Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “yuxarıya” və “yanlara”
118 İnsan hüquqlarının həm təmin olunması, həm də qorunması məhz zərurətdən irəli gəlir və tələbatlara söykənir. Ancaq belə hesab etmək olar ki, bütün hüquqlar zəruridir. Qeyri-zəruri hüquqlar ola bilməz. Lakin hüquqların təmin olunması ardıcıllığı baxımından hüquqları birinici dərəcəli zəruri və ikinci dərəcəli zəruri əsaslara bölmək olar. Məsələn, yaşamaq üçün həyati vacib olan hüquqlar birinci dərəcəlidir. Azadlıq hüququ, mənzillərdə yaşamaq hüququ ilk növbədə zəruri olaraq təmin edilməsi vacib olan hüquqdur. Bu hüquqların təmin olunması üçün resurslar amili böyük əhəmiyyət kəsb edir. İnkişaf özü elə hüquqların zərurətini meydana gətirir. Zərurət resurslardan istifadənin və bu istifadə üzrə hüquqi- tənzimləmənin əsaslarını təşkil edir. İ nsan hüquqlarının dərk olunmasında inkişaf kateqoriyası və qanunauyğunluqları Qanun özü bir kateqoriyadır, müəyyənedici faktordur. İnkişaf qanunauyğunluğa və sistemliliyə müvafiq olaraq meydana gəlir. İnkişaf ardıcıl təzahür yaradan proses olaraq mövcud resursların sistemli olaraq təkrar sistemləşməsindən meydana gələn bir prosesə çevrilir. İnkişaf müəyyən məkanlarda və sistemlərdə ardıcıl qaydada bir-birini əvəz edən pozitiv aşkarlıqların vəhdətidir. İnkişaf məkanı əhatə etmək baxımından pozitiv olmayanda qeyri-tarazlı olur və yalnız müəyyən qrupun mənafeyinə xidmət edir. Bu halda sistemin yalnız müəyyən hissələrində inkişaf meydana gəlir. Qanunauyğunluq və resursların səmərəli istifadəsi-burada maraq dairələri üzrə tarazlı qaydada- inkişafın şərtlənməsini təmin edir. İnkişaf özü elə qanunların tətbiqi və yeni qanunların meydana gəlməsi ilə, həmçinin yeni qanunların tətbiqinin tələbi ilə xarakterizə olunan yüksələn, genişlənən, artan bir vəziyyətdir. İnkişaf prosesləri mütləq öz aralarında 119 şərtləndiriciliyi yaratmalıdır. Şərtlərin özləri ilə bu şərtlərə cavab vermənin nisbət dərəcəsi inkişafın meydana gəlməsinin əsaslarını yaradır. İnkişaf cəmiyyətin qeyri-mütləq anlarından, müəyyən vəziyyətindən, müəyyən reallıqlardan başlayan və ardıcıl qaydada “yuxarıya” və “yanlara” doğru davam edən zahiri bütöv bir prosesdir, həmçinin şəbəkəli proseslər cəmidir. İnkişaf prosesləri bütövünün cəmi elə tərkiblərdən ibarətdir. Bu proseslərin tərkibini təşkil edən hadisələrin məsafə və məsafədən irəli gələrək zaman trayektoriyası mövcuddur. Məsafə və zaman trayektoriyasının daxilən bağlılığı, vəhdəti (məsafə məkan olduğundan, dəyişikliklər də zamanı təzahür etdirir) insan hüquqlarının dərk olunmasının zaman və məkan ardıcıllığını, həmçinin vəhdətini meydana gətirir. Məkan dəyişəndə zaman da dəyişir. Məkan dəyişməyəndə dəyişməyən şey üçün zaman da qalır. İnkişaf odur ki, tez-tez məkan dəyişmələri prosesləri baş versin. Bu dəyişmələr şərti bir məkan daxilində və məkanlar arasında meydana gəlir. İnkişaf özü ilə yeni hüquqların gerçəkləşməsini təzahür etdirir. İnsan hüquqlarının ardıcıl zaman arealında və zaman davamediciliyində reallaşması və gerçəkləşməsi cəmiyyətin və dövlətin silsilə xarakterli inkişafına söykənir. Həmçinin insanların fərdi və toplum halda cəmiyyətin və dövlətin ictimai-siyasi həyatında iştirakına əsaslanır. İnkişaf ardıcıl və kompleks vasitələr vəhdətindən ibarət olan bir vəziyyətdir. Bu baxımdan da insan hüquqlarının dərk olunması inkişaf prosesləri ilə vəhdət təşkil edir. İnkişaf prosesləri vəhdət zamanı (birləşmədən meydana gələn sinergetik vəziyyətlərdə) resursların və istiqamətlərin birləşməsini meydana gətirir. İnkişaf prosesləri öz ardınca insan hüquqlarının zənginləşməsini və daha çox tərkibdə reallaşmasını təmin edir. İnkişaf prosesləri rasional qaydada cəmiyyətin çoxspektrli mahiyyətinin meydana gəlməsinə xidmət edir. Mahiyyətin reallaşması və yeni əsaslarla gerçəkləşməsi prosesləri elə 120 hüquqların yeni-yeni istiqamətlərinin meydana gəlməsinə xidmət edir. İnkişaf fəaliyyət spektrlərini genişləndirir, buna müvafiq qaydada, yəni fəaliyyətə uyğun olaraq hüquqlar da genişlənir. İnkişaf hüququn tərkib ünsürlərinin, komponentlərinin zənginləşməsinə xidmət edir. İnkişaf elementlərin ardıcıl trayektorik quruluşundan meydana gələn bir təzahürdür. İnsan hüquqları inkişaf etdikcə (cəmiyyətin və dövlətin inkişafına müvafiq olaraq) onun dərk olunması imkanları da genişlənir. Dərk olunması imkanları böyüdükcə hüquqlar da dərk etmək sferasına müvafiq olaraq genişlənir. İnkişaf qanunauyğunluqları inkişafın əsaslarını şərtləndirən qanunlardan ibarət olan bir kompleksdir. Bu qanunlar həyatdakı proseslərin real qaydada baş verməsinə söykənir. Qanunlar reallıqları təzahür etdirdiyindən (qeyri- müəyyənliklərin aşkar olunması da elə öz növbəsində müəyyən reallıqların qanunlarını formalaşdırır. Bu baxımdan da belə qəbul etmək olar ki, qanunlar müəyyən və qeyri-müəyyən olmaqla iki baza əsaslardan ibarət ola bilər) inkişaf proseslərinin də dərk olunması və hüquqla vəhdətdə müəyyən olunması amili meydana gəlir. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, inkişaf qanunlarından kənar da hüquq fikirlərdə inkişaf edə bilər. Belə ki, arzu olunan şeylər də insanların hüquqlarından xaric deyil, sadəcə olaraq imkanlarından xaric ola bilir. İmkanların məhdudluğuna görə hüquqların təmini proseslərinin reallaşmasının da qarşısı alınır. Bu baxımdan da insan hüquqlarının baxışlarda genişlənməsi onun real imkanlar çərçivəsində genişlənməsindən daha da uzaqlara gedib çıxa bilər və arealını genişləndirə bilər. Arzu olunan, istənilən hüquqlar meydana gəlir. Belə bir prinsipdən də çıxış etmək olar ki, insan həyatı üçün bütün resurslar müəyyən sərhdələri olan bir məkanda cəmləşməyib. Bu baxımdan da resursların təminatında və geniş hüquqlarda böyük məkan anlayışı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|