Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
şə ffaflıq və hesabatlılığın yaradılmasına ciddi əngəllər doğura bilir. Məsələn, Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə qəbul edilmiş, demək olar ki, bütün iqtisadi qanunlarda “keçid müddəaları” və ya “keçid dövrü” anlayışları təsbit olunmaqla bu normativ aktların, xüsusilə prinsipial müddəaların tətbiqində “yumşaq eniş” üçün şə rait yaradılmışdır. Bu, özünü qanunvericilik aktlarına, onların qəbulunun ertəsi günündən başlayaraq “zəruri düzəlişlər” tələb olunmasında göstərir. Azərbaycanda şərti olaraq, iqtisadiyyatın tranzitivlik xarakterinin xüsusiy- yətlərinə aid edilə biləcək və ölkəmizdə iqtisadiyyatın dövlət idarəetməsi təcrübəsində şəffaflıq və hesabatlılığa çox ciddi zərər vuran mühüm məqamlardan biri də, bütövlükdə, iqtisadi proseslərin monitorinqi, uçotu və qiymətləndi- rilməsinin metodologiyası və statistikasının aparılması üzrə mövcud yanaşmalar hesab olunmalıdır. Qeyd olunan şərtiliyin mahiyyəti ondadır ki, müvafiq metodologiya və statistik yanaşma bir növ planlı idarəetmə dövründən qalan miras kimi də dəyərləndirilə bilər. Ölkəmizdə iqtisadi uçotun çağdaş durumu iqtisadi proseslərin “bircinsli” ölçülməsinə və qiymətləndirilməsinə əsas maneələrdən biridir. Bir çox hallarda mərkəzi idarəetmə orqanlarının, ayrı-ayrı ekspert və mütəxəssislərin iqtisadiyyatda baş verən proseslər haqqında fərqli şərhlərinin (bəzi hallarda isə bir – birini inkar edən şərhlərin) əsas səbəblərindən biri, məhz onların “geniş” mənada reprezentativ olmayan, qeyri-adekvat informasiya tutumlu iqtisadi parametrlərə istinad etməsi hesab olunmalıdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, idarəetmə üzrə partnyorların yuxarıdakı səbəblərdən nəticə etibarı ilə fərqli informasiyalarla işləməsinin, liberal bazar təsərrüfatçılıq modelinə xas – “informasiyanın asimmetrikliyi” kimi xarakterizə olunan “bazar fiaskosu” ilə ciddi əlaqəsi yoxdur. Bununla belə, məşhur “ nformasiyanın dörd qanunu”nu nəzərə aldıqda yaranmış şəraitin zəruri informasiyanın obyektivliyinin ciddi şəkildə pozulmasına səbəb ola biləcəyi real görünür. Tranzitiv iqtisadiyyatlı ölkələrdə sosial-iqtisadi proseslərin idarə olunması, son dövrlərdə, sanki yeni bir paradiqma almışdır: iqtisadi açıqlığın artması, bir
21
tərəfdən hökumətin iqtisadi proseslərə təsir imkanlarını azaldır, digər tərəfdən isə iqtisadiyyatın ictimailəşməsi və beynəlmiləlləşməsi inkişafın idarə olunmasında ictimai nəzarətin rolunu və demək olar ki, müvafiq informasiyanın rolunu hədsiz artırır. Son 1-2 il ərzində dünya iqtisadiyyatını bürümüş və getdikcə dərinləşən iqtisadi böhranın cari dərsləri sübut edir ki, iqtisadi idarəetmədə formalaşmış ifrat liberal dəyərlərə əsaslanan tənzimləmə konsepsiyalarına yenidən baxmağa böyük ehtiyac vardır. Belə vəziyyətdə isə iqtisadi sistemdə yaranan şərait və xüsusiyyətlərin, meydana gəlmiş və həllini tələb edən problemlərin aktuarial şərhi olduqca vacib hesab olunmalıdır. Beynəlxalq iqtisadi böhranın ilk dərsləri sırasında yeni və ya nisbətən yeni nəzəri ideyalarla yanaşı, əhəmiyyətlilik baxımından isə bəlkə də ön cərgələrdə, A.Smitin “bazarın gözəgörünməz əli” ideyası və “dövlətin gecə qoruqçusu olması” təklifinə yeni münasibət dayanır. Məsələn, məşhur C.Soros iddia edir ki, “Müasir böhranın səbəbləri kənarda deyil. Onun yaranmasını sistemin özü şə rtləndirmişdir”. 2008-ci ildə dünya ölkələrinin, ilk növbədə, iqtisadi cəhətdən güclü ölkələrin böhrana qarşı mübarizəsinə rəğmən, riskləri bölüşdürmək əvəzinə, dünya maliyyə sistemi onları daha da artırır. Neoliberal ideyanın “görünməz əli” işləmir. Bu baxımdan, artıq bir çoxları C.Stiqlisin “bazarda görünməz əlin görünməməyinin səbəbi ondadır ki, belə əl burada yoxdur” fikrini dəstəkləyirlər. Doğrudur, əslində, liberal iqtisadi münasibətlərdə dövlətin tamamilə iştirak etmədiyini söyləmək olmaz. qtisadçıların bir qismi “bazarın boşluqları” ilə “dövlət tənzimləməsinin boşluqlarının” eyni tərtibli olması kimi qiymətləndirməni daima müdafiə etməmişlər və biz də hesab edirik ki, bu doğru qiymətləndirmədir. Akademik L.Abalkinin fikrincə isə, “...Prinsip etibarı ilə, dövlətin iqtisadiyyatda iştirakının zəruriliyinin əksi heç vaxt aktual olmayıb, həmişə belə iştirakın obyekt və subyektləri, əhatə dairəsi və sərhədləri, forma və üsulları, social dəyəri, meyilliyi və istiqamətləndirilməsi müzakirə predmeti olmuşdur”. Lakin nəzərə almaq vacibdir ki, iqtisadi idarəetmədə mühüm məsələlərdən biri məqsəd funksiyasının formalaşdırılmasıdır. Bu məsələnin universal həlli indiyədək yoxdur və təcrübədə
22
ə n çox istifadə olunan yanaşma Tinberqen bərabərsizliyinə və “prioritetlərin seçiminə” əsaslanan yanaşmadır. Eyni zamanda müasir dövlət tənzimləməsi nəzəriyyəsinin əsasını qoymuş C.M Keynsin “Hadisələr və faktlar arasında müəyyən əlaqə var, lakin bu əlaqəni heç də həmişə ölçmək olmur” fikrinin doğruluğunu qəbul etmək olmaz. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi informasiyanın keyfiyyətini artırmaqla, onun dolğunluğu, doğruluğu və şəffaflığını təmin etməklə yuxarıda qeyd edilən ölçməni təmin etmək olar.
nformasiyanın dolğunluğu iqtisadi siyasətin bu hissəsində təsiri olan, ölçülən bütün parametrlərin analitik sintezi vasitəsi ilə təmin edilir. Doğrudur, burada əsas məqam məqsədin seçimindən və müvafiq analitiklərin bacarığından asılıdır. Faktiki olaraq, bu mərhələdə sintetik göstəricilərin üstünlük təşkil etdiyi yeni sistem formalaşdırılır. nformasiyanın doğruluğunu onun formalaşdırılması və ölçmə mənbələrinə görə qiymətləndirmək olar. Bu zaman ən vacibi müvafiq göstəricilərin qarşılıqlı uyğunluğu və bir-birini təsdiqləməsidir. nformasiyanın şəffaflığı onun dolğunluğunu və doğruluğunu ifadə edən xüsusiyyətlərin mövcudluğu və informasiyanın bütün maraqlı tərəflər üçün ə lçatanlığı ilə müəyyənləşir. Fikrimizcə, yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərə malik olan informasiyanın formalaşdırılması üçün aşağıdakıların həyata keçirilməsi vacibdir: 1. qtisadiyyatın idarə edilməsi terminlərinin eyniliklə qəbul edilən qlossarisinin yaradılması; 2. qtisadi informasiyanın standartlarının yaradılması; 3. qtisadi qanunvericiliyin yeni informasiya standartları və qlossari ilə uyğunlaşdırılmasının təmin edilməsi. Dünya iqtisadiyyatını bürümüş və özünün xarakteri və miqyasına görə “Böyük tənəzzül”lə müqayisə edilən müasir qlobal maliyyə-iqtisadi böhranının səbəblərini araşdıran çoxsaylı tədqiqat mərkəzləri, beynəlxalq iqtisadi qurumlar və ayrı-ayrı analitiklər böhranın baş verməsi səbəbləri sırasına iqtisadi proseslərin uzun müddət ərzində gedişi haqqında düzgün və dolğun məlumatların ortada Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|