Microsoft Word Elmi Mecmue 21

 Bayramova Sevinc  

 

354

Şərq üsulu ilə  səhifələnmişdir. Kənarlarında müəyyən qeydlər aparılmışdır. Cildi 

qara rəngli, üzəri  şərq ornamentləri ilə bəzədilmiş dili olan  dəridir.  

Katib:    Məhəmməd Əmin b.İshaq 

Tarix:    939/1532 

Həcmi:  465 vərəqdir. 

B-3175/4800  Avropa istehsalı olan mavi rəngli vərəqlərə  nəstəliq elementli 

nəsx xətti ilə qara mürəkkəblə yazılmışdır.  Şərq üsulu ilə  səhifələnmişdir. Təfsir 

edilən surələrin adları  qırmızı mürəkkəblə yazılmış, ayələrin üst hissəsindən isə 

qırmızı mürəkkəblə  xətlər çəkilmişdir. Hər vərəqdə 12 sətr var. Sətr aralarında və 

kənarlarda müəyyən qeydlər aparılmışdır.  Əsərdə orta əsr mətnşünaslığına aid 

nümunələrindən istifadə olunmuşdur. Bu əlyazmada Yasin, Saffat, Rəhman, Vaqiə, 

Cuma, Talaq, Təhrim, Haqqa, Nuh, Cin, Müzəmmil, Mudəssir, Qiyamət, Mursəlat, 

Nəbə, Naziat, Əbəsə, Təkvir,  İnfitar,  İnşiqaq, Buruc, Tariq, Ğasiyə, Fəcr, Bələd,  

Əlaq,  Bəyyinə,  Zilzəl, Adiyət, Təkəsur, Huməzə, Qariə, Fil, Qureyş, Kafirun,  Nasr, 

Təbbət,  İxlas, Fələq, Nəs surələrinin təfsirləri vardır. Cildi qəhvəyi rəngli,  Şərq 

ornamentləri ilə bəzədilmiş dəridir. 

Katib:   Məhəmməd Vəlid  Şeyx  Əsli  Bəqurlu 

Tarix:   1220/1805-06,  Ramazan ayının 1-i,  Çərşənbə  günü 

Həcmi:  223 vərəq 

B-3286/4911  Əlyazma Avropa istehsalı olan təbii rəngli vərəqlərə  qırmızı 

mürəkkəblə haşiyələnmiş çərçivənin içərisində qara mürəkkəblə səliqəli nəsx xətti ilə 

yazılmışdır. Surələrin adları  kənarda qara mürəkkəblə yazılmışdır. Təfsir edilən 

ayələrin üzərindən qırmızı mürəkkəblə  xətlər çəkilmişdir.  Şərq üsulu ilə 

səhifələnmişdir.  Əvvəli Məryəm surəsinin təfsiri ilə başlayır, sonu Nəs Surəsinin 

təfsiri ilə bitir. Hər səhifədə 19 sətr var. Cildi qəhvəyi rəngli  üzərində narıncı rənglə, 

Şərq ornamentli  naxışlarla  bəzədilmiş dəridir.  

Tarix:1165/1751-52 

Ölçüsü:  22x15 

B 723/10700   Əlyazma Avropa istehsalı olan vərəqlərə nəstəliq elementli nəsx 

xətti ilə qara mürəkkəblə yazılmışdır. Vərəqlərin kənarları nəmdən korlanmışdır. 

Katib:  Həsən  Ağa  b.  Qasayri 

Tarix:  1085/1674 

Ölçüsü: 29x19 

B 452/2070 Avropa istehsalı olan təbii rəngli vərəqlərə qara, nisbətən narın 

nəstəliq elementli nəsx xətti ilə yazılmışdır. Ourani Kərimin müxtəlif surələrinin 

---

Beyzavi və onun Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda muhafizə olunan  

“Ənvarut-Tənzil və Əsrarut-Təvil” təfsirinin əlyazma nüsxələri 

355

təfsirləri vardır. Təfsir olunan ayələrin üzərindən qırmızı mürəkkəblə  xətlər 

çəkilmişdir.  Şərq üsulu ilə  səhifələnmişdir. Cildi tünd qəhvəyi rəngli, üzəri  şərq 

ornamentli  naxışlarla bəzədilmiş dəridir. Əlyazma  əvvəldən  naqisdir.  

Katib:  Hafiz  Əhməd  b.  Məhəmməd  b.  Hacı  Xəlil 

Tarix:  1262/1788, Şəvval ayı 

Ölçüsü: 21x14 

Bundan  əlavə  əlyazmalar institutunda bu əsərə yazılmış haşiyə  və  şərhlər də 

mövcuddur.  Ən məhşur haşiyələrdən olan və B-3599/22472 şifrəsi altında qorunub 

saxlanılan  Şeyxzadənin haşiyəsinin poliqrafik təsvirinə  nəzər salaq : Şeyxzadə 

Beyzavinin “Ənvarut-tənzil və  əsrarut-təvil” təfsirinə yazdığı haşiyə ilə  şöhrət 

qazanmışdır.  O, bir müddət müəllimlik etmiş və həmin təfsiririn mətnini şagirdlərin 

başa duşməsi üçün, onlarin səviyyəsinə uyğunlaşdırmışdır.  Şeyxzadə    həmçinin 

mütəvazi və gözəl xasiyyəti ilə  də tanınırdı. Ayələri təfsir edərkən  şübhəyə 

düşdüyündə  Allah (c.c) a yönəldiyini və Allah (c.c) tərfindən qəlbinin genişləndiyini 

deyirdi. Şeyxzadənin vəfat tarixi bəzi qaynaqlarda 951 (1544)-ci il verilsə də, şagirdi 

Taşköprüzadənin verdiyi  950  (1543) -ci il tarixi daha doğru qəbul edilir

13

  

B-725. Əsərin I hissəsini əhatə edən  bu mətn  Şərq istehsalı olan yüksək keyfiyyətli 

əhərlənmiş ağ kağıza qara mürəkkəblə səliqəli və xırda kalliqrafik nəstəliq elementli nəsx 

xətti ilə yazılmışdır. Başlıqlar,  

هلوق  və 

 

لوقا tipli sözlər kinovarla yazılmışdır. Mətndə şərh 

edilən hissələrin altından qırmızı mürəkkəblə  xəttlər çəkilmişdir.  Əbdülqəni Nuxəvi 

tərəfindən mətnin haşiyələrində  əsərə çox geniş  şərhlər yazılmış  və tekstoloji 

araşdırmalar zamanı aşkar etdiyi nüsxə fərqlərini qeyd etmişdir. 

Əlyazmanın mətnini bağlamaq üçün əlavə dili olan cildi dəridəndir. Cildin 

üzərində bir-biri ilə kəsişən xətlərlə birləşdirilmiş 9 ədəd basma medalyonlar vardır. 

Haşiyənin həcmi 543 vərəqdir. 

Katib:      هداز ىراق هصيلخ ىوخنلا ىنغلا دبع  

             Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə   

Köçürülmə tarixi: 1256/ 1840-41 

Təshih və tədqiq tarixi: 1276/1859-60 

Ölçüsü: 25x15 

Əvvəli:

  

                                                                  ...ﷲ ىلص و نيملاعلا بر   دمحلا  

                                                 

13

 İslam Ansklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2010, 39/ 97-98;  K.Şərifov, Ə. N. 

Xalisəqarizadə kitabxanasının kataloqu, Bakı, 2009, I,  səh. 121. 

---

 Bayramova Sevinc  

 

356

Sonu:

 

                                                   ...ةروسلا هذھب قلعتي ام مث ليئارسا ىنب ةروسلا هذھ  

 

B-3599/22472. Əsərin 2-ci hissəsini əhatə edən bu mətn  Avropa istehsalı olan 

yüksək keyfiyyətli əhərlənmiş ağ kağıza qara mürəkkəblə, ğözəl və narın kalliqrafik 

nəstəliq elementli nəsx xətti ilə yazılmışdır. Başlıqlar,  لوقا  və 

 

هلوق  tipli sözlər 

kinovarla yazılmışdır.  Əlyazma  Şərq və Avropa üslubu ilə  səhifələnmişdir.  Şərq 

uslubu qara, Avropa üslubu qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır. Səhifə 1b. və 2a.da 

qırmızı və yaşıl rəngli mürəkkəblə çərçivəyə alınmış fehrist yerləşir. Fehristdən sonra 

10a.- ya qədərki vərəqlər boş buraxılmışdır. 10a. vərəqində  əsərin, müəllifin və 

katibin adı kalafon formasinda  qara və qırmızı  rəngli mürəkkəblə yazılmışdır. 

Mətində 

 

ﷲ

ميحرلا  نمحرلا 

    مسب ifadəsi qara, surələrin adları  qırmızı mürəkkəblə 

yazılmışdır. Mətində orjinaldan verilmiş cümlə və sözlərin üzərindən qırmızı və yaşıl 

mürəkkəblə  xətlər çəkilmiş, kənarları  şərhlərlə  əhatə olunmuşdur.  Şərhlər geniış 

olduğundan bəzi vərəqlərin arasına  əlavə yarımvərəqlər artırılmışdır.  Əbdülqəni 

Nuxəvi tərəfindən mətnin haşiyələrində əsərə çox geniş şərhlər yazılmış və tekstoloji 

araşdırmalar zamanı  aşkar etdiyi nüsxə  fərqlərini qeyd edilmişdir. Mətində orta əsr 

mətnşünaslığına dair işarələr vardır.  Əlyazmanın cildi əlavə dili olan, tünd qəhvəyi 

rəngli dəridir. 

Katib:     

     

هداز ىراق هصيلخ ىوخنلا ىنغلا دبع

 

 

Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarizadə 

Tarixi:     1259/1843. 

Ölçüsü:    22,5x18,5. 

Həcmi:     434 vərəqdir. 

Əvvəli:                                                              بايعلاا ىف جوعلاك ىناعملا نم وھو  هلوق 

Sonu:              

   

علا بر   دمحلاو نيلسرملا ىلع ملاسلاو نوفصي امع ةزعلا بر كبر ناحبس

 نيملا

   

 

Bunlardan başqa  Əlyazmalar institunda Beyzavinin 

 

  ملع  ىف  بابللاا  بل

بارعلاا(Lubbul-əlbab fi ilmil- irab) əsərinin də B-3424/22634, B-4068, B-733 saylı 

şriftlərdə mühafizə edilən üç əlyazması vardır. Müəllifin bu əsəri  İbn Hacibin “əl-

Kafiyə fin-nəhv” adlı əsərinin müxtəsər variantı və şərhidir. Həmin əsər, məhşur alim 

Birgivi tərəfindən “İmtihanul-Əzkiya” adı ilə  şərh edilmişdir

14

.  Əsər  ərəb 

                                                 

14

 Katib Çələbi, yenə orada., İstanbul, 1941, I. səh. 168, 186,  Mucəmul-Müəllifin, VI, 97-98; 

Əli Turqut, Q. Kərim ensklopediyası, II, 181-182, Əli Turqut, Tefsir usulu və Kaynakları, 

səh. 256. 

---