40
vremya", "Vperyod" v s.). Bu göst rici d m tbuat azadlı ının
Az rbaycanda nec yüks k s viyy d h yata keçirilm sind n
x b r verir.
(12)
"Açıq söz"ün bir elanında oxuyuruq: "Oxuculardan aldı ımız
t viql r (h v sl ndirm l r) v
halid n gördüyümüz t v ccöhl r
(hüsn-r
b t, sevgi) say sind m hz n (ancaq, yalnız) mü t ril ri-
mizi razı salmaq üçün ka ızın v
m l nin bu bahalı ında q zet -
mizin qit sini (burada, ölçü, format) böyütdük. Böyük qit ni bo
bulundurmamaq niyy til möhtac oldu umuz m s l l rl
hvali-
cariy haqqında daha ziyad m lumat ver bilm k üçün iki
müh rrir d v t etdik. Qafqaziyada gürcül r il yan-yana ya ıyoruz.
Onlar bizd n, biz d onlardan x b r tutmalı, bir-birimizi
bilm liyiz. Bu vaxta q d r h r yandan b hs edib d qon uların
h yat v m tbuatından x b rsiz qalmaq Qafaziyadakı türk
q zet l rind n ötrü mühüm bir açıq t kil ediyordu. Bu açı ı
qapamaq, y ni gürcül r il erm nil rin h yat v m tbuatından
mühüm hadis v
s rl rl camaatımızı a ina etm k üçün müt r-
ciml r c lb etdik. Gürcüc müt rcimimiz gürcü müs lmanların-
dan bir zat olub, erm nic müt rcimimiz d m h lli türkc q zet -
l rd t rcüm l ri il m ruf (tanınan) F t li smixanovdur...".
(1. 152)
Az rbaycanın 1918-1920-ci ill rd ki dövri m tbuatı halinin
müxt lif zümr l rinin maraqlarını ks etdirirdi. G ncl r m xsus
"G ncl r yurdu", t l b v mü lliml r aid " fkari-müt llimin",
elm v inc s n t xadiml rinin "M d niyy t" kimi q zet v
jurnalları n r olunurdu. Onların s hif l rind milli dirç li
namin t hsil, elm, maarif v m d niyy tin inki afına, milli ruhlu
yeni n slin yeti dirilm sin , eyni zamanda, ölk d ba ver n
ictimai-iqtisadi, siyasi hadis l r dair m qal l r d rc olunurdu.
Az rbaycan hökum ti r smi m tbuat orqanının yaradılması
m qs dil 1918-ci il sentyabrın 3-d “Az rbaycan” q zetinin n ri
il ba lı q rar q bul edir. Q zet Az rbaycan v rus dill rind
vv lc G nc d , 1918-ci ilin 15 sentyabrında Xalq Cümhuriyy ti
hökum ti Bakıya köçdükd n sonra is paytaxtda çap edilirdi.
Q zetin Az rbaycan variantının redaktoru Ceyhun v Üzeyir
41
Hacıb yli qarda ları, rusca n rin redaktoru is
fi b y
Rüst mb yli idi.
Tarix elml ri doktoru, professor Abuz r X l fov qeyd edir
ki, XX srin vv ll rind Bakıda rus dilind 119 adda q zet v
jurnal n r edilib ki, bu da çap edil n dövri m tbuat orqanlarının
50 faizini t kil edirdi. Onun yazdı ına gör , o dövrd rus dilind
"Kaspi", "Baku", "Bakinskiye izvestiya", "Bakinskiy raboçiy" v s.
q zetl r n r edilirdi. Alim qeyd edir ki, rusdilli m tbuatda ölk nin
iqtisadi, siyasi, m d ni v sosial durumu haqqında m s l l r
qaldırılır, ölk d bütün sah l rd olan gerilik t nqid edilir, Az r-
baycan xalqının tarixi, m d niyy ti, m n vi
n n l ri haqqında
m qal l r d rc edilirdi. A.X l fovun yazdı ına gör , Az rbay-
canda v Rusiyanın dig r
h rl rind d rc edil n rusdilli m tbuat
orqanlarında milli m tbuat xadiml rimizd n H.Z rdabinin,
.A ayevin,
.Hüseynzad nin, E.Sultanovun, M. ahtaxtlının,
Ü.Hacıb yovun çıxı etm si xalqımızın elm, m d niyy t v
m n vi n n l rinin t bli ind böyük rol oynayırdı.
XX
srin
vv ll rind ölk mizd n r edil n iri m tbuat
orqanlarını az rbaycanlı sahibkarlar maliyy l dirirdi. Bu sah d
xalqımızın görk mli xeyriyy çi o lu H.Z.Ta ıyevin rolu xüsusil
t qdir layiq olub. "Kaspi", "H yat" q zetl ri v "Füyuzat" jurnalı
onun v saiti hesabına n r edilirdi. “Milli m tbuat tarixind xüsusi
m rh l t kil ed n XX srin
vv ll rind h r cür ç tinlikl r ,
t qibl r baxmayaraq, 1917-ci ilin fevralına q d r Az rbaycanda
227 dövri m tbuat orqanı n r edilib ki, onlardan 30 faizi (66
adda) Az rbaycan dilind , 50 faizi is (119 adda) rus dilind
olub",- dey yazan A.X l fov vur ulayır ki, m hz bu ill rd
görk mli Az rbaycan ziyalılarının milli m tbuatın yaranmasında,
t kilind v formala masında i tirakı onun m zmunca inki af
edib t kmill m sin , c miyy t h yatının bütün sah l rind
h lledici mövqe tutmasına, milli üurun formala masında mühüm
rol oynamasına s b b olub.
(13)
1918-ci ilin mart soyqırımınad k Az rbaycanda 20-d n artıq
anadilli m tbu orqanı f aliyy t göst rm sin baxmayaraq, q tliam-
42
dan sonra “Hümm t” v “Bakı
urasının
xbarı” q zetl rind n
ba qa dig r milli m tbuat nümun l rinin n ri qada an olundu.
“Açıq söz”, “B sir t”, “ stiqlal”, “El h yatı” v ba qa anadil-
li q zetl rin son sayları soyqırımdan bir gün vv l , martın 17-si
v 18-n t sadüf edir. Bakı Sovetinin s dri aumyanın mri v
M tbuat bürosunun q rarı il “mart hadis l rin düzgün qiym t
verm dikl rin v vahid sosialist c bh sind dayanmadıqlarına”
gör , h tta rusdilli q zetl r bel ba lanıldı. “Kaspi”, “Bakı”,
“Bakinets”, “Vesti Baku” men evikl rin “Na qolos” q zetl rinin
n ri dayandırıldı, b yanatların, haliy müraci tl rin çapı qada an
olundu.
“Qarda qay ısı”nın rusca n r olunan 2 s hif sind Az r-
baycan türkc sind ki m qal l rd ki faktlar sadalanır, Tiflis m t-
buatının hadis l r birt r fli münasib ti pisl nilirdi. 15 sentyabr
hadis l rin münasib td “provakasiya” xarakterli m qal l r d rc
ed n Tiflis q zetl rinin mü llifl rin 1918-ci il 31 martında
erm nil rin Az rbaycan türkl rin qar ı tör tdikl ri kütl vi qır ın
faktları xatırladılır: “
rqi Zaqafqaziyada gürcül r üçün Tiflis n
d r c d
h miyy t da ıyırsa, müs lmanlar üçün Bakı da o q d r
mühümdür”.
(14)
Ölk d v ziyy ti n z r alan milli hökum t v Qafqaz slam
Ordusu komandanlı ı Az rbaycan dövl tini siyasi-ideoloji
t xribatlardan qorumaq üçün ölk
razisind n r olunan m tbuat
orqanlarına müv qq ti h rbi senzura t tbiq edir. Bu bar d
m lumat Nuru Pa anın 1930-cu ild Türkiy Ba H rbi Q rar-
gahının tarix komissiyasının xahi i il yazdı ı memuarda ksini
tapıb: "Bakıda "Az rbaycan” namında bir türkc (r smi hökum t
q zet si) v bir d rusca q zet n r edilirdi. Bu q zetl r mövqe
komandanlı ının bir senzor hey ti t r find n müraqib edilirdi".
(2.
122)
1923-cü ilin noyabrında 40 s hif lik "
rq qadını" jurnalının
ilk nömr si 1000 nüsx tirajla çapdan çıxmı v ilk redaktoru
Ayna Sultanova olmu dur. 1938-ci ild n bu ad d yi diril r k
"Az rbaycan qadını" adı il n r olunma a ba lamı dır.
Dostları ilə paylaş: |