Microsoft Word gomruk-huququ docx

31 
 
baxımdan  Gömrük  Komitəsi  bir  hüquq  mühafizə  orqanı  kimi  dövlətin  idarəetmə 
strukturuna  daxil  olduğundan,  yuxarıda  adı  çəkilən  qanunun  müddəaları  bütünlüklə  bu 
orqana da şamil olunur.  
Gömrük orqanlarınan normativ hüquqi aktlar qəbul edə bilməsi səlahiyyəti GM-nin 
9-cu  maddəsində  daha  ətraflı  öz  əksini  tapmışdır:  “Bu  Məcəllədə  və  Azərbaycan 
Respublikasının  digər  qanunvericilik  aktlarında  nəzərdə  tutlan  hallarda  Azərbaycan 
Respublikasının gömrük işini aparan icra hakimiyyəti orqanı öz səlahiyyətləri daxilində 
Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanları, Azərbaycan Respublikasının bütün başqa 
dövlət  orqanları,  tabeçiliyindən  və  mülkiyyət  formasından  asılı  olmayaraq  idarələr, 
müəssisələr və təşkilatlar, habelə vəzifəli şəxslər və vətəndaşlar üçün icrası məcbur olan 
normativ  aktlar  qəbul  edir.  Göstərilən  normativ  aktlar  Azərbaycan  Respublikasının 
qanunvericiliyinə uyğun olaraq qeydiyyatdan keçirilir”.  
Hüquqi  əsaslarına  görə,  DGK-nin  hüquqi  aktlarına  şərti  olaraq  iki  qrupa  bölmək 
olar: 
1)
  normativ aktlar; 
2)
  fərdi aktlar; 
Normativ  hüquqi  aktlar  gömrük  hüququnun  tənzimləyici  funksiyasıilə 
ə
laqədardır.  
Bu  cür  aktlarda  gömrük  işi  sahəsinda  eyni  cür  münasibətlərin  tənzimlənməsi 
normaları  öz  əksini  tapmışdır.  Yuxarıda  qeyd  olunduğu  kimi,normativ  aktlar 
uzunmüddətli istifadə üçün nəzərdətutulur və konkret sahələrin tənzimlənməsinə xidmət 
edir.  Məsələn,  gömrük  idarələri  haqqında  əsasnamə,  gömrük  orqanlarında  girovdan 
istifadə  haqqında  və  gömrük  daşıyıcısı  haqqında  əsasnamələr,  habelə  digər  təlimat  və 
qaydalar. Bütün normativ aktlar qanunvericilik əsasında hazırlanmalıdır.  
Gömrük işi sahəsində DGK aşağıdakı normativ aktları verə bilər: 
1)
  əmr və sərəncamlar; 
2)
  təlimatlar; 
3)
  ümumi və müvəqqəti qaydalar; 
4)
  metodiki tövsiyyələr; 
5)
  göstərişlər.  
Ə
mr-gömrük  işi  sahəsində  ən  çox  yayılan  və  istifadə  olunan  hüqüqi  normativ 
aktdır.  DGK  öz  səlahiyyətləri  daxilində  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin  keçirilməsi 
qaydaları,  gömrük  tarif  tənzimlənməsi  və  gömrük  ödənişlərinin  tutulması,  gömrük 
nəzarəti  və  s.  barədə  əmrlər  verə  bilər.  Gömrük  işi  sahəsində  ümumio  münasibətləri 
tənzimləyən  normalar  toplusu  barədə  də  əmr  və  ya  sərəncam  normativ  hüquqi  akt 
formasından istifadə olunur.  
Eyni zamanda ümumi və müvəqqəti qaydaların müəyyən edilməsi, təlimat, göstəriş 
və əsasnamələrin təsdiqidə əmrlə olur.  

---

32 
 
Təlimatlar – bilavasitə qanun və yuxarı orqanların normativ aktlarının icrası üçün 
nəzərdə  tutulmuş  və  konkret  məsələnin  həyata  keçirilməsi  üçün  hazırlanmış  normativ 
aktlardır. Təlimatlar, əmrlərdən fərqli olaraq, gömrük işi sahəsində daha çətin sahələrin 
hüquqi cəhətdən tənzimlənməsi üçün hazırlanır.  
Məsələn, “Valyuta gəlirlərinə nəzarət haqqında” və s. təlimatlar.  
Ümumi  qaydalar  –  gömrük  işinin  məlum  sahəsinin  tənzimlənməsi  üçün  nəzərdə 
tutulmuş  hüquqi  normativ  aktdır.  Məsələn,  “malların  gömrük  sərhədindən  keçirilməsi 
qaydaları”; 
“Fiziki şəxslər tərəfindən malların Azərbaycan Respublikasının gömrk sərhədindən 
keçirilməsinin ümumi qaydaları və s.  
Metodiki  göstərişlər-  hüquqi  normativ  akt  olub,  təlimatlar  və  qaydalarla 
müqayisədə, hüquqi cəhətdən məcburi deyildir.  
Göstərişlər  –  daha  çox  istifadə  olunan  normativ  akt  olub,  ayrıca  gömrük 
ə
məliyyatlarının aparılması ardıcıllığını özündə əks etdirir.  
Məsələn,  “Alkoqollu  içkilər  və  tütün  məmulatlarının  gətirilməsi  zamanı  gömrük 
rəsmiləşdirilməsi üçün alınan gömrük ödənişləri barədə” və s. göstərişlər.  
Fərdi  hüquqi  aktlar-Gömrük  Komitəsinin,  yerli  gömrük  orqanlarının  (məsələn, 
Bakı Baş Gömrük  darəsi və s. ) verdiyi əmrlərdir.  
Fərdihüquqi aktlar normativ aktlardan gömrük işi sahəsində fərdi məsələlərin həlli 
ilə  əlaqədar  olması  ilə  fərqlənir.  Onlar  konkret  gömrük  hüquqi  münasibətlərin 
tənzimlənməsi zamanı ortaya çıxan hüquqi fakt adlanır. Məsələn, DGK üsədri tərəfindən 
gömrükxanarəisinin təyini, vəzifəli şəxslərin təltifi, cəzalandırılması və s.  
Dövlətin gömrük siyasəti onun mənbələri 
Gömrük siyasəti dövlətin iqtisadi və xarici ticarət siyasətinin ayrılmaz hissəsidir və 
buna görə də hökümətin ümümi iqtisadi strategiyasının məqsəd və vəzifələrindən asılıdir. 
Ölkə  iqtisadiyyatının  inkişaf  səviyyəsi  və  daxili  istehsalçiların  beynəlxalq  rəqabət 
qabiliyyətindən  asılı  olaraq xarici  iqtisadi  siyasətin, о  cümlədən  də, gömrük  siyasətinin 
nisbətən dəqiq konturlara malik 4 növü müşahidə edilir: 
  proteksionizm; 
  yumuşaq proteksionizm; 
  sərbəst ticarət (fritredçilik);  
  yumuşaq sərbəst ticarət.  
Bu  istiqamətlər  eyni  zamanda  ölkə  iqtisadiyyatına  xarici  iqtisadi  müdaxilələrə 
aciqliq dərəcəsini numayiş etdirir.  

---

33 
 
Proteksionist  gömrük  siyasəti  yerli  istehsalın  inkişafı  ücün  daha  əlverişli  şərait 
yaradılmasına  yönəldilir.  Onun  əsas  məqsədi  idxal  edilən  mallara  gömrük  vergi 
qoyulmasının daha yuksək səviyyəsini tətbiq etməklə əldə edilir.  
Proteksionist  siyasətdən  fərqli olaraq sərbəst ticarat siyasəti gömrük  rüsumlarının 
daha aşagi - minimum səviyyəsini nəzərdə tutur və daxili bazara xarici malların daha dох 
cəlb edilməsinə təhrik edir.  
Gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsinin  əsas  şərti  müvafiq  hüquqi  bazanın-
mənbələrin  formalaşdırılmasıdır.  Gömrük  işinin  məğzi  və  tərkibi,  gömrük  siyasəti  və 
onun  məqsədləri,  Azərbaycan  Respublikasının  Gömrük  sərhədləri  və  gömrük  əraziləri, 
habelə gömrük işində istifadə olunan və gömrük qanunvericiliyində öz əksini tapan digər 
ümumi termin və anlayişlar gömrük hüququnun ümumi hissəsinə aid edilə bilər. Gömrük 
işi  sahəsində  ayrı-ayrı  blokların  xüsusiyyətinə  uyğun  olaraq,  onların  hüquqi 
tənzimlənməsi  gömrük  hüququnun  xüsusi  sahəsinə  aid  edilir.  Buraya  mal  və  nəqliyyat 
vasitələrinin  gömrük  sərhədindən  keçirilməsi  qaydaları,  gömrük  tarifi,  gömrük 
ödənişlərinin  alınması,  gömrük  rəsmiləşdirilməsi,  gömrük  nəzarəti,  xarici  iqtisadi 
fəaliyyətin  mal  nomenklaturasının  aparılması  və  sairlərinin  hüquqi  tənzimlənməsi 
daxildir.  Eyni  zamanda  gömrük  orqanlarının  əməliyyat-axtarış  fəaliyyəti,  işin  icraata 
götürülməsi və ona baxılması qaydaları və s. də gömrük hüququnun xüsusi sahəsinə aid 
edilir.  
Gömrük  hüququnun  mənbələri  dеdikdə,  digər  hüquq  sahələrində  oldugu  kimi, 
dövlət  idarəetmə  orqanları  tərəfindən  verilən  hüquqi  normalar  toplusu  başa  düşülür. 
Gömrük hüququnun mənbələri aşağıdakılardır: 
•  konstitusiya; 
•  qanunlar; 
•  Azərbaycan  Respublikası  Prеzidentinin  fərman  və  sərəncamları,  habelə  Nazirlər 
Kabinetinin sərəncam və qərarları; 
•  Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktları; 
Konstitusiya  gömrük  hüququnun  əsas  hüquqi  bazası  sayılsa  da,  burada  gömrük 
hüququna  aid  hеç  bir  konkret  maddə  yoxdur.  Ümumiyyətlə,  Konstitusiyada  gömrük 
sistemi  barədə  birbaşa  göstəriş  olmasa  da,  bilavasitə  Azərbaycanda  gömrük  işinin 

---