31
Sözsüz ki, MDB ölkələrinin qanun yaradıcılığında son illərdə təbiətin
mühafizəsi üzrə fəaliyyətin nizamlanması bazasının normativ-hüquqi bazanın
formalaşmasında vacib addımlar atılmışdır. Bununla yanaşı, qüvvədə olan
qanunvericilik hələ də həddindən artıq deklarativlikdən, vətəndaşların yaxşı
mühitdə yaşamaq, mühitin vəziyyəti haqqında tam məlumatın almasına, səhhətə
vurulmuş zərərin ödənilməsinə dair hüququn reallaşdırılması üçün zəruri
mexanizmlərin olmamağından əziyyət çəkir. Bundan başqa, iqtisadiyyatda bazar
dəyişiklikləri dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi zamanı ekoloji
tələblərə riayət edilməni təmin edən yeni hüquqi normaların hazırlanmasını tələb
edir; ekoloji sığortalanma, ekoloji qanun pozmaları ilə vurulmuş ziyanın
ödənilməsi; bank qanunvericiliyinə ətraf mühitə təsirlə bağlı fəaliyyətinin və s.
kreditləşdirilməsi hissəsində dəyişikliklərin daxil edilməsi.
Təsərrüfat obyektləri və ya ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən təbiətin mühafizəsi
üzrə qanunvericiliyin pozulması inzibati, nizam-intizam, maddi və hətta təbii
mühitə vurulmuş ziyanın mütləq ödənilməsi ilə cinayət məsuliyyətinə səbəb olur.
32. Təsərrüfat sahələrində təbizəti mühafizə fəaliyyətinin planlaşdırılması
Ekoloji məqsədlərin əsasında, özündə onlara nail olmaq üçün (yerinə yetirmə
müddətini, məsul icraçıları, lazım olan maliyyə vəsaitlərin həcmini göstərməklə)
konkret tədbirləri əks etdirən, ekoloji proqram işlənib hazırlanır. Ekoloji
proqramda müəyyən olunan tədbirlər realizəsinin köməyi ilə müəssisənin ekoloji
siyasəti həyata keçirilir. Ekomenecment sisteminin təsir qüvvəsinin sınağı və
qiymətləndirilməsi ekoloji auditin köməyi ilə həyata keçirilir.
Ekoloji menecmentin vəzifəsinə ekoloji məqsədlərin strateji
planlaş
dırmasının daxil olunması da nə
zə
rdə
tutulur. Planlaş
dırmanın ə
sas
elementlə
rində
n biri də
biznes-plandır. Tə
biə
ti mühafizə
və
resurslara qə
naə
t
biznes-planın strukturunda aş
ağ
ıdakı bölmə
lə
r tə
zahür edir:
1. Ekoloji-iqtisadi sistemlərin imkanları.
2. Resursların növləri (ilkin və ikinci dərəcəli), ekoloji məhdudiyyətlər.
3. stehsal tullantılarından alınan məhsulun satış bazarı.
4. Marketinq planı.
5. Təbiəti mühafizə və resurslara qənaət planı.
6. Ekoloji-iqtisadi effektin artırılması üçün istehsal kooperasiyası və
infrastruktur obyektləri üzrə təşkilat planı.
7. Təbiəti mühafizə və resurslara qənaət fəaliyyətinin hüquqi təminatı.
8. Maliyyə planı.
9. Təbiəti mühafizə obyektlərinin kapital tikinti planı, onların
rekonstruksiyası.
darəetmə sahəsində ümumdünya institutu şərtləndirən, 14000 seriyalı SO
beynə
lxalq standartların yaranması və
inkiş
afı XX ə
srin sonunda - XXI ə
srin
ə
vvəlində ekoloji menecmentdə qabaqcıl tendensiyaları əks etdirir. Müasir şəraitdə
EMAS (Ekomenecment və ekoaudit Avropa sistemi, 1993-1995-ci illərdə qəbul
olunmuşdur) və SO 14000 (Standartlaşma üzrə Beynəlxalq təşkilatın standartları,
32
1996) daha geniş yayılmışlar. Bu ekomenecmentin standartlaşma sistemləri, bəzi
prinsiplərdə fərqlənərək, eyni məqsədlər güdürlər.
33. Müə
ssisə
lə
rin ekoloji menecmenti və
ekoloji siyasə
tinin mə
qsə
dlə
ri
Bizim leksikona bazar islahatları başlanğıcı ilə daxil olan, ümumiyyətlə
"idarəetmə" anlayışı formal analoji olaraq, onun ifadə edilməsi zamanı, çox vaxt
aksent müəssisə, korporasiya və yaxud bazarda fəaliyyət göstərən təsərrüfat
subyekti kimi nəzərdə tutulur. Ekoloji menecment - cəmiyyətin stabil inkişafı və
təbiətin qorunması şərti ilə, öz ekoloji, iqtisadi, mədəni və digər tələbatların təmin
edilməsi üçün, özündə insanın təbiət proseslərinə və ətraf mühit obyektlərinə
ş
üurlu təsirin tənzimlənməsində əks etdirilən, idarəetmənin xüsusi bir
sahə
sidir.
Ekoloji menecment sistemi – bu idarəetmə iyerarxijanın (fərdi sa-
hibkardan dövlət və beynəlxaq birliyə qədər) bütün səviyyələrində təbiətdən
istifadə, ətraf mühitin qorunmasında və insan fəaliyyətinin ekoloji
təhlükəsizliyində prinsip, üsullar, forma və vasitələrin birliyidir.
Müəssisədə ekoloji menecmentin zərurəti, bir çox hallarda, insanın müasir
dünyada yaşamanın, həm işçi, həm də yer üzündə yaşayan bütün insanlara aid
edilən, ekoloji problemlərin yaranmasıdır. Müəssisənin ekoloji menecmenti (eko-
menecment), ə
traf mühitin qorunması ilə
ə
laqə
dar olan, müə
ssisə
idarə
etmə
nin
bütün aspektlə
rini ə
hatə
edir və
onun funksiyaları: planlaş
dırma, təş
kilat, mo-
tivasiya, nə
zarə
tdir.
Ekoloji menecment təkcə müəssisənin ixtisaslaşmış təbiəti
mühafizə xidmətinin fəaliyyəti ilə məhdudlaşmır, həmçinin o, elmi-tədqiqat və
təcrübə-konstruktor işləri, bölüşdürmə, marketinq və s. daxil olmaqla, bütün işçi
personala və, praktiki olaraq, bütün istehsal-təsərrüfat fəaliyyət növlərinə də aiddir.
. Müəssisədə, bir qayda olaraq, dəqiq ekoloji siyasət mövcud olmamışdır.
Yalnız 1990-cı illərdə daha da aydın, şirkətin müsbət imicini formalaşdıran,
birbaşa və dolayısı ilə iqtisadi effektlərin alınması imkanını yaradan, yeni ekoloji
menecmentin səciyyəvi cizgiləri görünməyə başlamışdır, bu da onun rəqabət
davamlığına müsbət təsir edir. Ekoloji menecmentə münasibətdə dəyişikliklərin
ə
sas səbəbləri son onilliyin aşağıdakı amil və tendensiyalar olmuşdur:
•
məhsulların ekoloji xarakteristikalarına istehlakçıların tələbi yüksəlmişdir;
•
bir çox ölkələrdə əhəmiyyətli dərəcədə ekoloji məsuliyyət subyektlərinin
dairəsi genişlənmişdir.
Ekomenecment sisteminin mühüm elementi, onun rəhbərliyinin
işləyib hazırladığı və məhsulun (və yaxud xidmətin) ətraf mühitin zəruri
mühafizəsinin tanınmasını əks etdirən, müəssisənin ekoloji siyasətidir. Ətraf
mühitin mühafizəsi, strateji məqsədlərdən biri kimi olan, müəssisənin ümumi
siyasətinə daxil olmalıdır. Ekoloji siyasəti formalaşdırması zamanı aşağı-
dakıları nəzərə almaq lazımdır:
•
ətraf mühitə istehsal fəaliyyətinin bütün növlərinin əsaslı təsiri;
•
enerji, xammal, suyun istifadəsi;
•
tullantıların azalması və uzaqlaşdırılması;
•
səs-küyün səviyyəsi;
•
istehsal texnologiyaları;