Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəlsəfi kateqoriyalar
- (Əlavə olaraq 3 saylı qrafikə baxmaq olar). Hüquq
109 kriteriyalarla müəyyən olunur və fərqli əlamətlərə görə dərk etmək prosesləri həyata keçirilir. Belə qəbul etmək olar ki, əlamətləri fərqləndirən, hərəkətləri xassələndirən və təsnif edən hər bir amil, fakt kriteriya ola bilər. Kriteriyalar həm ayrıcı, həm də bölücü funksiyalara malik olur. Kriteriyalar ümumiləşdirməni təmin etməklə yeni sistemlərin yaranmasını təmin edir. Kriteriyalar hər bir sistemin, sistem tərkibində olan yarımsistemlərin, element birləşmələrinin, bir-birindən tam ayrılmayan və ümumilikdə bir-birinə tərkib olan hissələrin özünəxas əlamətlərini ayrıd etmək üçün istifadə olunur. Kriteriyalar istinad kateqoriyaları kimi mühüm əhəmiyyətə malik olur. Bütün elementlərin tutumunu, həcmini və fəaliyyət xüsusiyyətlərini məhz kriteriyalar müəyyən edir. Kriteriyalar müəyyən predmetlərdə və obyektlərdə düşüncə ölçülərinin əsasını təşkil edir. Kriteriyaları siqnallar müəyyən edir, əlamətlər formalaşdırır. Bu əlamətlər də elementlərin xassələrini müəyyən edir. Məsələn, fəlsəfi kriteriyalar fəlsəfi düşüncələrin əsasında dayanır və düşüncələrin tərkib hissələrini meydan gətirir. Düşüncələrin əlamətlər əsasında formalaşmasını və əlamətlərin tərkib hissələrinin ayrılmasını və bununla da hissə və bütövün xassələrinin müəyyən olunmasının əsaslarını ortaya çıxarmış olur. Həyatın bütün prosesləri düşüncələrdə, dərk etmə proseslərində, qavramada müəyyənedici kriteriyalara tabe olur. Müəyyənedici kriteriyalar sistemlərin meydana gəlməsinin (məsələn, müxtəlif məkanlarda olan sistemlərin) əsaslarını üzərə çıxarır. Müəyyənedici kriteriyalar hadisələrin, faktların və bu faktları və hadisələri təşkil edən elementlərin əsaslarından irəli gələrək tərkibin və formanın müqayisəli məzmununu təşkil edə bilir. Fəlsəfi kateqoriyalar kriteriyalar olaraq müəyyənedici əsasları yerinə yetirir. İnsanlar müəyyənedici kriteriyalar (burada məkan, ölçü, zaman, kəmiyyət, keyfiyyət, ziddiyyət 110 və s.) əsasında öz fəaliyyət istiqamətlərini müəyyən edirlər. Müəyyənedici kriteriyalar ölçülərin əsaslarını təşkil edir. Ölçülər də dəyərləri meydana gətirir. İnsan hüquqları anlayışları da məhz müəyyənedici əhəmiyyət kəsb edir, eləcə də öz daxilində dialektik məntiqi üsullarla çoxlu sayda müəyyənedici kriteriyaları birləşdirir. İnsan hüquqlarının dərk olunması və onun beyində obrazlanması elə fəlsəfi kateqoriyalarla şərtlənir. Fəlsəfi kateqoriyalar predmetə münasibətdə, obyektə münasibətdə düşüncə ölçüləridir. Fəlsəfi kateqoriylar həm düşüncələri vəhdətdə görür, həm də tərkibdə axtarır. Əlamətlərinə görə növlərə və cinslərə ayrılma elə kateqoriyalarla həyata keçirilir. Deməli, fəlsəfi kateqoriyalar təsnifedici amillər kimi önəmə malik olurlar və bizim təbiət hadisələrinə olan anlayışlarımızın əsasını təşkil edir. Fəlsəfi kateqoriyalar mülahizə, ittiham, əlamət məzmunlu ifadələr kimi başa düşülür. Fəlsəfi kateqoriyalar insanların anlayışlarını, təfəkkürlərini universallaşdırır, ümumiləşdirir, eləcə də konkretləşdirir. Fəlsəfi kateqoriyalar əlamətlərin (hadisələrin əlamətlərinin) müəyyən olunmasının əsaslarında dayanır. İnsan hüquqları tərkib baxımından zəngin olduğundan onun tərkibini fəlsəfi kateqoriyalarla dərk etmək, anlamaq olar. İnsan hüquqlarının bölgü ünsürlərinin də çox olması məhz bu anlayışın kateqoriyalarla dərk olunmasının əsasında dayanır. İnsan hüquqlarının universal və məxsusi tərkibini fəlsəfi kateqoriyalarla dərk etmək mümkün olur. İnsan hüquqlarının çoxlu sayda istiqamətləri həm fəlsəfi kateqoriyalarla müəyyən olunur, həm də dialektik üsullarla mətnlərdə dərk olunur. Mətnlərin də tərkibinin dərk olunması, anlayış kimi qəbul olunması məhz fəlsəfi kateqoriyalardan asılı olur. 111 İ nsan hüquqlarının dərk olunması məsələsində zaman kateqoriyası İnsan hüquqlarının dərk olunması mərhələlərə və məkanlara və bu məkanlar üzərindəki resurslara bağlıdır. Resurslardan istifadə yeni gerçəklikləri meydana gətirir. Yeni gerçəkliklər də öz-özlüyündə yeni zamanları üzərə çıxarır. İnsan hüquqlarının təmin olunması və eləcə də dolğun şəkildə, yüksək səviyyədə təmin olunmasının əsasında zəngin resurslar və onlardan istifadə amilləri dayanır. Bu istifadə amillərinin yüksək mərhələsi isə insan hüquqlarının tərkib baxımından zənginləşməsinə səbəb olur. Buradan belə bir məntiqi nəticə hasil oluna bilir ki, insan hüquqlarının zənginləşməsi prosesləri elə inkişaf proseslərinə bağlı olur. İnkişaf prosesləri və onun faydalı nəticələrinin dərəcələnməsi və mərhələ şəklini alması da özlüyündə insan hüquqlarının zaman kateqoriyası ilə dərk olunmasına gətirib çıxarır. İnsan hüquqlarının təmin olunmasında təbii bir zaman ardıcıllığı və trayektoriyası vardır. İnsanların fəaliyyət ardıcıllığı onların hüquqlarının zənginləşməsinə şərait yaradır və səbəb olur. Hər bir məkanda resurslardan sistemli istifadə elə tələbatların ödənilməsinə səbəb olur ki, bu da özlüyündə insan hüquqlarının təmin olunması proseslərinin müəyyən zaman kriteriyası ilə asılılığını yaradır. İnsan hüquqlarının təmin olunması insanların özlərinin qarşısında duran başlıca məqsəddir. Bu məqsədə çatmaq üçün dövlət hakimiyyəti tərəfindən hüquq normaları qəbul olunur və icrası təmin edilir. Hüquq normaları burada məqsədə çatmaq üçün vasitələr rolunda çıxış edir. İnsanlar öz hüquqlarını təmin etmək üçün təşkilati-struktur fəaliyyət təşkil edirlər və ayrı-ayrı sahələr üzrə güclərini və qüvvələrini birləşdirirlər. Dövlət siyasət hüquq normalarını qəbul etməkdən və normalardan zamana görə istifadə etməkdən və hüquqları müdafiə etməkdən ibarətdir. (Əlavə olaraq 3 saylı qrafikə baxmaq olar). Hüquq- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|