Microsoft Word içindekiler doc

Dede Korkut Metinleri Üzerinde Yeni Düzeltmeler (2) 
109 
 
ÖTS: KARDAŞ, Nevin ve Diğerleri (2000), Örnekleriyle Türkçe Sözlük (4 cilt), Milli Eğitim Bakanlığı, 
İstanbul. 
 
MOLLOVA, Mefküre Riza (2003), Doğu Rodop Türk Ağızlarının Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 
Ankara. 
 
ÖZÇELİK, Sadettin (2005), Dede Korkut Araştırmalar, Notlar/ Dizin/ Metin, Gazi Kitabevi, Ankara. 
 
ÖZÇELİK, Sadettin (2006), Dede Korkut Üzerine Yeni Notlar, Gazi Kitabevi, Ankara. 
 
TAVKUL, Ufuk (2000), Karaçay-Malkar Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları: 770, Ankara. 
 
DKON: TEZCAN, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi Yayınları: 1457, 
İstanbul. 
 
DKO: TEZCAN Semih - BOESCHOTEN Hendrik (2001), Dede Korkut Oğuznameleri, Yapı Kredi Yayınları: 
1441, İstanbul. 
 
TarS: Tarama Sözlüğü (1977), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.  
 
TS: Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. 
 
YUDAHİN, K. K. (1988), Kırgız Sözlüğü, (Türkçeye çeviren: Abdullah Taymas), Türk Dil Kurumu Yayınları, 
Ankara. 
 
 

---

---

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 111-120, İZMİR 2007. 
111 
 
DİLİMİZDE “-mAyA (–mAğA) BAŞLAMAK” YAPISINDA  
BİR BİRLEŞİK FİİLDEN SÖZ EDİLEBİLİR Mİ? 
Can a Compound Verb in the Stucture of “-mAyA (–mAğA) Başlamak” be Mentioned in Our 
Language? 
Jale ÖZTÜRK
*
 
Özet 
Eski Türkçeden beri dilimizde bazı fiillerin tekli kullanımı yanında bir başka fiille 
birleşerek birleşik fiil oluşumunda yer aldıkları görülmektedir. Ögü bil-, köre al-, gele yorı- 
gibi. Zamanla bazı fiillerin yeni ortaya çıkan kullanışları, birleşik fiilin bir parçası oldukları 
düşüncesini doğuruyor. Bu yazıda başla- fiilinin yönelmeli isim-fiil aldığında bir fiil 
birleşmesinin meydana gelip gelmediği, çeşitli açılardan incelenmiştir. Yapılan incelemeler 
sonucunda –mAyA (-mAğA) başla-  şeklinde bir fiil birleşmesinden söz edilemeyeceği 
kanaatine varılmıştır.  
Anahtar Kelimeler: Birleşik Fiil, Başlamak, Yardımcı Fiil, Dolaylı Tümleç, Yönelme 
Hâli. 
Abstract 
Technical studies about former state Turkish language make it clear enough that while 
some verbs are used alone other verbs show tendency for the use with another verb to derive a 
compound verb like” ögü bil-, köre al-, gele yorı- “ etc. This shows that within time recent 
treatments of some verbs look as if they are a part of the compound verb. are a component of 
a compound verb. In this study, it has been, from different aspects, studied whether there 
occured a verb combination considering that the verb “ başla-” is inflected with case of an 
infinitive or not. From the studies carried out, it has been concluded that it is not possible to 
discuss a combination of the verbs “ – mAyA (-mAğA) and “başla-” respectively.  
Key Words:  Compound Verb, Başlamak, Auxiliary Verb, Indirect Sentence 
Complement, The Dative. 
Giriş 
İnsanoğlu gelişen dünyada ihtiyaç duyduğu yeni kavramları karşılamak için dilde bir çok yöntem 
geliştirmiştir; kelime köklerinden kelime türetmek.(bilim, işlek vb.), kelimelere yeni anlamlar yüklemek 
(işleri  yoluna  koydum, dolmuş vb.), kelime grupları oluşturmak (kargaburun, bilgisayar vb.), yabancı 
dillerden alıntı yapmak.( televizyon, teyp, saat vb.), canlılığını yitirmiş kelimeleri dile tekrar kazandırmak 
(yanıt, ulus vb.), birden fazla kelimeyi birleştirerek kısaltmak (elmek, delgeç vb.) gibi. Türkçede bu 
yöntemlerin hepsinin kullanıldığı görülmektedir. Ancak, biz konumuz gereği bunlardan, kelime grupları 
arasında yer alan birleşik fiil üzerinde duracağız. Kelime grupları içinde bir hareketi karşılamak veya bir 
hareketi tasvir etmek üzere yan yana gelen kelimeler topluluğundan oluşan birleşik fiiller olukça önemli 
yer tutmaktadır. Zaman içinde bazı fiillerin yeni ortaya çıkan kullanışları, birleşik fiilin bir parçası 
oldukları düşüncesini doğurmaktadır. Bu sebeple, bu tür fiillerin bazı kullanımlarının yardımcı fiil mi, 
yoksa esas fiil göreviyle mi kullanıldığını ayırt etmek gittikçe zorlaşmıştır (Zülfikar, 2005 ). Bu fiillerden 
                                                 
*
 Yrd.Doç.Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi. 

---

Jale Öztürk 
112 
biri de başla- fiilidir. başla- fiili yönelmeli –mA ve –mAk ‘lı isim-fiil aldığı takdirde bu yapı bir birleşik 
fiil midir? Yani başla- fiili burada esas fiil olarak mı, yoksa yardımcı fiil olarak mı kullanılmıştır? Bu 
yazıda bu soruya cevap aranacaktır. 
Almanca Zusammengesetztes Verbum, Komplexes Verbum; Fransızca Verbe Compose, Verbe 
Complex;  İngilizce Compound Verb, Complex Verb; Osmanlıca Mürekkep Fiil terimleri ile karşılanan 
birleşik fiiller konusu aslında Türkiye Türkçesi açısından yeteri kadar derinlemesine çalışılmadığı için 
yapılan tanımlamalar ve tasnifler, bu konuda kafalarda oluşan sorulara cevap vermediği gibi yeni soru 
işaretlerinin oluşmasına sebep olmaktadır. 
Birleşik fiil konusunda kimler ne demiş? Kısaca göz atalım:  
Ergin “Birleşik fiil, bir yardımcı fiille bir ismin veya bir fiil şeklinin meydana getirdiği kelime 
grubudur.” (Ergin,1972;386) 
Korkmaz, “İsim soylu bir kelimeyle etmek, eylemek, olmak yardımcı fiillerinin birleşmesinden 
veya iki ayrı fiil şeklinin anlamca kaynaşmasından oluşmuş fiil türü (Korkmaz,1992) şeklinde 
tanımlamıştır. 
Topaloğlu’nun tanımı da Korkmaz’ın tanımına benzer, “ Bir yardımcı fiilin bir isme veya bir fiil 
şekline eklenmesiyle meydana gelen öbek.” (Topaloğlu, 1989 ) 
Hatipoğlu ise , “birleşik eylem: Bir sözcük ile biçim veya anlam bakımından kaynaşıp, kalıplaşan 
eylem.” diyerek birleşik fiillerdeki kaynaşma ve kalıplaşma özelliğini vurgulamıştır. (Hatipoğlu, 1982) 
Ercilasun “ Birleşik fiil bir kelime grubudur. Kelime gruplarında esas; mânâca bir bütünlük teşkil 
etmek ve cümle içinde tek kelime muâmelesi görmektir. Kelime gruplarına iştirak eden unsurlar; asıl 
mânâlarından az veya çok farklı , yeni ve tek bir mânâ ifade etmek üzere bir araya gelirler. Birleşik fiilde 
de bu, böyledir. İster iki tarafı da fiil olsun, ister bir tarafı isim bir tarafı fiil olsun her birleşik fiil, bir tek 
kavramı karşılar. Hareket, oluş ifade eden bir kavramı karşılamak için basit ve türemiş fiillerden nasıl 
istifade ediyorsak, birleşik fiillerden de aynı şekilde faydalanırız. Yani bir kavramı anlatma ve fonksiyon 
bakımından basit ve türemiş fiillerle birleşik fiiller arsında hiç fark yoktur.Tıpkı yapım eki ile türetilmiş 
bir fiilin tek bir oluşu veya kılışı ifade etmesi gibi, kelimelerin bir araya getirilmesiyle meydana gelen 
birleşik fiil de tek bir oluşu veya kılışı anlatır.” (Ercilasun,1984:48) diyerek konuya açıklık getirmiştir.  
Gabain, “Birbirine bağlı iki fiil şeklinin sıkı surette birleşmesinden meydana gelen ve yalnız bir 
oluş anlatan fiil birleşmelerinin birinci kısmı yeni fikir nüansları veren bir zarf değildir.” (Gabain,1953: 
16) diyerek yalnızca iki fiilin birleşmesinden oluşan grubu içine alan bir tanımlama yapmıştır.  
Zeynalov “Birleşik eylemleri, analitik yolla oluşan çeşitli birleşmelerin içindekilerden ayırmak 
için birkaç ana prensibe dayanmak gerekiyor. Evvelâ birleşik eylemlerden her kısmının müstakil anlamı 
olmalı. Her iki taraf eylem olarak karışmalı ve tek bir mefhum oluşturmalı. Böyle olduğunda çeşitli 
terkibî eylemler, eylemli birleşmeler, tasviri eylem şekilleri bu gruba dahil olamaz.” (Zeynalov, 
1986;455-468) diyerek diğer araştırmacılardan farklı bir bakış açısı getirir. 
Z. Kargı Ölmez de Zeynalov’a benzer bir düşünceyi dile getirir; iki adın ya da ad soylu sözcüğün 
birleşik ad oluşturduğu gibi sadece iki eylemin anlam ve biçim yönünden kalıplaşarak oluşturduğu 
yapılardır.Yani tasvir fiili denilen gidivermek, düşeyazmak, yapabilmek gibi sözcüklerdir.” (2003;120) 
Zeynalov, Zuhal Kargı ölmez ve Gabain birleşik fiil terimi ile fiil+ fiil birleşmesini kabûl 
ederken, diğer araştırmacılarımızın hem isimlerle hem fiillerle birleşerek tek bir eylemi karşılayan 
yapıları ayrım yapmadan birleşik fiil kabul ettiklerini görmekteyiz. Ancak bu bakış açısı farkı, yazımızın 

---