Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 mərkəzləşməsinə, ümumiləşməsinə və şaxələnməsinə səbəb olur. Dialektik məntiq əslində əqli nəticələrlə mürəkkəb sintezlərin (həm də sadə hüquq məzmunlu fikirlərin) və onlardan əmələ gələn nəticələrin əldə olunmasını təmin edir. Dialektik məntiqin mühakimələri və obyektləri qismində ilk növbədə elə sadə məntiqin tətbiqi ilə hüquq normaları çıxış edir. Dialektik məntiq daxilən genişlənən və ayrı-ayrı sahələri əhatə edən bir məntiqdir. Dialektik məntiq sayəsində mətnlər yaranır və çoxlu sayda sahələri əhatə edən mürəkkəb məzmunlu hüquq formalaşır. Mürəkkəb məzmunlu hüquq normaları əslində sadə hüquq normalarının məcmuəsidir. Hüququn mürəkkəb məzmunu onun geniş obyektləri əhatə etməsindədir. Geniş şəkildə əhatə olunan obyekt isə dərin məzmunların və fikirlər arasında mürəkkəb məzmunlu əlaqələrin meydana gəlməsinin əsaslarını ortaya çıxarır. Mürəkkəb məzmunlu hüquq çoxlu sayda hüquq normaları olan hüquqi sənədlərdə, məsələn, məcəllələrdə öz əksini tapır. Mürəkkəb hüququn ifadələrlə genişlənməsi də həm mürəkkəbliyin özünün əhatə sferasını genişləndirir, həm də mürəkkəbliyin daha da dərindən ifadə etməsinə səbəb olur. Mürəkkəb hüquqlar məzmunun dərin mahiyyəti ilə dərk olunmasına səbəb olur. Dialektik təfəkkürün inkişaf əsasları və hüququn inkişafı Dialektik təfəkkürün inkişafı nəzəri səbəblər baxımından elə fərdi və ümumi qaydada cəmiyyətin üzvlərinin geniş dərk etmələrinə bağlıdır. Düşüncə ardıcıllığı dialektik təfəkkürün formalaşmasında əvəzsiz rol oynayır. Düşüncələrdə hakim olan hüquqi fikirlər bir-birilərini genişləndirir və şərtləndirir. Dialektik təfəkkürün inkişafı hüquq obyektlərinin sayının çoxalmasından və eləcə də baxışların sayının artmasından 104 meydana gəlir. Burada çoxlu sayda meydana gələn hüquq normaları və insan fəaliyyəti elə hüququn dialektik əsaslarla inkişaf etməsinə səbəb olur. Məsələn, konstitusiyanın özü dialektik, yəni çoxlu sayda sahələri ümumi əsaslarla əhatə edən bir dialektik normativ sənəddir. Konstitusiya dialektikanın genişlənməsi, sahələrin artması üçün mühüm obyekt rolunu oynayır. Bu konstitusiyadan qanunvericilik sənədləri meydana gəlir. Bu qanunvericilik sənədləri də hüquqların nəzəri baxımdan genişlənmısini təmin edir. Bu genişlənmə həm mövcud real aləm üzərində formalaşır, həm də gələcək hüquqların əsaslarını meydana gətirir. Gələcək hüquqlar hüquq mövcud nəzəriyyələrinin bazasında formalaşır. Eyni zamanda resurslardan kənar və ondan qabaq meydana gəlir və resursların əldə edilməsinə məqsədlənir. Gələcək hüquq nəzəriyyələri başlıca olaraq hüququn dialektik qaydada şaxələnməsinə səbəb olur. Gələcək hüquq nəzəriyyələri obyekt kimi öz başlanğıclarını mövcud hüquqlardan götürür. Hüquqi dialektika insanların resurslar üzərində zaman və məkan kateqoriyaları ilə əlaqələrində (resursların istifadəsində) olan ziddiyyətləri aradan qaldırmaq funksiyasını yerinə yetirir. Eyni zamanda şəxslər arasında olan münasibətlərdə və əlaqələrdə olan ziddiyyətləri həll edir. Təfəkkürün (dərketmədən, qavrayışdan meydana gələn idrakın) inkişafı da əslində cəmiyyətdəki proseslərin inkişafı və birinin digərini inkar etməsi ilə əlaqəlidir. İnkarlar sayəsində təkmilləşmə prosesləri meydana gəlir və bu baxımdan da meydana gələn yeni münasibətləri tənzim etmək üçün hüquq normalarının qəbul edilməsi zərurəti ortaya çıxır. Deməli, hüquq normalarının dialektik inkişafı əslində cəmiyyətin inkişafına bağlıdır. Hüquqi fikirlərin dialektik inkişafı həm təcrübədən, empirizmdən, həm də qeyri-təcrübədən meydana gəlir. Qeyri-təcrübədə və təcrübədə iddialar hüququn genişlənməsinə səbəb olur. Ayrı-ayrı şəxslərin iddiaları hüququn daxilən və sahələr üzrə dərk olunmasında böyük rol 105 oynayır. Hüquq normalarının dialektik vəhdəti onun törəməsinin baza və üst hissələrə bölünməsində müşahidə olunur. Baza normalar əsasında üst normalar yaranır. Dialektika üst normalarının şaxələnməsinə və üst normaların yenidən bazalara çevrilməsinə səbəb olur. Cəmiyyət inkişaf etdikcə baza və üst normalar da təkmilləşir. Məsələn, yeni konstitusiya islahatları məhz təkmilləşməyə, yeni ziddiyyətləri həll etməyə xidmət edir. Konstitusiyadan irəli gələrək qanunvericiliyin daxili və xarici siyasət üzrə təkmilləşməsi, beynəlxalq hüquq normalarının qanunvericiliyin tərkibi kimi əhəmiyyət kəsb etməsi məsələləri ortaya çıxır. Dialektika bir tərəfdən inkişafın təmin olunmasını qarşısına məqsəd qoyur, digər tərəfdən də inkişaf üçün münasibətlərdə olan ziddiyyətləri aradan qaldırır və problemləri həll edir. Dialektika hüquq sahəsində olan biliklərin müqayisəli və inkaredici əsaslarla inkişafına da təkan verir. Hüququn inkişafı həm də əvvəlcə qəbul edilən hüquq normalarının tətbiqi sayəsində də mümkündür. Belə ki, yeni hüquq normalarının tətbiqi yeni ictimai münasibətlərin formalaşmasında əvəzsiz rol oynaya bilir. Hüquq normaları ictimai proseslərin inkar olunaraq inkişaf etməsinin əsaslarını meydana gətirmiş olur. Yeni hüquq normalarından başqa sahələr üzrə hüquq normaları meydana gəlir. Hüquq normalarının şaxələnməsi prosesləri meydana gəlir. Hüquq normaları arasında olan əlaqələr hüququn sistemləşməsinə səbəb olur. Hüququn sistemləşməsi sayəsində həm onun daxili məzmunu böyüyür, həm də ətraf üzrə yeni hüquq strukturları meydana gəlir. Bütün strukturlaşma prosesləri insanların pozitiv məqsədlərinə və təminatlarına söykənir. Hüququn inkişafı hüquq nəzəriyyələrindən meydana gəlir. Burada hüquq nəzəriyyələri obyektlərinin silsilə xarakteri elə dialektik qaydada hüququn inkişafına gətirib çıxarır. Mövcud hüquq nəzəriyyələri digər hüquq nəzəriyyələrinin meydana gəlməsini şərtləndirir. Hüququn dialektik əsaslarla inkişafı bir Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|