43
1928-1930-cu ill rd respublikada 12
yeni q zet, 1930-cu
ild n 1933-cu il d k is 71 q zet çıxma a ba layır. 1934-cü ild
çoxtirajlı q zetl r d daxil olmaqla, n r olunan q zetl rin sayı
196-ya, jurnalların sayı is 30-a çatır.
(15)
“Kommunist”, “Bakinski raboçi”, “Vı ka”, “G nc i çi”,
“Molodoy raboçi”, “ d biyyat v inc s n t” v s. m tbuat orqan-
ları kommunist ideologiyasını t bli etm kl yana ı, h yatımızın
bütün sah l rini öz s hif l rind i ıqlandırırdı.
(16)
1934-cü il sentyabrın 2-d "Kommunist maarifi" q zeti n r
ba layır. 1938-ci ild adı d yi diril r k "Mü llim q zeti"
adlandırıldı v 1941-ci ilin iyununad k bu adla n r olundu. 1946-
cı ilin aprelind n "Az rbaycan mü llimi" adı il yenid n n r
ba layan q zet sonrakı ill rd d bu adla ya adı.
1932-ci ild ilk d f "Az rbaycan b d n t rbiy çisi"
("Fizkulturnik Azerbaydjana") adı altında i ıq üzü görmü " dman"
q zetinin artıq 70-d n çox ya ı var. Sonrakı ill rd “ d biyyat”
(1933)", Az rbaycan pioneri" (1938), “Kirpi" jurnalı (1952), "Bakı
" (1958) v s. q zetl ri meydana g lmi dir.
Sovet dovründ respublikanın
dem k olar ki, bütün h r v
rayonlarında müxt lif adlarda m tbu n rl r çap edilirdi. Dövrün
sosial-siyasi n bzini tutma a çalı an bu n rl rin adları da maraq
do urur: Bakı – "Bakı", "Baku"; G nc – "Kirovabad kom-
munisti"; Naxçıvan – "Sovet Naxçıvanı"; Xank ndi – "Sovetskiy
Karabax"; Ming çevir – "Ming çevir i ıqları", "Oqni Minqeçevi-
ra"; Sumqayıt – "Sosialist Sumqayıtı", "Kommunist Sumqaita";
A cab di – "Sür t"; A dam – "Lenin yolu", “A dam”; Astara –
"Sovet Astarası"; Ab eron – "Ab eron"; A da – " m k"; A su –
"Birlik";
li Bayramlı – " ıq", Mayak"; B rd – "Kommunizm
yolu"; Balak n – "
n h yat"; O uz – "Lenin bayra ı"; Göyçay –
"Yeni h yat"; Da k s n – "Da k s n"; C lilabad – "Yeni gün";
C brayıl – "Kolxozçu"; D v çi – "Qurucu"; Culfa – "Z f r";
Yevlax – "T
bbüs"; Beyl qan – "Yüks li "; Zaqatala – "Qırmızı
bayraq"; Z ngilan – "K nd h yatı"; Z rdab – "Pambıqçı";
rur –
" ıqlı yol"; smayıllı -"Z hm tke "; mi li – "Qızıl ulduz"; Qazax
– "Qalibiyy t bayra ı"; G d b y – "T r qqi"; Goranboy –
44
"Mübariz"; Qax – "
lal "; K lb c r – "Yenilik"; Quba – "
f q";
Qubadlı – "Avanqard"; Qusar – "Qızıl Qusar"; Q b l – "Qalibiy-
y t"; Kürd mir – " r li"; Laçın – "Laçın"; L nk ran – "Leninçi";
Lerik – "Bolluq u runda"; Masallı – "Ça ırı "; T rt r – "Qızıl
bayraq"; Neftçala – "Oktyabr bayra ı"; Ordubad – "Yeni
Ordubad"; Bil suvar – "M hsul"; Sabirabad – "Mu an"; Saatlı –
"Dönü "; Salyan – "Q l b "; Tovuz – "H qiq t"; Ucar – "Yeni
söz"; Füzuli – "Araz"; Xaçmaz – "Dostluq"; Xanlar – "Kommunist
m yi";
mkir – "Ulduz";
ki – "
ki f hl si"; amaxı – "Yeni
irvan", "Novıy
irvan"; u a – " u a";
ahbuz – "Qabaqcıl";
Yardımlı – "Yeni k nd"; Bab k – " m k bayra ı” v s. B zi
q zetl rin adı bir neç d f d yi mi dir.
(17)
Az rbaycan m tbuat tarixinin salnam l rd izi qalmı
s hif l rini v r ql dikc xalqımızın multikultural
d y rl r nec
böyük ön m verdiyinin bir daha yani ahidi olursan. Bunu etnik
almanların timsalında daha aydın gör bilirik
(Almanların
Az rbaycana ilk kütl vi köçü 1819-cu il t sadüf edir. H min ilin
yayında Tiflisd n Az rbaycanın Yelizavetpol (G nc ) q zasına
köç n 194 alman ail si
amxor (
mkir) yaxınlı ında
Helenendorf (Göygöl rayonu) v Annenfeld adlı iki koloniya
saldılar. Sonralar G nc v Qazax q zalarında almanların yeni
koloniyaları yarandı. Almanlar k nd yerl rind elektrik
enerjisind n istifad nin, elektrik d mir yolunun,
mkirin D ll r
q s b sind n G d b y d k uzanan neft k m rinin ilk yaradıcıları
olublar. 1941-ci ilin sentyabrında Az rbaycan v t nda ı olan 20
mind n çox alman heç bir tutarlı d lil g tirilm d n Sibir v
Qazaxıstana sürgün edildil r. Onların abad evl rinin çoxuna
Sovet boslarından olan Mikoyanın havadarlı ı il erm nil r
yerl dirildil r. Hazırda, Az rbaycanda çox az alman ya ayır.
Onların böyük ks riyy ti ya lıdır v dem k olar ki, alman dilini
bilmirl r).
Onların öz dill rind (h m d
yal td ) m tbu orqanlarını
n r etm si, Az rbaycanın dövl t olaraq bu i d öz yardımını
sirg m m si, onlara h r cür maddi v m n vi d st k göst rm si
45
tarixin inkarsız gerç kliyidir. Uzaq olmayan h min tarix kiçik bir
ekskursla bunu göst rm k olar.
“Kaukasische Post” – almandilli q zetin ilk nömr si 1906-
cı il iyunun 18-d Tiflis h rind Kurt Von Kutshenbax
t r find n n r olunmu dur. Q zetin sonrakı f aliyy ti il yazıçı v
jurnalist
olan Artur Leist m
ul olmu dur. “Kaukasische Post”
q zeti h ft d bir d f , bazar günl ri Tiflis h rind çap edil r k
Qafqaz almanlarının ya adıqları
razil r gönd rilirdi. Az rbay-
can, Gürcüstan v Erm nistan razil rind yerl
n alman k ndl -
rind q zet böyük t l bat vardı. Q zetd münt z m
kild Qaf-
qaz almanlarının
h yat v f aliyy ti, eyni zamanda, Almaniyada
ba ver n hadis l r bar d münt z m m lumatlar verilirdi.
Birinci dünya müharib sinin ba lanması s b bind n q zetin
çapı 1914-cü ild dayandırılsa da, 1918-ci ild yenid n b rpa
edilmi dir. Lakin Gürcüstan Demokratik Respublikası
v Sovet
hakimiyy ti zamanı q zetin f aliyy t göst rm sin lazımi diqq t
v
rait yaradılmamı dır. 1994-cü ilin oktyabr ayında Gürcüstan
dövl tinin d st yi n tic sind q zet uzun fasil d n sonra öz i ini
b rpa etmi dir. Hal-hazırda, aylıq
kild n r olunan “Kaukasi-
sche Post” q zeti Qafqaz bölg sind n r olunan yegan alman
dilli q zetdir.
(18)
1924-cü ild Bakıda alman dilind q zetin çap edilm si üçün
sas problem s lis alman dilind danı a bil c k savadlı insanların
çox az olması idi. Az rbaycan Kommunist Partiyasının M rk zi
Komit si G nc
h rind ya ayan
etnik almanlardan q zetd
f aliyy t göst rm l ri üçün istifad etm k q rarına g lir.
“Rote Bauer” (Qırmızı k ndli) q zeti 1924-cü ilin mart v
aprel ayları aralı ında Helenendorf (indiki Göygöl) razisind
alman dilind kiçik q zet formatında çap edilir. Q zetin tirajı 150
d dd n çox olmayıb. Ölk d ya ayan alman dilli halini qism n
hat ed n bu q zetd , sas n, k nd t s rrüfatı mövzusunda yazılar
verilib. Az rbaycan Kommunist Partiyasının M rk zi Komit si
(AKP MK) is bütün respublikanı hat ed c k
vahid almandilli
v eyni zamanda kommunist maraqlarını qoruyan bir q zetin n r
edilm sini ist yirmi .