bunun sonucnda kayboluyor, aynı şekilde asabiyetin gayesi olan mülk veya iktidar da asabiyetin kaybolmasıyla dördüncü kuşakta inkıraz buluyor. 23 Mülkü kaybettikten sonra veya mülke ulaşamadan başka bir asabiyetin boyunduruğu altına girmek o toplumda asabiyetin zayıf olduğunun bir göstergesidir. Fakat boyunduruk altında yaşamaya devam ettikçe, o toplumda asabiyet daha da zayıflar ve sonuçta kaybolur. Asabiyet kaybolunca onu mülk gayesine ulaştıran hak talep etme de ortadan kalkar. 24 Bu, bir tür yabancılaşmadır. Kuşaklar boyunca devam eden boyunduruk toplumun «kolektif hafıza»sında bir unutma meydana getirmekte ve onları kendilerine yabancılaştırmaktadır. Bir toplum kendisiyle ilişkisinde dikey anlamda, yani kendi köklerine yönelik bir sorun yaşadığı zaman bu, yatay ilşkileri, yani toplumun kendi arasındaki cemaat ilişkilerini de direkt etkilemektedir. İbn Haldun bu tür yabancılaşmış toplumlara Yahudileri örnek vermektedir. Nitekm Yahudiler bir topluluk olarak ortaya çıkmalarına ve asabiyet oluşturmalarına, diğer topluluklara üstünlük sağlamalarına dayanak sağlayan Tanrıyla kendi aralarındaki ahdi tutmamaya başladıkları, diğer bir ifadeyle «kolektif hafıza»larından kopmaya başladıklarından, yani asabiyetin dikey boyutundan koptuklarından yatay boyutta da, yani toplumun kendi arasındaki bütünleşme ve güç kazanmada da sorunlar yaşamaya başlamış ve başkalarının boyunduruğu altına girmişler ki, bu boyunduruk da, İbn Haldun’a göre onları kendilerine daha fazla yabancılaştırmıştır 25 . 20 Bkz. Mukaddime, s. 445-447 21 Mukaddime, s. 450-452. 22 Assmann, Kültürel Bellek, s. 73. 23 Mukaddime, s. 505-507. 24 Mukaddime, s. 454-455. 25 Aynı Yer. İbn Haldun’un Asabiyet Kavramında “Kolektif Hafıza” Boyutu 207
Asabiyetin yeniden oluşması için yabancılaşmış kuşaktan kurtulmak gerekir ki, bu da İbn Haldun’a göre asgari olarak 40 senelik bir zaman gerektirir. Asgari olarak 40 sene, bir kuşağın ortalama ömrü olarak alınır ve bir topluluğun değişim yaşayabil- mesi için oldukça önemlidir. İşte İsrailoğullarının da boyunduruk altında yaşamaya alışmış ve kendilerine yabancılaşmış zelil kuşaklardan kurtularak tekrar asabiyet sahibi, aziz bir topluluk haline gelebilmesi için 40 sene Tih çölünde beklemeleri gerekmiş. 26 Burada da İbn Haldun’la toplumsal hafıza teorisyenlerinın yaklaşımları arasında oldukça benzer özellikler olduğunu gözlemlemek mümkündür. 27
Sonuç İbn Haldun’un asabiyet kavramını incelediğimizde söz konusu kavramda bir toplumun veya grubun, kendisiyle dikey ilişkilerine, yani kendi geçmişiyle ilişki- lerine dayanan bir boyutun olduğunu görüyoruz. İbn Haldun asabiyet kavramında bu boyuta büyük önem vermesine rağmen, söz konusu boyut bugüne kadar yeteri kadar incelenmemiştir. Asabiyetin dikey boyutu dediğimiz bu özelliği, son dönemlerde sosyal bilimlerin üzerine yoğunlaştığı «kolektif hafıza» kavramıyla önemli benzerlikler içermektedir. Asabiyet kavramı tüm özelikleriyle bir bütün teşkil etse de, kavramın analizi amacıyla onun farklı boyutları üzerinde durmak kavramın yeni özelliklerini keşfetmemize yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla asabiyet kavramının dikey boyutunu «kolektif hafıza» kavramı bağlamında tekrar okumak da bize asabiyet kavramının farklı boyutlarını keşfetmek için yeni imkanlar sunmaktadır. Bir toplumda veya grupta asabiyetin mevcut olabilmesi için o grubun kendi geçmişiyle ilişkilerinin ve geçmişine yönelik tasavvurlarının ne kadar etkili olduğu, asabiyet kavramının dikey boyutunun anlaşılmasıyla mümkündür. Ayrıca dikey boyutta gerçekleşen değişimlerin, grubun yatay ilişkilerini, diğer bir ifade ile dayanışma ve yardımlaşma gibi cemaat arası ilişkileri nasıl etkilediğini de dikey boyutun analiziyle anlayabiliyoruz. Aynı zamanda, modern sosyal bilimlerde «kolektif hafıza»yla iktidar arasındaki ilişkilerin niteliğini ortaya koyan çalışmalar, İbn Haldun’un mülk ve asabiyet arasında kurduğu ilişkiyi daha iyi anlamamız açısından önemli açılımlar sunmaktadır.
26 Mukaddime, s. 455. 27 Karşılaştır: Assmann, Kültürel Bellek, s. 54. Behram Hasanov 208
KAYNAKÇA Arslan, Ahmet, İbni Haldun, Vadi Yayınları:İstanbul, 2000. Assman, Jan, Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve
Assmann, Jan, “Collective Memory and Cultural Identıty”, New German Critique, No. 65, Cultural History/Cultural Studies. (Spring - Summer, 1995), s. 125- 133.
Görgün, Tahisn, “Tarih ve Toplum Araştırmalarında Bir Yöntem Kaynağı Olarak Klasik Metafizik: Fahreddin er-Razi Ekolü ve İbn Haldun”, İslam Araştırmaları Dergisi, sayı 17, 2007, s. 49-78. Günay, Ünver, “İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun (1332-1406)”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6. sayı, 1986, s. 63- 104.
Halbwachs, Maurice, On Collective Memory, (edit. Lewis A. Coser), The University of Chicago Press: London, 1992. İbn Haldun, Mukaddime, (trc. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları: İstanbul 1988
İbn Khaldun, The Muqaddimah, (arapçadan ingilizceye çevire Frans Rosenthal), Routledge anf Kegan Paul: London, 1967 Kayapınar, Akif, “İbn Haldun’da Asabiyet”, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun:
Sempozyumlar Dizisi, İstanbul, Haziran, 2006, s. 163-182. Meriç, Cemil, “Kendi Semasında Tek Yıldız-I”, Fikirde ve Sanatta Hareket, sayı. 100, (Nisan 1974), s. 32-36 Meriç, Cemil, "Kendi Semasında Tek Yıldız-II", Fikirde ve Sanatta Hareket, sayı. 101, (Mayıs 1974), s. 8-18. Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|