Microsoft Word içindekiler doc

Dilimizde -mAyA (–mAğA) Başlamak Yapısında Bir Birleşik Fiilden Söz Edilebilir mi? 
117 
senin için ölüyorum, yerine Ben için senin ölüyorum, diyemeyiz. Bu açıdan birleşik fiillere de 
baktığımızda edat gruplarındaki kadar kesin olmasa da onlara benzer bir durumla karşılaşıyoruz. Örneğin; 
1. Sizi rahatsız etmek istemezdim. Sizi etmek rahatsız istemezdim. 
2.Burada kendimi yabancı hissediyorum. Burada kendimi yabancı ediyorum his. 
3. Bana biraz yardım eder misin? Bana biraz eder misin yardım? 
4. Sağlıklı olduğumuz için şükreyledik. Sağlıklı olduğumuz için eyledik şükr. 
5. Akşam çıkmaya hazır ol. Akşam çıkmaya ol hazır. 
6. Nerdeyse gidecek olduk. Nerdeyse olduk gidecek. 
7. Sen daha iyi yazabilirsin. Sen daha iyi bilirsin yaza. 
8. Elimdeki süpürgeyi kapıverdi. Elimdeki süpürgeyi verdi kapı. 
9. Uzun süre arkasından bakakaldık. Uzun süre arkasından kaldık baka. 
10. Başımıza gelenlere herkes şaşıp kaldı. Başımıza gelenlere herkes kaldı şaşıp. 
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi birleşik fiillerde unsurların yeri değiştirildiğinde bir 
kısmında tamamen bozuk bir ifade (1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10), iki örnekte de devrik bir yapı ortaya 
çıkmaktadır (3, 4, ). Burada gelmek istediğim nokta şu, eğer başla- fiili ile kurulan bir birleşik fiil grubu 
varsa, bu birleşik fiil grubunda da başla- yardımcı fiil konumundadır, bu durumda diğer birleşik fiillerde 
olduğu gibi yardımcı fiilin yerinin değişme ihtimali olmamalı veya zayıf olmalı. Asıllarında  başla- 
fiilinin sonda yer aldığı bazı cümlelerdeki başla- fiillerinin yerlerini değiştirelim: 
Bazen büsbütün çocuklaşarak, başlıyorum, Emeti Kadın’la şakalaşmağa. Y 
Beni görünce bir çığlık kopardı ve başladı, aksi yöne dolu dizgin koşmağa. Y 
Başladı, altın başı bir çoban yıldızı gibi parıldamağa. Y  
O adam , orada bir yolun ortasında , şaşırmış gibi duruyor ve etrafına bakınıyor, sonra 
başlıyordu, gene birkaç adım yürümeye. Y 
Örneklerde de görüldüğü gibi başla- fiilinin yeri değişince cümlede herhangi bir anlatım 
bozukluğu meydana gelmiyor; yalnızca devrik bir cümle kullanılmış oluyor. O hâlde başla- fiili ile –
mAyA (-mAğA) isim-fiilinin bir grup oluşturduğunu söylemek zordur. 
Durumu daha da netleştirmek için başla- yerine yine yönelmeli -mAk isim-fiili alan başka fiillere 
de bakalım.  Gözlerinden yaşlar geliyor, bir yandan da önündeki satırları okumaya çalışıyordu. 
Cümlesini çözümlerken okumaya çalışıyordu’yu mu yüklem alacağız yoksa sadece çalışıyordu’yu mu? 
Bu cümlede çalış- fiili yerine gayret et- fiilini koyunca anlamda her hangi bir boşluk görmüyoruz, demek 
ki çalış- fiili yardımcı fiil olarak değil, tek başına cümlenin yükünü üzerine alan, anlamıyla cümlede yer 
alan bir ana unsur olarak görev almıştır. Aynı türden birkaç örneğe daha bakalım: Mademki gelenler bizi 
kurtarmağa geliyormuş, bunlar kime karşı silah kullanıyorlar? Y Bu cümlede de yüklemi, kurtarmağa 
geliyormuş  şeklinde mi almalıyız yoksa geliyormuş  olarak mı? Burada gel- fiilinin temel anlamı açık 
olarak görülmektedir, o hâlde geliyorlarmış kelimesi yüklem, bizi kurtarmağa kelimeleri de cümlenin 

---

Jale Öztürk 
118 
dolaylı tümlecidir. Şu hâlde, bunlar, diyorum, ne yapmağa gittiler? Y Cümlesinde de benzer durum 
dikkati çekiyor. Yine yüklem yapmağa gittiler değil gittiler kelimesidir. Çünkü git- fiili cümlenin yükünü 
üzerine alacak temel anlama sahiptir. Bu tipten örnekleri çoğaltabiliriz: 
Akıbet, Bekir Çavuş’a maksadımı anlatmaya muvaffak oldum. Y 
Seni almaya geldim.Y 
Tıpkı  eski Türk masallarında  sevgilisini aramağa  çıkan demir çarıklı  aşıklar gibi, durmadan 
dinlenmeden gideceğim. Y 
Biz sizi halife tarafından kurtarmağa geliyoruz. Y 
Merak etme, işte, ben söndürmeğe gidiyorum. Y 
Denilebilir ki, bir yılan bir kurbağayı yutmağa çalışıyor. Y 
Konuya bir de şu şekilde bakalım, aynı cümlede yalnızca fiili değiştirelim: 
1.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya çalıştı. 
2.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya geldi. 
3.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya gitti. 
4.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya uğraştı. 
5.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya çıktı. 
6.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya gayret etti. 
7.Yaşlı kadın bebeği uyutmaya başladı. 
8. Yaşlı kadın bebeği uyutmaya devam etti. 
Bu cümlelerde değişen sadece fiillerdir; bu durumda eğer –mAyA başla- fiilini birleşik fiil olarak 
kabul edersek, -mAyA çalış-, gel-, git- uğraş-,çık-, gayret et- fiillerini de birleşik fiil olarak kabul 
etmemiz gerekir. Hâlbuki bu fiillerin kendi anlamları ile cümlede vazife gördükleri, oldukça açıktır. 
Dikkat edilirse bütün bu cümlelerin ortak özelliği, yüklemin anlamını tamamlayan yönelmeli ögenin –mA 
veya –mAk eklerinden biriyle oluşturulmuş olmalarıdır.  İsim-fiili kaldırıp yerine herhangi bir isim 
koyunca, yüklemi tespit etmedeki tereddüt ortadan kalkıyor. Örneğin:  Çocuk yazmaya başlamıştı, 
cümlesinde  yazmaya kelimesi yerine, anlatılmak istenen şey aynı olmamakla birlikte, yazıya kelimesini 
koyunca, Çocuk yazıya başlamıştı, cümlesinde ise herhangi bir tereddüde mahal olmadan yüklem başla- 
fiilidir diyebiliyoruz. 
Acaba başla- fiilinin yönelmeli isim-fiille kullanımını Banguoğlu’nun “ Gerçekten dilimizde tıpkı 
tasvir fiiller kalıbında kurulmuş olup tasvir fiil anlatımı taşımayan, yani ikinci fiilin esas anlamında olan 
bileşiklere rastlanmakta (çıkagelmek, alakoymak )” (Banguoğlu,1995:493) diye ifade ettiği gibi yarı 
tasvir fiil olarak kabul etmek mümkün olabilir mi ? diye bakınca ise iki farklı yön dikkat çekmektedir: 
1.  başla- fiilinin yönelmeli isim-fiille kullanımı, Banguoğlu’nun  tasvir fiili kalıbı dediği fiil + 
ünlü zarf-fiil + fiil kalıbına uymamaktadır.  

---