Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “sıxılmış, ə zilmiş hüquqlar”
121 Geniş məkanlarda hərəkət etmək və resurslardan faydalanmaq insan hüquqlarının tərkibinin zənginləşməsinin əsasında dayanır. Məsələn, əhalisi çox, ərazisi isə kiçik dövlətin resursları heç də bu dövlətdə yaşayan əhalinin tələbatlarının ödənilməsini təmin edə bilməz. Bu cəmiyyətdə “sıxılmış, ə zilmiş hüquqlar” anlayışı meydana gəlir. Çünki resurs çatışmazlığı elə özündə hüquq çatışmazlığını, dəyər çatışmazlığını meydana gətirir. Bu məsələdə hüquqların horizontal genişlənməsi prosesləri geniş forma və məzmunda baş vermir. Hüquqlar vertikal genişləndikcə isə iyerarxiya dərinləşir və avtoritarlıq meydana gəlir. Liberal cəmiyyətlər o cəmiyyətlərdir ki, burada əhali, ərazi və resurslar, resurslardan istifadə mexanizmləri arasında tarazlı nisbət mövcuddur, bir qədər mütənasiblik və harmoniyalılq var. Kiçik dövlətlərin, xüsusilə resursları kasad olan kiçik dövlətlərin böyük dövlətlərlə yumşaq münasibətlər mühitində yaşamaları resursların əldə olunmasına və hüquqların zənginləşməsinə səbəb ola bilir. Hüququn sinergetik vəhdəti və artan faydası ittifaqlarda daha da geniş aspektlərdə öz əksini tapa bilir. İ nsan hüquqları anlayışının tərkib və bütöv kateqoriyası ilə dərk olunmasının əsasları Hər bir sistem tərkibdən və bütövdən ibarətdir. Hər bir element təkdir, həm də bütövdür. Bu baxımdan sistemlər də bütöv kimi təkdirlər. Tək bütöv, bütöv isə təkdir, vahiddir. Elementlər birləşmələri vahidi yaratdığından elə bütövün tərkibini əmələ gətirir. Deməli, sintez də bütövdür, təkdir, vahiddir. Təklərin tərkibi zəngin olanda onlar daha çox sistemli təklərə çevrilirlər. İnsanın ontoloji bütövlüyü ilə yanaşı, qnoseoloji bütövlüyü də mövcuddur. İnsanın mənəvi aləmi tərkibləri olan bütövlüklərdən, elə bütövlükləri ifadə edən təkliklərdən ibarətdir. Bütöv və təklik elə vahidin, sistemin tərkibidirlər. İnsanın mənəviyyatı əxlaqi dəyərlərdən təşkil 122 olunur. Deməli, əxlaqi dəyərlər çoxdur, çoxluqların, təkliklərin cəmindən ibarət olan vahiddir, təkdir. Buradan da belə bir nəticə hasil olur ki, insan zəngin mənəviyyatı olan tək məxluqdur, substansiyadır. Hüquq mənəvi dəyərlərdən formalaşır. Mənəvi dəyərlər tək və çox sayda təklərdən ibarət olan təkdirsə, bütövdürsə, deməli, hüquq da çox saylı təklərdən ibarət olan bir mənəvi sistemdir. İnsan hüquqları anlayışı öz- özlüyündə tərkib ünsürlərdən təşkil olunur və komponentlər zənginliyin əsaslarını təşkil edir. İnsan hüquqlarının tərkib və bütöv halda dərk olunması həm də hüquq subyektlərinin mövcudluğu aspektindən mümkündür. İnsanın daxili mənəviyyatı bir hüquq sistemini yaradır, eləcə də fəaliyyət sahələri zəngin hüquqları formalaşdırır. Hüquqların zəngin olması hüquqların sistem daxilində yuxarı və aşağı müstəvidə (burada mücərrəd, xəyali müstəvi nəzərdə tutulur) tərkiblərinin təmin olunmasından asılıdır. Hüquq daşıyıcısının özü hüquqlarının tərkibi baxımından zəngindir, həm də hüquqlarının əks olunduğu sahələrdə zəngindir. İnsan və onun fəaliyyəti də müxtəlif istiqamətləri özündə cəmləşdirən bütövü əks etdirir. İnsanların maraqları həm universal əsaslarla bütövdür, həm də xüsusiləşmiş qaydada, yəni tək əsaslarla bütövdən ibarətdir. İnsanlar kollektivcəsinə özlərinin universal və fərdi bütövlüklərinə xidmət edirlər. Bununla yanaşı, fərdi qaydada da öz bütövlüklərinə xidmət göstərirlər. İnsanların fərdi bütövlükləri elə onların kollektiv maraq və münasibət, əlaqə bütövlüklərindən formalaşır, həmçinin insanların fərdi bütövlükləri kollektiv bütövlüklərinə xidmət edir. İnsan fərdin aspektdə bütövdür, həmçinin kollektiv əlaqələr vəhdətində fərdi bütövdür. Eləcə də kollektiv bütövlüyün tərkibidir. İnsan hüquqları universal bütövdən və eləcə də məxsusi- fərdi bütövlərdən ibarətdir. İnsanların maraqları universal hüquq normalarında fərdi olaraq təmin olunur. İnsan hüquqları 123 həm də təklərdən (burada fərdiyyətə birbaşa məxsus olan hüquqlardan) təşkil olunur. Məsələn, universal hüquqlar (bütöv içərisində olan və cəm halda insanlara aid olan hüquqlar) içərisində olan hər bir şəxsin hüquqları da bütövdür. Bütövlük insanların pozitiv fəaliyyətinin əsasında duraraq mövcud olan təklikdən və bütövlükdən meydana gəlir. İnsan hüquqlarının bütövlüyü amili mütləq-konkret olmaqla yanaşı, həm də şərtidir. Bütövlük “yuxarıda” sona yetmir və davam edir. Bütövlük baza bütövlük üzərində şaxələnir. İnsan hüquqlarının fərdi bütövlüyü sistemli olaraq daxilən genişlənir. Bu, aşkarlanma prosesləri sayəsində təmin olunur. Məsələn, insanların baza hüquqları və azadlıqları üzərində bütövlük şaxələnir və yeniliklər yeni hüquqların aşkar olunmasına xidmət edir. Bütövlüklər insanların təbii hüquqlarının meydana gəlməsinin və təmin olunmasının əsasında dayanır. Bütövlüklər baza olaraq hüquq normalarında ifadə olunur. Hüquq normaları həm də təkliklərin tərkibidir. Hər bir hüquq norması bir tək vəziyyəti ifadə edir, tənzimləyir. Cəmiyyətdə hər bir insan öz hüququna fərdi qaydada nail ola bilir. Fərdlərin hüquqları cəmi obyektivliyi meydana gətirir. Eləcə də hüquqların dialektik məzmunlarını formalaşdırır. Təbii hüquqların reallaşması resurslara bağlı olur. Resurs zənginliyi təbii hüquqların təmin olunma səviyyəsini yüksəldir. Cəmiyyətin və dövlətin zəngin olması kollektiv qaydada və onun içərisində fərdi məzmunda insan hüquqlarının təminatını zəngin edir. İ nsan hüquqlarının mürəkkəb məzmununun dərk olunması və sinergetika Mürəkkəblik dolğunluqdur. Burada sistemin, anlayışın mürəkkəbliyi müəyyən məkanlarda olan təkliklərin say çoxluğu, istiqamətlərin, fikirlərin zənginliyi ilə xarakterizə olunur. Fikirlərdə təkmilləşmənin özü elə mürəkkəbləşmədir. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|