Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bayramova Sevinc 348
əsəri olan bu təfsirdə “Dirayət” və ya “Rəy” (əqli izahlara əsaslanan) yolunu tutmuşdur. Dirayət təfsiri ayə, hədis, səhabənin fikirləri nəzərə alınmaqla dilçilik, ədəbiyyatşünaslıq, dinşünaslıq və s. elmlərdən istifadə etməklə yanaşı ictihadla birlikdə öz şəxsi düşüncələrini də ortaya qoyaraq Qurani-Kərimi açıqlamaqdır 5 .
haşiyə və təliq yazılmışdır. Yazılmış haşiyələrin içərisində məşhurları bunlardır: Müslihiddin ibn Təmcid (ö.890/1485), Məhəmməd ibn Mustafa Şeyxzadə (ö.950/1543), Əbdulhəkim əs-Siyalquti (ö.1067/1485), Şəhabəddin əl-Xəfaci (1069/1659), İsmail ibn Məhəmməd əl-Konəvi (1195/1781). Bunların içərisində də Şeyixzadə haşiyəsi daha məşhurdur. İrəlidə bu təfsirdən bəhs edəcəyik. Beyzavi, təfsirin əvvəlində təfsirçidə hansı xüsusiyyətlərin olmasını və təfsirinin xüsusiyyətlərini belə açıqlayır: “Təfsir elmi dini elmlərin şahı və şəriətin təməlidir. Onun haqqında danışmağa yalnız üsul və füru ilə dini elmlərin hər birində yüksək mərtəbəyə çatmış, ərəb dili və ədəbiyyatının bütün incəliklərinə sahib olanlar layiqdirlər”. Beyzavi əsərin əvvəlində belə deyir: “Uzun zamandır bu sahədə bir kitab yazmağı fikirləşirdım. Bu kitab Səhabə, Tabiun ilə onlardan sonrakı Sələf və Xələf alimlərinin böyüklərindən mənə çatan təfsirə dair sözlərin əsasını, parlaq söz və məsələləri, istər mənim, istərsə də, məndən əvvəlki alimlərin Qurandan çıxardıqları hökümləri ələ alaraq məhşur səkkiz imama aid edilən qiraət üsullarına və mötəbər qurradan rəvayət edilən Şazz qiraətlərə yer verəcəkdir 6 ”. Təfsir yazmaq üçun İslam elmlərini, ərəb dilini dərindən bilməklə yanaşı həyat təcrübəsi və zəka sahibi olmaq əsasdir. Bunların hamısı və demək olar ki, daha coxu Beyzavidə toplanmışdır. Uzun illər qazılıq etməsi bu işdə onun yoluna işiq salmışdır. Amma belə çətin və məsuliyyətli işin öz səviyyəsini aşdığını fikirləşərək geri çəkilmişdir. Demək olar ki, bütün təfsirçilər təfsirlərini ömürlərinin sonuna doğru, yaşlı vaxtlarında yazmışdılar. Beyzavi də elmi biliyinin lazımı səviyyəyə çatdığı yaşlı vaxtlarında istixarə etdikdən sonra istədiyi “Ənvarut-Tənzil və Əsrarut-Təvil” adlı əsərini yazmağa qərar vermişdir. Katib Çələbi onun bu qərarı verməsində, şeyxi kimi
5 Doç. Dr. Ali Turqut, Tefsir Usülu ve Kaynakları, İstanbul, 1991, s. 4, 250 6 ƏYİ, C- 627/9580, Beyzavi, Ənvarut-Tənzil və Əsrarut-Təvil, səh. 1b-2a; Katib Çələbi, həmin əsər, I,186 Məcmuatut -Təfasir, İstanbul 1984, I, 713 Beyzavi və onun Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda muhafizə olunan “Ənvarut-Tənzil və Əsrarut-Təvil” təfsirinin əlyazma nüsxələri 349
tanınan Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-Kütahtainin xüsusi rol oynadığını ”Kəşfuz- zunun an əsamil-kutub vəl-funun” kitabinda nəql etmişdir. Doğrudan da Beyzavi təfsirində bu şərtlərin hər birinə əməl etmiş, qisa, əhatəli və mükəmməl bir təfsir meydana gətirmişdir. Beyzavi təfsirinin ən əsas qaynaqları Zəməxşəri (ö.538/1144)nin “əl-Kəşşaf” adlı təfsiri ilə Fəxrəddin ər-Razi (ö.606/1210)nin “Mətafihul-Qayb” (əl-Təfsirul- Kəbir) idir. Bəzən də Rağib əl-İsfəhaninin “əl-Müfrədat fi Qaribil-Quran”- ından da istifadə etmişdir. Həmçinin təfsirinə Səhabə və Tabiundan gələn xəbərləri də əlavə etmişdir. Hətta alimlərin təqdirini qazanan incə və dərin mənalar kəsb edən açıqlamaları da əlavə etmişdir. Təfsirinin bəzi yerlərində qiraət elmindən də bəhs etmişdir. Beyzavi bütün bunları ustalıqla, yüksək bir üslubla ifadə etmişdir. Bəzən elə ifadələrdən istifadə etmişdir ki, onu ancaq zəka və bəsirət sahibləri başa düşə bilərlər. Beyzavi təfsirinin özəlliklərindən bəziləri bunlardır: 1. Qısa və əhatəli olması, 2. Ayələrdəki ədəbi incəlikləri, Quranın möcüzəsinə dəlil gətirməsi, 3. Ayələrin açıqlamasında daha çox səbəb-i nüzula (ayələrin eniş səbəbinə) geniş yer verməsi, 4. Ayələrin təfsirində fərqli görüşlərə diqqət çəkməsi və öz fikirlərini açıq-aşkar şəkildə ifadə etməsi, 5. İstər fərqli fiqhi məzhəblər,istərsə də etiqadi məzhəblərin müxtəlif ayələrlə əlaqəli fikirlərinə açıq şəkildə fikrini bildirməsi, 6. Bəzi vaxtlarda təsəvvüfi mənaları diqqətə alması, Qeyd etmək istərdim ki, Beyzavinin şeyxi olaraq bilinən Məhəmməd b. Məhəmməd əl-Kütahtai ilə əlaqələrinin olması və əsərlərində olan bəzi fikirləri onun təsəvvüflə da maraqlandığını göstərir. O, nəfs tərbiyyəsini İslamın əsas sərtlərindən biri kimi qəbul edir 7 . Yazmış olduğu təfsirdə də bunu açıq-aşkar bildirir. Beyzavinin təsəvvüfi görüş və fikirləri haqqında çox məlumat yoxdur. Hətta bəzi qaynaqlar onun Azərbaycan şeyxi olduğunu göstərir 8 . Həyatı və yaradıcılığı ilə tanış olduqda belə bir nəticəyə gəlirik ki, təsəvvüflə əlaqəsi demək olar ki, ömrünün sonlarına
7 ƏYİ, C-634, Beyzavi, həmin əsər, səh. 242a. 8 İslam Ansklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2010, VI, s. 100 9 Ö. N. Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Ankara 1960, II, səh. 351 10
Katib Çələbi, həmin əsər, I, 186 11 Katib Çələbi, həmin əsər, I,188 Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|