Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 xalqın narazılığını, Koroğlunun qisasını xana xatırladır” 1 .
Xalq səhnələri “Koroğlu operasının ən yaxşı səhifələrindəndir. Üçüncü pərdədəki məşhur “Çənlibel” xoru polifonik üslubun yüksək nümunəsidir. Bu xor üçün bəstəkar elə mövzu seçmişdir ki, o özlüyündə milli səslənmə ilə polifonik inkişaf üçün böyük imkanlar yaradır. Mövzunun əsas dayaq səslərini aşıq musiqisinə xas olan kvarta-kvinta səslənmələri təşkil edir. Milli polifoniyanın vacib tərkib hissəsi kimi kontrapunktun rolu haqqında Ü.Hacıbəy- linin nəzəri fikri də öz əməli həllini bu xorda tapmışdır.
1 Hacıbəyov Ü. “Koroğlu” operası. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 267. 91
Xalq qəhrəmanı, cəngavər Koroğlunun surətində Azərbaycan xalqının ən gözəl xüsusiyyətləri – Vətənə hədsiz sədaqəti, mərd- liyi, düşmənlərlə barışmazlığı, dostlara vəfası, kasıblara, uşaqla- ra, qocalara, qadınlara qayğısı, başqa xalqlarla dostluğu, müdrik- liyi, şairanəliyi və s. ifadə olunmuşdur. Koroğlu obrazı xalq həyatının geniş fonunda verilmişdir. O, ba- relyefə bənzər ön planda, qabarıq şəkildə çıxış edir. Koroğlu xalq qəhrəmanı və aşıqdır, buna görə onun obrazı aşıq musiqisinin üslub xüsusiyyətləri və formaları ilə səciyyələnir. Məsələn, Qırata həsr edilmiş mahnı aşıq janrı olan “Gözəlləmə” üstündə yazılmışdır.
Bülbül Koroğlu rolunda
92
“Koroğlu”da Ü.Hacıbəyli aşıq musiqisinin üslub xüsusiyyət- lərini klassik opera formalarına qədər inkişaf etdirə bilmişdir. Müasir musiqi vasitələri ilə üzvi sürətdə uyğunlaşaraq, Koroğlu- nun musiqi səciyyəsində aşıq musiqisinin xüsusiyyətləri üstün- lük təşkil edir. Bu barədə Ü.Hacıbəyli özü belə yazırdı: “Koroğ- lu”nu aşıqlar tərənnüm etmiş və edir, və ona görə də operada üs- tün gələn üslub aşıq üslubudur 1 .
açılır. Belə ki, “Səni gördüm” birinci ariozosunda Koroğlu öz sevgilisinin gözəlliyinə vurulan aşıq kimi təqdim edilmişdi. Bu ariozonun musiqisi səmimiliyi, lirizmi ilə seçilir. Birinci pərdə- dəki “Təngə gəldik, yox tavan” ariozosu bunun təzadıdır. Bura- da Koroğlu artıq ədalət uğrunda, öz xalqının müstəqilliyi və xoş- bəxtliyi uğrunda mübariz kimi çıxış edir, xalqını üsyana çağırır. Ariozonun musiqisində çağırış və qəhrəmani motivlər səslənir. Koroğlunun obrazı operanın üçüncü və dördüncü pərdələrində daha parlaq və dərindən açılır. Onun üçüncü pərdədəki “Mərd igidlər nərə çəksin davada!” birinci ariozosu aşıq dastanı üslu- bunda yazılmışdır. Xalq qəhrəmanının igid və mübariz obrazı
1 Hacıbəyov Ü. “Koroğlu” operası. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 267. 93
xalqla sıx əlaqədə və vəhdətdə verilmişdir. Onun partiyası xalq səhnələrinə daxil olur və xorun “hey, hey” sevincli çağırışları ilə müşayiət olunur. “Xanlarından zülm görmüş ermənilər, gürcü- lər” ariozosunda Koroğlunun bir qiymətli cəhəti də aşkar olur ki, bu da onun humanizmidir, müxtəlif xalqlara dostluq hissləridir. Operanın lirik qolu üçüncü pərdədəki Koroğlunun “Sevdim səni mən, ey Nigarım” ariyasında öz kulminasiyasına çatır. Koroğlunun “Səni gördüm” birinci lirik-vəcdli ariozosundan fərqli olaraq, bu ariyada (üçhissəli formadadır) orta təzadlı hissə vardır ki, həmin hissədə qəhrəmanın öz xalqının taleyi üçün nara- hatlığı əks olunmuşdur. Ariyanın kənar hissələri qəhrəmanın da- xili psixoloji halını, onun lirik hisslərini gözəl ifadə edə bilmişdir.
Koroğlunun dördüncü pərdədəki üç mahnısı (birinci iki mah- nı aşıq janrı “Gözəlləmə”, üçüncü isə “Şikəstə” üstündə yazıl- mışdır) dramaturji cəhətdən böyük əhəmiyyətə malikdir. Onların hər biri əsərin dramaturji inkişafına mühüm təsir göstərir. Bu mahnılarda qəhrəmanın igidliyi, şairənəliyi, zirəkliyi açılır. Bü- tün bu mahnılar melodik, lad, ritmik alətləşdirmə cəhətdən aşıq musiqisinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirir. Ope- ranın lirik səhifələri, əsasən Koroğlunun sevgilisi, mərd Nigarın obrazı ilə bağlıdır. Bəstəkar onun partiyasında geniş leytmotiv sistemindən istifadə etmişdir ki, bu da qəhrəman qızın gözəl ob- razını qavramağa kömək edir. Ü.Hacıbəyli özü yazırdı: “Üçüncü
94 leytmotiv Koroğlunu sevən, bu sevgi uğrunda canından belə keçməyə hər an hazır olan Nigarın gözəl obrazını verir” 1 . Əlamətdardır ki, Nigarın leytmotivi onun vokal partiyasına da- xil olmur, lakin hər dəfə o, səhnəyə çıxdığı vaxt orkestrdə səslənir. Onun leytmotivi Koroğlunun və xalqın partiyalarında səslənir, bu da ideya və musiqi- dramaturji cəhətdən ümumilik yaradır. Nigarın birinci pərdədə “Rövşəndir dünyada məni yaşadan” ariyasında onun daxili hissləri, dərin məhəbbəti ariyanın səmimi, ifadəli musi- qisində gözəl əks olunmuşdur. Nigarın xasiyyətinə məxsus qəhrə- mani xüsusiyyətlər ariyanın orta hissəsində ifadə edilmişdir, ona görə xalqın qəhrəmani mövzusunun burada səslənməsi təbiidir. İkinci pərdədə, yarıqa- ranlıq, boş qalmış səhnədə Nigar qəmlə, kədərlə dolu ariyasını oxuyur. Nigarın ariyası onun naləsi kimi qavranılır. Ariya deklama- siya ilə başlanır, təkrarla- qızın kədərli hissləri veri- lir, sonra melodiya inkişaf edərək genişlənir, onun daxili aləminin açılmasına yardımçı olur.
Sona Aslanova Nigar rolunda
1 Hacıbəyov Ü. “Koroğlu” operası. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 267. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|