Microsoft Word Elmi Mecmue 24-son doc
Yüklə 3,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan tolerantlıq modelinə təsir edən dini-mədəni amillər 115 ya təyin etməklə mümkündür. Şübhə yoxdur ki, dinlərarası sülh, dini tolerantlıq ənənələri ilə zəngin olan bölgə və ölkələrin tarixi təcrübəsi din-inanc fərqliliklərinə dayanan təzyiq, qarşıdurma və münaqişələrin həlli üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə son bir əsrdə hikmət və əxlaqi dəyər kimi tolerantlığı dünyanın itkisi adlandırmaq heç də mübaliğə olmaz. Dini, irqi, etnik fərqliliklərə qarşı anlayış və hörmətin universal dəyər olaraq təşviq edilməsi istiqamətində bir çox nüfuzlu bey- nəlxalq təşkilatın apardığı fəaliyyətlər bu boşluğun açıq göstəricisidir. Bunu diqqətə aldıqda çoxsaylı millət, din və konfessiyaların sülh şəraitində bir- likdə yaşamasına dair uzun tarixi təcrübəsinə əlavə olaraq hazırki siyasi-ictimai isti- qaməti ilə özünəməxsus dini tolerantlıq modeli formalaşdırmış Azərbaycanın bu ta- rixi mirasının araşdırılması dünyada din, etnik kimlik və irq əsaslı münaqişələrin həllinə öz töhfəsini verə bilər. Azərbaycanın daxili və xarici siyasətində sülhün təmi- ni və bərpası istiqamətində atılan mühüm addımlar, bununla bağlı olaraq millətlər- arası və dinlərarası dialoqun inkişafına verilən böyük önəm sayəsində, son dövrlərdə beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın dini tolerantlıq modelinin tədqiqinə, nümunə götü- rülməsinə və yayılmasına dair artan təkliflər müşahidə olunur. 5 Azərbaycanda dini tolerantlığa dair statistik göstəricilər həm əhalinin böyük əksəriyyətini (96%) meydana gətirən müsəlman məzhəbləri, həm də müsəlmanlarla digər din mənsubları arasındakı əlaqələrin qarşılıqlı hörmət üzərində qurulduğunu bariz şəkildə göstərir. Beynəlxalq araşdırma qurumu Pew Research Center tərəfindən 2012-ci ildə aparılan Dünya Müsəlmanları: Birlik və Fərqlilik adlı sorğu nəticələrinə əsasən, Azərbaycan məzhəblərarası tolerantlığa görə müsəlman ölkələr 5 Məsələn, 13 Noyabr 2013-cü ildə Avropa Parlamentində “Sərhəd tanımayan insan hüquqları” (HRWF) dərnəyinin təşkilatçılığı ilə “Azərbaycanda xristianlar, yəhudilər və digər dini azlıqlar: İslam dini azlıq olan qeyri-müsəlmanların hüquqları ilə təzad təşkil edirmi?” mövzulu iclasda dərnəyin sədri Willy Fautre Azərbaycanda dini camaatlar arasında, eləcə də dini qurumlarla dövlət orqanları arasındakı münasibətlərə dair aparılan tədqiqatların nəticəsində 95%- yaxın əhalisi müsəlman olan Azərbaycanın dünyəvi bir ölkə olduğunu, bütün dinlərin bərabər hüquqlara sahib olduğunu, dini liderlər arasında hər hansı bir rəqabət olmadığını, antisemitizm olmadığını vurğulayaraq Azərbaycanın Müsəlman dünya üçün bir model olduğunu bildirmişdir (Sözügedən hesabatla əlaqəli ətraflı məlumat üçün bxn. http://www.academia.edu/5201189/Non-Muslim_Minorities_in_Azerbaijan_a_Secular_State ). Hesabatın ardından Avropa Parlamentinin macarıstanlı vitse-prezidenti Laszlo Surjan Azərbaycan modelinin Ərəb Baharını yaşayan münaqişə ölkələri üçün, həmçinin İslamafobiya ilə mübarizədə Qərb ölkələri üçün faydalı nümunə olacağına olan təmənni- sini ifadə etmişdir. (bxn. http://fidesz-eu.hu/news_display/azerbaijana _model_of_peaceful_co_existence_of_islam_ and_minority_religions/ ), Mövzu ilə əlaqəli ayrıca baxın: İsmayılov, Tolerantlıq: Bildiklərimiz və bilmədiklərimiz, s. 40-46. Elnurə Əzizova 116 arasında birinci yerdədir. Sorğunun nəticələrinə görə Azərbaycan cəmiyyətində şiələri müsəlman hesab edənlərlə etməyənlərin nisbəti 97/2%, sünniləri müsəlman hesab edənlərlə etməyənlərin nisbəti isə 91/7%-dir ki, bu göstərici sorğuda iştirak etmiş digər 22 müsəlman ölkə ilə müqayisədə məzhəblərarası münasibəti göstərən ən yüksək müsbət göstəricidir. 6 Azərbaycanda müsəlman əhalinin digər din mənsublarına qarşı münasibətininin göstəriciləri də, ölkənin dini tolerantlıq modeli kimi qəbul edilməsinə əsas verəcək səviyyədədir. Belə ki, Dini Araşdırmalar Mərkəzinin 2014-cü ildə apardığı “Azər- baycanda İslam” adlı sorğu nəticələrinə əsasən, ölkə əhalisinin ənənəvi olaraq Azər- baycanda yaşamış yəhudi və xristianlara qarşı münasibəti müsbətdir. Bu statistikaya görə, respondentlərin ümumilikdə 89.9%-inin xristianlara, 88.5%-nin isə yəhudilərə qarşı müsbət fikirdədir. 7 Dövlət-din münasibətlərinin tənzimlənməsi Hüquq və bərabərliyin təmini çərçivəsində dini tolerantlıq heç bir etnik, dini, etiqadi, mədəni və sosial fərq qoyulmadan bütün insanların anadangəlmə sahib olduqları xüsusiyyətləri qəbul etmək, onlara bu sahələrin inkişafında mane olmamaq, müdaxilə etməmək və inkişaflarına bərabər səviyyədə imkan vermək hüququnu ehtiva edir. İnsanın əsas hüquqları çərçivəsində sayılan mühüm sahələrdən biri kimi inanc/din azadlığının təmin olunması istiqamətində Azərbaycan qanunvericilik tarixi mühüm mərhələlərdən keçib. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının “Bərabərlik hüququna” həsr olun- muş 25-ci maddəsində irqindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əqidəsindən, siyasi və ictimai görüşlərindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşların hüquq və azadlığının dövlət tərəfindən təminat altına alındığı bildirilir. İnsan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının irqi, milli, dini, cinsi, əqidəvi, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdud- laşdırılması qadağan olunur. Konstitusiyanın “Vicdan azadlığına” həsr olunmuş 48-ci maddəsində isə hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, tək və ya toplu şəkildə bir dinə etiqad etmək və yaxud etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ, ictimai qaydanı pozmayan və ictimai əxlaqa zidd olmayan dini mərasimlərini yerinə yetirmək hüququnun təmin olunduğu bildirilir. Konstitusiyanın hər iki bəndi Azərbaycan vətəndaşlarının dinindən və etiqadından asılı olmayaraq inanc, dini düşüncə və ibadətlərinin bərabər şəkildə təmin olunmasına zəmanət verir. 8 6 World’s Muslims: The Unity and Diversity, s. 132. 7 Azərbaycanda İslam, s. 17, Bakı 2014. 8 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Qanun, 2005, s. 10, 16-17. Yüklə 3,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|