27
Bu yaxınlaradək təbiətdən istifadə sistemində daha geniş yayılmış və aktiv
inzibati metodlar fəaliyyət göstərirdi. Onlar dövlətin təbii resurslara inhisarçı
sahibkarlıq etdiyi şəraitin, hüquqi normaların müəyyən edilməsi və maraqlı idarə -
təbiətdən istifadə edənlərin ətraf mühitə təsiri nəticəsində istifadə olunurdu. Belə
bir vəziyyətdə yalnız inzibati idarəetmə ağır iqtisadi sanksiyalardan (müəssisə
sadəcə müflis edənlər) istifadə etməyərək hər-hansı səviyyədə ekoloji-qəza
vəziyyətləri dayandırmağa imkan verirdi. nzibati idarəetmənin ümumsistem
funksiyalarına adə
tə
n aş
ağ
ıdakı fə
aliyyə
t növlə
ri daxildir:
•
planlaşdırma, o cümlədən məqsədlərin, vəzifələrin formalaşdırması, onların
icra edilməsi üçün zəruri ehtiyatların (maddi, maliyyə, kadr) müəyyən edilməsi,
prioritetlərin formalaşdırılması, nəticələrin proqnozlaşdırılması;
•
qarşıda duran işin ətraflı təsnifatı ilə təşkilati tədbirlərin həyata keçirilməsi;
•
kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsi, yeni tapşırıqları və qoyulan tələbləri
nəzərə almaqla onların ixtisasının artırılması;
•
təsərrüfat fəaliyyətinin texnoloji və sanitar-gigiyenik, eləcə də, buraxılan
məhsulun və ətraf mühitin keyfiyyətinin normalaşdırılması;
•
nəzarət və uçot funksiyalarının icra edilməsi, təbiətdən istifadənin müxtəlif
növlərinin lisenziyalaşdırılması, ətraf mühitin monitorinqinin həyata keçirilməsi,
ekoloji qaydaların, normativ-hüquqi aktların hazırlanması və s.
28. Ə
traf mühitdə
n istifadə
nin inzibati idarə
edilmə
si və
ekoloji standartları
nzibati idarə
etmə
nin ə
sas tə
sir dairə
si tə
biə
ti mühafizə
sinin dövlə
t
orqanları tə
rə
fində
n istifadə
olunan standart, norma, normativ, qanun, qə
rar,
tə
limatlardır, o cümlə
də
n tə
biə
tdə
n istifadə
yə
dair icazə
və
qadağ
alar,
mə
hdudlaş
dırmalar, limitlə
r, tə
sə
rrüfat subyektlə
rinin fə
aliyyə
tinə
nə
zarə
t
sistemi və
s. ibarə
tdir. nzibati idarə
etmə
də
ə
sas yeri hə
r idarə
etmə
obyektlə
ri
üçün vahid və
icbari ekoloji norma və
tə
lə
blə
rin müə
yyə
n edilmə
sini nə
zə
rdə
tutan ekoloji standartlar sistemi tutur. Ekoloji standartlar ə
traf mühitin
çirklə
nmə
sinin bütün aspektlə
rini ə
hatə
edir və
buna müvafiq olaraq onların
müxtə
lif növlə
ri mövcuddur:
1) Ətraf mühitin keyfiyyət standartları, hava və su hövzəsinin, torpaq və digər
təbii mühitlərin mümkün vəziyyətini nizama salır.
2) Müəyyən istehsal prosesinin ətraf mühitə təsir etmə standartları – emission
standartlar – bu nöqtə mənbəyindən (borudan) tullantıların (atılmaların)
səviyyəsini təmizləyici avadanlıqdan istifadə etdikdən sonra nizama salır..
3) Texnoloji standartlar texnikaya, avadanlığa, istehsal proseslərinə və ya
təmizləmə texnikasına dair müəyyən ekoloji tələbləri müəyyən edir.
4) Məhsulun keyfiyyət standartları, və ya əmtəə standartları (ərzaqların,
məhsulların, xammalın ekoloji yararlı olması). Məsələn, qida məhsulların, içməli
suyun və s. tərkibində bu və ya digər qatqıların olma standartı və s.
MDB ölkələrinin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası beynəlxalq birlik
tərəfindən hazırlanmış vahid norma və qaydalara riayət edilməni tələb edir.
28
Ekoloji standartlardan (normativlərdən) başqa, inzibati tənzimləmə hüquqi
vasitələrin, çirklənmədə günahkar olanlara qarşı inzibati təsir tədbirlərinin
(qadağ
a, mə
hdudlaş
dırmalar, lisenziyalar və
s.) geniş istifadəsini təmin edir.
Beləliklə, məhsulun istehsal edilməsinə dair birbaşa qadağalar və ya ilkin ehtiyat-
lardan istifadə, onların qadağası həyat üçün zəruri olduğu halda istifadə edilir.
Vyana konvensiyası və Monreal protokoluna əsasən 20-ci əsrin sonunadək ozon
qatını məhv edən xlorftorkarbonun istehsalı və onun istifadəsi tam olaraq qadağan
edilmişdir. Torpaq, su, tullantılardan istifadəyə dair sertifikatlar təbiətdən
istifadə edənlər tərəfindən adətən onlar üçün təsir limitləri müəyyən edildiyi zaman
verilir. Sertifikat konkret torpaq sahəsinin, meşənin, müəyyən su həcmindən
istifadəyə, zəhərli maddələrinin bir qisminin atılmasına və s. müvəqqəti və ya
daimi istifadəsinə hüquq verir. Lisenziya alası sahədə aktivləşmək və ya
tullantıları qanuni şəkildə atmaq istəyən təbiətdən istifadə edənlər üçün icazə və
lisenziyalar zəruridir. Lisenziya və icazələr müəyyən müddət üçün verilir və
müəyyən edilmiş müddətdən sonra yeniləşdirilir.
29. Ətraf mühitdən istifadəyə dair sertifikatı, lisenziya və limitlər
Xüsusi lisenziyalar – təbiətdən istifadənin idarəedilməsi üzrə səlahiyyətli dövlət
orqanları tərəfindən verilmiş sənədlər müəyyən edilmiş yerdə və müəyyən şərtlərə
görə bir növ təbiət resursundan istifadəyə hüquq verirlər. Bu, yeraltı sərvətlərdən
istifadəyə, sudan, meşədən və torpaqdan istifadəyə verilən lisenziyalardır,
çirkləndirici maddələrin atılmasına, yığılmasına, tullantıların yerləşdirilməsinə, ov
heyvanların vurulmasına və balıqların tutulmasına verilən icazələrdir.
Təbiətdən istifadənin idarəedilməsinin mühüm vasitəsi ekoloji lisenziyalaşmadır,
yəni təsərrüfat subyektlərinə, səlahiyyətli orqanlar tərəfindən verilmiş, xüsusi
icazələrin təqdim edilməsi və verilmiş ekoloji məhdudiyyətlər,təbiət-resurs limitləri
zamanı, fəaliyyətin ayrı-ayrı növləri ilə məşğul olmaq üçün hüququ təsbit etməkdir.
Lisenziyalaşma, cəmiyyətin maraqlarına və insanların səhhətinə toxuna bilən, ətraf
mühitə və zərərin qarşısının alınması təsərrüfat subyektləri fəaliyyətinin mənfi təsirin
maksimal dərəcədə azalması məqsədilə həyata keçirilir. Hal-hazırda Rusiyada
"təbiətdən istifadə lisenziyalaşma" və "təsərrüfat fəaliyyəti növlərin lisenziyalaşma"
mövcuddur. Son illərdə mürəkkəb və kifayət qədər ziddiyyətli lisenziyalaşma sistemi
formalaşmışdır. Təbiətdən istifadəsinin lisenziyalaşma sisteminə aşağıdakılar daxildir:
•
səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən resursların bir növündən istifadə hüququ
(hasilat, müsadirə, müsadirəsiz istifadə) və həmçinin, tullantılar və onların
yerləşdirilməsi üçün verilən lisenziyalar. Onlara yer təkinin istifadəsi, sudan istifadə,
torpaq və meşələrdən istifadə, çirkləndirici maddələrin tullanmasına icazə, ov
heyvanlarının vurulması və balıq üçün lisenziyalar aiddir;
*ekoloji tələbləri, məhdudiyyətləri, təbii resursların istifadəsinin son hədd
həcmlərini və müəssisələr üçün təbii mühitin çirklənməsini təyin edən, təbiətdən
istifadənin kompleks lisenziyaları.
darəetmə mexanizmin ən mühüm hissəsi onun təşkilatı strukturları –
hakimiyyət orqanı sistemi və təbiətdən istifadənin idarə edilməsidir. Təbiətdən