Microsoft Word history of east theatre
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sin və Xan
- təlxək, xanəndə və sazəndə.
- “ban-cı”
- “Xuan-mın-çan” adlı bir truppanın təşkili də bu tarixi mərhələnin bəhrəsidir. Bu dövrlə ilişkili belə bir məlumat da var ki, güya Vey knyazlığından olan Soa-soa
- Sao-Minda və Lan-lin-vanın
- Tan imperatoru Syuan-cun
- Xuan Fan-çonun
- “marionetka”
- Ca-cüylər, əslində, teatr yox, musiqili dram janrıdır, pyes növüdür. Bu yüzilin sonunda ölkənin şimalında 80 xacədən ibarət
_____________Milli Kitabxana_____________ 154 yox, teatr formalarının inkişafı üçün xarakterik tarixi mərhələlər ön plana çəkilir. Çində klassik teatr formaları əksərən şeirlə, əlavə monoloq və dialoqlarla yazılmış opera kimi səciyyələndirilir. Əslində isə bu, opera yox, çin musiqili dramıdır. Sinologiya Çin teatrının yaranma tarixini, daha doğrusu, Çin teatrının mənbəyini iki istiqamətdə araşdırır. Bəziləri elə güman edirlər ki, Çin teatrı birbaşa şəkildə əcdadların kultu ilə ilişkilidir. Digər qrup alimlərsə bu fikirdədirlər ki, Çin teatrının formaları tarix etibarı ilə əcdadların kultunu da qabaqlayır. Onun mənşəyini şaman ayin və rəqslərində, kütləvi nigahqurma mərasimlərində axtarmaq lazımdır. Çin teatrının ən qədim dövrü ayrı-ayrı teatral elementlərin qruplaşıb bitkin kompozisiyalar əmələ gətirdiyi dövrdür. Bu, Çin teatrı tarixində saray teatrının mövcudluq mərhələsidir. Şübhəsiz ki, qədim Çinin tarixən məruz qaldığı dəyişikliklər bu məmləkətin ənənəvi formalarının təşəkkül və inkişafına da öz təsirini göstərmişdir. Öncə qədim Çin kiçik xanlıqlardan ibarət idi. Sonradan bu xanlıqlar Sin və Xan dövründə I İmperiya şəklində birləşib vahid dövlət oldu, müəyyən müddət yaşadı və dağıldı. Bir azdan Tan və Sun dövründə yeni II İmperiya yarandı. Təəssüf ki, onun da ömrü uzun sürmədi. II İmperiyanı savaş qovğaları bürüdü. Çin tarixindən iqtibas edilmiş bu qısa anons bir daha təsdiqləyir ki, teatr yalnız siyasi və iqtisadi sakitlik məqamlarında inkişaf edir. I və II İmperiya zamanı Çin teatrının yaşadığı vəziyyət bunu sübuta yetirir. Çin saray teatrının inkişaf prosesi hər iki İmperiyanın süqutundan sonra dayanır. Halbuki geniş miqyasda götürsək, saray daxilində baş verən proseslər saray teatrı üçün sahiblərin dəyişdirilməsindən başqa bir şey deyildi. Çin teatrının təşəkkülünün bu dövründə əsasən üç ifadəli fiqur nəzərə çarpır: təlxək, xanəndə və sazəndə. Sarayda qadın _____________Milli Kitabxana_____________ 155 rəqqasə və xanəndələrinə də böyük rəğbət bəslənilirdi. Ancaq teatr sənəti inkişaf etdikcə qadın elementi teatrdan sıxışdırılıb çıxardılır. Getdikcə rəqs və nəğmələrin növbələşməsi prinsipi üzrə qurulmuş pyes tipli mətnlər meydana gəlir və onlar hərbi “U” və vətəndaş “Ven” pyeslərinə ayrılır. Çin teatrı tarixi bu dövrdə “aktyor və repertuar” amillərini aktuallaşdırır. I İmperiyanın e.ə. III yüzildə yarandığı dövrdə hökdar Şi- xuan öz hegemonluğu çağlarında guya ki, “A-fan-qun” adlı saray tikdirir və bütün aktyorları həmin saraya toplayır. Lakin tarixdə aktyor adlarından başqa bu dövrün teatrına aid heç bir fakt qalmayıb. Düzdür, “ban-cı” melodiyaları da bu tarixi mərhələnin yadigarıdır. Qısa nəticə şəklində onu qeyd etmək lazımdır ki, I İmperiya dövrünün teatrı primitiv davranış qəliblərinin şeir dilinə tabe etdirilmiş musiqi, vokal sənətilə birgəliyi üstündə təzahür edir. Xan dövrünün aktyorları artıq bədii mətnlərdə verilən tarixçələri dramatikləşdirməyə başlayırlar. “Xuan-mın-çan” adlı bir truppanın təşkili də bu tarixi mərhələnin bəhrəsidir. Bu dövrlə ilişkili belə bir məlumat da var ki, güya Vey knyazlığından olan Soa-soa adlı bir feodal pyesləri ifa etməkdən ötrü səhnə düzəltdiribmiş. Ancaq həmin səhnənin sözün müasir mənasına nə dərəcədə uyğun olduğunu söyləmək çətindir. Yadda saxlanılası faktlardan biri də budur ki, aktyorlar Xan dövründə ilk dəfə üzlərinə pudra sürtüblər və Çin teatr mütəxəsisləri güman edirlər ki, qəhrəman qadın rolları, başqa sözlə, “dan” ampluası məhz bu ənənədən sonra formalaşıb. Xan dövrünün sonundan etibarən rollar müəyyən qayda üzrə sistemləşdirilir və qruplaşdırılır. Tarix Xan mərhələsindən həm də ilk dəfə taxta maska geymiş iki aktyorun, - Sao-Minda və Lan-lin-vanın, - adlarını qoruyub saxlamışdır. İndi həmin maskalardan mənfi personajları görsətmək üçün istifadə edilir. _____________Milli Kitabxana_____________ 156 Miladdan öncənin IV yüzili, - II İmperiyanın hər vəchlə mədəniyyətə qayğı ilə yanaşdığı çağlar, - Çində saray teatrının çiçəklənməsi dövrüdür. Tan imperatoru Syuan-cun bu zaman “Armud bağı” adlanan bir musiqi akademiyası yaradır. “Armud bağı” akademiyasına paralel şəkildə gənc rəqqasələrin “Bahar həyəti” adlanan məktəbi də fəaliyyətə başlayır. X əsr artıq həqiqi klassik Çin teatrının yarandığı ərəfədir. Aktyor Xuan Fan-çonun XVIII yüzildə teatr sənəti haqqında yazdığı “Nurlanmış ruhun aynası” adlı risaləsində söylənir ki, Çin teatrının yaranmasının təkanverici qüvvəsi Xan dövrünün Çen Pin adlı bir əyanının taxtadan kəsdiyi fiqurlar olmuşdur. Sən demə, Çen Pin bu adam boyu fiqurları şəhəri düşməndən qorumaq üçün düzəldibmiş. Bu tapıntı şəhər camaatına o qədər xoş gəlir ki, onlar Çen Pinin əməlini yamsılamağa başlayırlar və taxta fiqurları “marionetka” adlandırırlar. Yenə bu risalədə bəyan edilir ki, Tan imperatoru Min-xuan balaca uşaqları alicənab ailələrdən yığıb bu cocuqlara “Armud bağı”nda “yan si” deyilən pyes mətnlərini öyrədirdi. Elə bu vaxtlar 5 və ya 8 nəfərlik daimi truppaları olan “ca-cüy” teatrları meydana çıxır və Çin teatrı üçün olduqca vacib sayılan rolların tiplər üzrə təsnifatı prosesi başlayır Ca-cüylər, əslində, teatr yox, musiqili dram janrıdır, pyes növüdür. Bu yüzilin sonunda ölkənin şimalında 80 xacədən ibarət “Duman melodiyaları” truppası kimi tanınan xüsusi bir məktəb fəaliyyət göstərirdi. Belə bir məktəbin bənzəri Çinin cənubunda “Göy örtüklər” truppası adı altında yaradılmışdı. Çində şimal və cənub məktəbləri həmişə teatr dəbinə hakim olmaq üstündə yarışıblar, mübarizə aparıblar. Odur ki, onların arasında fərqli cəhətlər mövcuddur. XI əsrdə Çində cənub məktəblərinin üslubu aparıcı mövqe tutur. Çinin monqollar tərəfindən işğalından öncə Çjao-de-lin adlı bir kimsə Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|